ارز تک نرخی نه! سه نرخی شد
قطعا تا پایان سال ارز تک نرخی می‌شود. این گفته ولی‌الله سیف در ٨ شهریور ماه و در گفت‌وگوی ویژه خبری تلویزیون است.
او مقابل میلیون‌ها نفر بیننده این گفت‌وگو وعده داد که حالا اجرایی شدنش به معجزه بیشتر شباهت دارد. سیف در شرایطی این نوید را به بازار ارز داد که اختلاف بین قیمت ارز رسمی و قیمت ارز در بازار آزاد در پنج ماهه ٩٥ به ١٤ درصد رسیده بود و بهترین شرایط برای یکسان‌سازی نرخ ارز بود. همه منتظر بودند ارز تک نرخی شود ولی قیمت‌ها ناگهان از مهر ماه رو به افزایش گذاشت. انگار فنر قیمت در رفته باشد. اوضاع بدتر شد. همه دولت بسیج شدند که از تریبون‌های مختلف بگویند، این شرایط موقتی است ولی ادامه یافت.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از اعتماد ، برخی‌ها تحلیل کردند که دولت با کسری بودجه مواجه است و برای پوشش کسری بودجه به افزایش قیمت دامن زده است. موضوعی که هم محمدباقر نوبخت، سخنگوی دولت و هم ولی‌الله سیف آن را به‌شدت تکذیب کردند. با عرضه ارز به بازار کمی از سرعت افزایش قیمت‌ها کاسته شد. دولتی‌ها تحلیل می‌کردند که بخشی از این افزایش ناشی از تورم انتظاری است. سیف همزمان اعلام کرد که قیمت واقعی دلار ٣٦٠٠ تومان است. شاید او تصور می‌کرد، با اعلام این نرخ قیمت‌ها می‌شکند. اتفاقی که نیفتاد و تنها موجب کندی شتاب افزایش قیمت‌ها شد. حالا به شکل غیر رسمی، نرخ ارزهای معتبر، نه یک نرخی یا به روال گذشته دونرخی و سه نرخی بازگشته است. دیگر اظهارات و قوت قلب‌های پی در پی مقامات مسوول هم نمی‌تواند امیدواری را به فعالان بازار ارز بازگرداند. تردیدی نیست که ارز رسمی دو نرخی می‌تواند مشکلات گوناگونی ایجاد کند ولی سه‌نرخی شدن آن این مصایب را دوچندان خواهد کرد.
یکی از وعده‌های اصلی دولت از زمان روی کار آمدن، تک نرخی کردن قیمت ارز بود، وعده‌ای که اجرای آن به بهانه‌های گوناگون به تعویق افتاد و حال در آخرین سال دوره اول هم به نظر نمی‌رسد ممکن شود. این در حالی است که بانک مرکزی در این دوره همواره وعده می‌داد با لغو تحریم‌ها یا تک رقمی شدن نرخ ارز به این کار دست بزند، حال آنکه نه برجام و نه تورم تک‌رقمی نتوانست این نهاد بلند پایه پولی کشور را نسبت به تک‌نرخی کردن ارز مجاب کند. البته موضوع به دو نرخی ماندن ارز خلاصه نشده، بلکه در دو روز گذشته قیمت دلار نه تنها دو، بلکه سه نرخی هم شد تا بسیاری یاد دهه ٦٠ و میانه دهه ٧٠ شمسی بیفتند. این یک عقب گرد مهم برای مهم‌ترین نهاد پولی کشور محسوب می‌شود.
کسر درآمد با افزایش دلار؟
البته تحلیل‌هایی مثل دخالت دولت در بازار پول برای کسب درآمد و مقابله با کسری بودجه در دولت‌های قبلی مسبوق به سابقه بوده و طبیعتا این اتهام به دولت یازدهم هم وارد می‌شود، اما مسوولان دولتی به ویژه رییس کل بانک مرکزی نسبت به چنین رویکردی به‌شدت مخالف است. او چندی پیش در آذر ماه مدعی شده بود که افزایش نرخ دلار مقطعی است و مانند سال گذشته پیش از پایان سال به ثبات خواهد رسید. هر چند این پیش‌بینی هنوز محقق نشده ولی از شتاب قیمت‌ها کاسته شده ولی کماکان با قیمت‌های اوایل پاییز فاصله معناداری وجود دارد.
از روز سه شنبه بازار سه نرخی شده؛ صرافی‌های وابسته به بانک مرکزی یک قیمت دلار می‌فروشند، صرافی‌های آزاد یک نرخ و فروشندگان ارز سبزه میدان و پاساژ افشار هم هرکدام با یک نرخ اقدام به مبادله ریال و ارزهای دیگر پرداختند.
ارز سه نرخی به گفته کارشناسان تیر خلاص به بازارامسال ارز است. نه تنها وعده‌های بانک مرکزی جامه عمل نپوشیده، بلکه اوضاع نسبت به گذشته اسفناک‌تر هم شده است. چند‌نرخی‌کردن ارز برای این در دستور کار بسیاری از کشورها، به ویژه کشورهای در حال توسعه قرار گرفت که آنها بتوانند از تولید داخلی خود حمایت کنند و بهره‌وری آن را افزایش دهند. چنین اقداماتی همزمان با مالیات بر واردات سبب می‌شد مصرف‌کننده داخلی به جای خرید کالای مشابه خارجی که با قیمتی کمتر تولید می‌شود، از تولیدات ملی خود استفاده کند و از این راه اقتصاد کشور در حال توسعه فرصتی برای رشد و بهینه کردن فعالیت‌های اقتصادی خودش داشته باشد.
این سیاست در ایران و به ویژه در سال‌های پس از انقلاب هم در دستور قرار گرفت ولی با افزایش فساد سیستمی و در دستور قرار گرفتن توزیع رانت میان بخش‌های مختلف اقتصادی، به ویژه قدرتمندان، نتایج این رویه در کشور معکوس شد. چند نرخی کردن ارز در کشورهایی مانند چین، برزیل و اروگوئه سبب تقویت تولید این کشورها شد و به مرور جای خود را به ارز یک نرخی داد، آن هم‌زمانی که کارخانه‌های این کشورها توان رقابت با همتایان قدرتمند خود، به خصوص شرکت‌های امریکایی و اروپایی را داشتند ولی در ایران هنوز هیچ‌کدام از صنایع استراتژیک، مانند خودروسازی، فولاد و حتی پتروشیمی به این وضعیت نرسیدند تا مسوولان دولتی این‌بار قصد کنند حداقل برای مقابله با فساد نرخ ارز را به بازار بسپرند. اتفاقی که قبلا در سال‌های ابتدایی دهه ٧٠ و ٨٠ هم افتاد، در بار اول تورم ٤٩ درصدی به همراه داشت و دفعه بعد از آن نسبتا موفق بود.
ارز فعلا تک‌نرخی نمی‌شود
یکی از صرافان بازار گفت: از آنجایی که ما با بانک مرکزی کار نمی‌کنیم و مبادله‌ای با آن نداریم چندان از تصمیمات آن با خبر نیستیم و کار خود را انجام می‌دهیم ولی روز گذشته وضعیت بازار به هیچ عنوان مساعد نبود و فاصله معناداری میان نرخ ارز دولتی و بازار آزاد وجود داشت. او افزود: بانک مرکزی در حالی وعده ارز تک‌نرخی و شفافیت بازار را می‌دهد که به نظر می‌رسد حتی توان اداره وضعیت فعلی را هم ندارد. تک‌نرخی شدن ارز البته مستلزم اقتصادی پویا و رو به رشد است که فعلا چنین اتفاقی در ایران نیفتاده است.
از سوی دیگر وقتی بازار شفاف نیست، همواره اتفاق می‌افتد که به شکل لحظه‌ای قیمت‌ها چندنرخی شوند و کسی هم نمی‌تواند برنامه‌ریزی کند که این اتفاق نیفتد، مگر آنکه قیمت ارز به بازار و عرضه و تقاضا سپرده شود که به نظر نمی‌رسد در کوتاه‌مدت و حداقل تا سال آینده این اتفاق شدنی باشد.
بانک مرکزی شهامت ندارد
در همین رابطه، عبدالحمید انصاری، رییس پیشین بانک مرکزی گفت: بانک مرکزی از ابتدای دولت یازدهم وعده داد که نرخ ارز را شفاف کند ولی به دلایل مختلف از این کار سر باز زد. یک بار گفتند باید ابتدا تورم تک‌رقمی شود سپس چنین اقدامی در دستور قرار گیرد؛ به گواه آمارهای همین نهاد اکنون چند ماه است که نرخ تورم تک‌رقمی شده است ولی باز هم بانک مرکزی به روال سابق عمل می‌کند. می‌گفتند بگذارید مساله تحریم‌ها برطرف شود، بعد از آن ارز را به بازار بسپریم، امروز یک سال از برجام می‌گذرد و نه‌تنها این اتفاق نیفتاده بلکه به نظر می‌رسد وضعیت بدتر از گذشته هم شده است.
او افزود: مادامی‌که بانک مرکزی یک تصمیم عاجل برای رفع این مشکل نگیرد، روزها می‌گذرد و تغییری حاصل نمی‌شود و برای مقابله با التهابات بازار هم مجبور است ارز تزریق کند. طبیعتا در اینگونه مواقع هم این نهاد، ارز را با قیمت پایین‌تر در اختیار صرافان وابسته و همسوی خود قرار می‌دهد که مصداق بارز رانت است و همین مساله موجب چندنرخی شدن ارز هم می‌شود. انصاری گفت: بانک مرکزی باید تصمیم‌بگیرد که واقعا می‌خواهد ارز تک‌نرخی شود یا خیر؟ به نظر بسیاری از کارشناسان و صاحبنظران ارز در دوران گذشته و با وجود تورم دو رقمی هم می‌شد تک‌نرخی شود که این نهاد از انجام آن سرباز زد. تا زمانی که شجاعت، شهامت و اراده لازم وجود نداشته باشد، نمی‌توان از تک نرخی کردن ارز و شفاف شدن فضا صحبت کرد. متاسفانه بانک مرکزی ایران فعلا فاقد این سه شاخصه است و بی‌شهامتی در آن وجود دارد.
او خاطرنشان کرد: البته ارز دونرخی هم مزایایی دارد که در صورت سیاستگذاری درست می‌تواند از تولید داخلی حمایت کند و به تقویت آن دست بزند اما این اتفاق در ایران نیفتاد و با توجه به جوانب مختلف، به نظر می‌رسد تک‌نرخی کردن ارز، بهینه‌ترین و بهترین تصمیمی است که در حال حاضر می‌توان اتخاد کرد. ارز دو و چندنرخی در ایران نه به بهبود تولید، بلکه بیشتر به رانتی کردن فضا و توزیع آن دامن زد که به هیچ عنوان برازنده اقتصاد کشور نیست.
