۲ عامل اصلی وقوع حوادث در صنعت نفت
فاجعه ساختمان پلاسکو و از دست رفتن جان هموطنان و هزینه‌های مادی و معنوی سنگین به جای مانده از آن، زنگ هشداری برای تمامی بخش‌ها بود تا به بازنگری در الزامات ایمنی و فراهم کردن خود برای روز حادثه و مهار آن بیندیشند.
در این میان صنعت نفت و صنایع زیرشاخه آن با توجه به ماهیت پیچیده و مواد شیمیایی و هیدروکربوری خود از ظرفیت فوق‌العاده زیادی برای حادثه‌آفرینی برخوردارند. یک مشت از این خروار را در تیر ماه امسال در بندر ماهشهر و در پتروشیمی بوعلی‌سینا شاهد بودیم.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از تعادل ، حادثه‌یی که یکی از گره‌های موجود در مبحث HSE صنعت پتروشیمی را نشان داد. واگذاری شرکت‌های پتروشیمی در فرآیند به اصطلاح خصوصی‌سازی، نظارت مستقیم دولت بر دستورالعمل‌هایHSE در این صنعت را با مشکل مواجه کرده و وزارت نفت و NPC آن را از گرده خارج و در حوزه وظایف مالکان پتروشیمی‌ها می‌دانند. باقر مرتضوی، مدیرکل HSE و پدافند غیرعامل وزارت نفت از امضای تفاهمنامه میان وزارت نفت و وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی در آذرماه سال جاری برای تبیین الزامات ایمنی در پتروشیمی‌های واگذار شده، خبر داد. همچنین پیگیری رگولاتوری این صنعت نیز کماکان از موضوعاتی است که به سرانجام نرسیده و مرتضوی از پیگیری جدی معاونت برنامه‌ریزی و شورای رقابت در این زمینه خبر می‌دهد.
مشاور وزیر نفت که در آبان ماه سال جاری جلسه‌یی با بیژن زنگنه داشته و گزارشی از آخرین وضعیت HSE را قرائت کرده، معتقد است که «نقص در اجرای رویه‌های عملیاتی» و «عدم نظارت موثر در لایه‌های سرپرستی مستقیم» دو عامل اصلی بروز حوادث در صنعت نفت است. مرتضوی اعلام می‌دارد که در 7ماهه نخست سال 95 حوادث منجر به فوت در این صنعت نسبت به مدت مشابه سال گذشته با کاهش 40درصدی مواجه بوده است. گفت‌وگوی مدیرکل HSE وزارت نفت در رابطه با آخرین وضعیت آمادگی صنعت نفت در مواجهه با حوادث را در ادامه می‌خوانید.
پروتکل کنترل حوادث در صنعت نفت در چه زمانی به روز شده است و تضمین اجرایی آن از سوی شرکت‌های ذی‌ربط چیست؟
براساس الزامات استقرار نظام HSE در صنعت نفت، کلیه شرکت‌ها و واحدهای تابعه وزارت نفت شامل واحدهای ستادی، عملیاتی، غیرصنعتی و... موظف به تهیه و استقرار طرح واکنش در شرایط اضطراری یا ERP هستند و بر این اساس رویه‌های عملیاتی و دستورالعمل‌های مربوطه در کلیه شرکت‌ها و تاسیسات و واحدهای تابعه تهیه شده است. در این رویه‌ها هر یک از تاسیسات و واحدها با توجه به ماهیت عملیات، موقعیت جغرافیایی، تجهیزات و امکانات فرآیندی و پشتیبانی موجود باید سناریوهای محتمل وقوع حادثه را پیش‌بینی و درخصوص هر سناریو ضمن تبیین نقش و وظایف تخصصی هر یک از واحدهای مسوول، اقدامات واکنشی، عملیاتی و کنترلی مرتبط در زمان وقوع حادثه و ایجاد وضعیت اضطراری را طرح‌ریزی و تدوین کرده و نسبت به استقرار آن، آموزش کارکنان مرتبط و برگزاری مانورهای عملیاتی ادواری اقدام کنند. بدیهی است با توجه به توضیحات فوق انتظار تدوین و اجرای رویه‌های عملیاتی یکسان برای کل صنعت نفت متصور نیست و هریک از شرکت‌ها و واحدهای تابعه باید مستندات خاص حوزه خود را تدوین و جاری کنند. لازم به ذکر است، چارچوب ضوابط و خطوط راهنمای کلی طرح‌ریزی مدیریت شرایط اضطراری توسط وزارت نفت و ستاد شرکت‌های اصلی به عنوان سند بالادستی تدوین و شرکت‌ها و تاسیسات تابعه باید با حفظ چارچوب و کلیات ضوابط فوق، رویه‌ها و دستورالعمل‌های عملیاتی تخصصی خود را توسعه دهند. این فرآیند در شرکت‌های اصلی و تابعه کاملا پویا بوده و با توجه به بازخوردهای دریافتی به صورت ادواری درحال بازبینی و به روزرسانی است. به عنوان نمونه آخرین ویرایش راهنمای مدیریت بحران و سامانه فرماندهی حادثه در سطح شرکت ملی نفت در سال گذشته توسط مدیریت HSE آن شرکت تدوین و به شرکت‌های تابعه ابلاغ شد.
لازم به ذکر است، اداره کل HSE و پدافند غیرعامل در راستای نقش نظارتی عالیه خود و با توجه به بررسی و ارزیابی وضعیت شرکت‌های تابعه و بازخوردهای حوادث اخیر صنعت نفت به ویژه حادثه آتش‌سوزی پتروشیمی بوعلی‌سینا و با هدف بهبود پروتکل‌های مدیریت شرایط اضطراری و تبیین نقش‌ها و مسوولیت‌ها، سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی برای اجرای 3 اقدام مهم زیر را در دستور کار قرار داده است.
به عنوان قدم اول در مناطق ماهشهر، عسلویه و خارک با توجه به استقرار متمرکز تاسیسات و واحدهای متعدد صنعت نفت و برای هم‌افزایی منابع و مدیریت یکپارچه شرایط اضطراری و در تعامل و همکاری نزدیک با سازمان پدافند غیرعامل کشور، اقدام به انتصاب فرماندهی ارشد HSE و پدافند غیرعامل نمود و احکام مربوطه و رئوس وظایف به منصوبین ابلاغ شد. بر این اساس مدیران عامل سازمان منطقه ویژه اقتصادی پتروشیمی، سازمان منطقه ویژه انرژی پارس و شرکت پایانه‌های نفتی به ترتیب به عنوان فرماندهان ارشد HSE و پدافندغیرعامل مناطق متمرکز ماهشهر، عسلویه و خارک منصوب شدند.
در گام دوم برای ایجاد هماهنگی و وحدت رویه و یکپارچگی در مدیریت شرایط اضطراری و بحران صنعت نفت به ویژه در موضوعات کلان و راهبردی آن، راهنمای مربوط تدوین و درحال نهایی شدن است و به زودی جهت اجرا به کل صنعت نفت ابلاغ خواهد شد. در این راهنما علاوه بر بازتعریف سطوح شرایط اضطراری و بحران، ساختار مدیریت شرایط اضطراری در سطح شرکت‌های اصلی و تابعه و تبیین چارچوب‌های کلان نقش و مسوولیت‌های هر سطح با رویکرد مناطق متمرکز و شرکت‌های پراکنده، مقوله فرماندهی صحنه که یکی از عناصر کلیدی مدیریت شرایط اضطراری است، تبیین و شرح وظایف هر یک از عناصر درج شده است. بدیهی است، شرکت‌های اصلی و تابعه پس از ابلاغ سند مذکور موظف به بازنگری و به روزرسانی رویه‌های عملیاتی مرتبط خود هستند.
در گام سوم و برای توانمند‌سازی و تربیت فرماندهان حرفه‌یی صحنه حوادث، فرآیند 5 مرحله‌یی شامل شناسایی استعدادها، آموزش‌های عمومی و تخصصی، ارزیابی و اثربخشی و درجه‌بندی، طرح‌ریزی شده که مقدمات آن درحال پیگیری بوده و به زودی اجرایی خواهد شد.
تجهیزاتی که اکنون در اختیار اداره کل HSE وزارت نفت قرار دارد در مقیاس با تجهیزات استاندارد دنیا در چه وضعیتی است؟
ابتدا باید متذکر شویم که اداره کلHSE و پدافند غیرعامل وزارت نفت یک مرجع سیاست‌گذاری و نظارت عالی بوده و فاقد نقش، مسوولیت و تجهیزات عملیاتی است و وظایف عملیاتی توسط شرکت‌های تابعه جاری می‌شود لذا تجهیزات و امکانات مرتبط نیز در اختیار آن شرکت‌هاست. اصولا تجهیزات و امکانات مقابله با شرایط اضطراری نظیر تجهیزات مقابله با حریق، انتشار گاز، ریزش و نشت و... در دو گروه تجهیزات ثابت و سیار تقسیم‌بندی می‌شود. تجهیزات ثابت در زمان طراحی تاسیسات و همزمان با طراحی سایر عناصر و تجهیزات عملیاتی توسط شرکت‌های طراح پیش‌بینی و نصب می‌شود و تجهیزات سیار شامل خودروهای آتش‌نشانی در طول چرخه حیات تاسیسات به ویژه از زمان بهره‌برداری به همراه ناوگان و نیروی انسانی مربوطه در ساختار سازمانی هر شرکت یا واحد پیش‌بینی می‌شود که ظرفیت و استعدادهای تجهیزاتی و نیروی انسانی آن نیز در طول چرخه حیات تاسیسات متغیر خواهد بود.
براساس بخشنامه مورخه2/2/94 وزیر محترم نفت، کلیه شرکت‌های فرعی و تابعه و تاسیسات صنعت نفت موظف شدند با به کارگیری مشاورین ذی‌صلاح و بهره‌گیری از توانمندی‌های داخلی نسبت به ارزیابی وضع موجود سامانه‌ها و تجهیزات و توانمندی‌های موجود درخصوص مدیریت شرایط اضطراری اقدام و ضمن شناسایی نقاط ضعف در سامانه‌ها و تجهیزات ایمنی پیشنهادهای لازم برای ارتقای وضعیت و دستیابی به شرایط مطلوب تعیین شود. در این راستا در هر یک از شرکت‌های اصلی و فرعی و تابعه گزارش‌های ارزیابی وضعیت تهیه و پروژه‌های بهبود مربوطه نیز تعریف و با قید اولویت‌بندی اجرایی شده یا درحال برنامه‌ریزی برای اجرا هستند.
شما در جلسه‌یی در تاریخ 10 آبان سال جاری، گزارش تحلیلی از وضعیت حوادث صنعت نفت در سال‌های 94 و 95 را به اطلاع وزیر نفت رسانده‌اید. نتایج این گزارش تحلیلی چه بوده و اکنون نیازها در این حوزه چیست؟
تجزیه و تحلیل آماری شاخص‌های حوادث به ویژه حوادث منجر به فوت در صنعت نفت یکی از شاخص‌های مهم ارزیابی عملکرد HSE شرکت‌های تابعه بوده و با جمع‌آوری آمار و اطلاعات مربوطه این شاخص‌ها پیوسته به روز و کنترل می‌شود.
در سال 1394 گزارش کامل تحلیلی از روند شاخص‌های حوادث صنعت نفت مربوط به دوره10ساله تهیه شد که در گزارش پایداری وزارت نفت نیز درج شده است. در این گزارش شاخص‌های حوادث براساس شاخص‌ها و بخش‌بندی‌های مختلف مورد ارزیابی و تحلیل قرار گرفت و ضمن شناسایی علل و عوامل میانی و ریشه‌یی موثر در وقوع حوادث و با توجه به فراوانی هر کدام از عوامل، اقدامات اصلاحی لازم هدف‌گذاری شد.
براساس گزارش ارائه شده در سومین جلسه شورای مرکزی سلام در 15 آبان سال جاری، تعداد حوادث منجر به فوت در 7ماهه اول سال 95 نسبت به مدت مشابه در سال 94 بیش از40درصد کاهش دارد. همچنین تحلیل حوادث نشان می‌دهد، علل عمده وقوع حوادث، نقص در اجرای رویه‌های عملیاتی و عدم نظارت موثر در لایه‌های سرپرستی مستقیم است. از این رو تهیه و تدوین ضوابط و الزامات یکپارچه HSE صنعت نفت در دستور کار این اداره کل قرار گرفت که تاکنون 14راهنما، 2روش اجرایی و 4دستورالعمل در حوزه HSE تدوین و جهت اجرا ابلاغ شده و گروه‌های کارشناسی اداره کلHSE ضمن بازدید میدانی از تاسیسات منتخب صنعت نفت و برگزاری جلسات، روند انطباق با ضوابط بررسی و گزارش‌های بازخورد به شرکت‌های اصلی و تابعه ارسال می‌شود.
همزمان هیات دوم بدوی رسیدگی به تخلفات اداری کارکنان صنعت نفت که متولی رسیدگی به تخلفات HSE کارکنان است، کلیه پرونده‌های حوادث منجر به فوت و آتش‌سوزی‌های منجر به خسارت را مورد بررسی قرار داده و در صورت احراز قصور یا تقصیر کارکنان با توجه به شرح وظایف و ضوابط مرتبط، احکام انضباطی لازم را صادرکرده است.
وضعیت سلسله مراتبی اداره کلHSE در قبال پتروشیمی‌های واگذار شده به چه صورت است؟
با توجه به روند خصوصی‌سازی شرکت‌های پتروشیمی و عدم تصویب ضوابط و مقررات حاکمیتی رگولاتوری و نظارتی لازم در زمان واگذاری و خلأ قانونی موجود، شرکت‌های پتروشیمی واگذار شده به بخش غیردولتی خود را ملزم به تبعیت از ضوابط و الزامات ایمنی وزارت نفت و به تبع آن پاسخگویی در این حوزه نمی‌دانند. لذا درحال حاضر و تا زمان رفع خلأهای قانونی، نظارت سازمانی قوی و موثر بر وضعیت ایمنی شرکت‌های واگذار شده به بخش غیردولتی قابل اعمال نبوده و ضمانت اجرایی لازم وجود ندارد. البته برای رفع بخشی از خلأ قانونی موجود، تفاهمنامه ایمنی بین وزارت نفت و وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی درخصوص تبیین الزامات ایمنی واحدهای پتروشیمی واگذار شده به بخش غیردولتی تهیه و در تاریخ 7/9/95 به امضای دو وزیر رسید و به شرکت‌های اصلی ابلاغ شد. ضمن اینکه موضوع تدوین ضوابط رگولاتوری توسط معاونت برنامه‌ریزی وزارت نفت و شرکت ملی صنایع پتروشیمی با همکاری شورای رقابت درحال پیگیری جدی است.
