مذاکره به جای مبادله
برجام و توافقات هسته‌ای ایران با غرب یکساله شد در‌حالی‌که همچنان اجرای بخش‌های مهمی از آن در هاله‌ای از ابهام قرار دارد و آمریکایی‌ها هر روز تحریم‌های جدیدی را بر اقتصاد ایران تحمیل می‌کنند.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از صبح نو ، توافقات هسته‌ای با غرب نشان داد که آمریکایی‌ها قابل اعتماد نیستند و نباید با طناب پوسیده آنها به چاه می‌رفتیم. از آن سو در ایران، دولت اجرای برجام را مو به مو رعایت کرده و برای اجاره یک هواپیمای ایرباس که قول داده‌اند آن را به ایران می‌فروشند در حد جشن ملی خوشحالی می‌کنیم. در واقع توافقاتی که قرار بود مهم‌ترین دستاوردهای آن اقتصادی و رفع تحریم‌ها باشد همچنان عملیاتی نشده و غربی‌ها تفاسیر متعددی از مفاد آن ارائه می‌کنند.
برجام امروز در یک‌سالگی توافقات نه فقط چیزی عاید اقتصاد ایران نکرده، بلکه باعث سردرگمی فعالان اقتصادی نیز شده و برخی کشورهای اروپایی هم که تمایل به همکاری با ایران دارند را نیز به تردید واداشته است. هنوز ترس شرکت‌های خارجی از همکاری اقتصادی با ایران پابرجاست و همچنان موانع بانکی در مسیر فعالیت‌های پولی ایران قرار دارد.
بانک‌ها در یکسال گذشته تنها مذاکره کرده‌اند و نهایتاً روابط کارگزاری برقرار شده، اما نه خبری از حضور بانک‌های بزرگ خارجی در ایران بوده و نه اینکه غربی‌ها اجازه داده‌اند سرمایه چندانی برای اجرای پروژه‌ها وارد ایران شود.
باید گفت یا برجام آنچنان که دولت تبلیغ کرده دستاورد بزرگی نبوده که مشکلات تاریخی اقتصادی ایران را حل کند یا اگر هم بوده، چگونه است که غربی‌ها همچنان در مسیر اجرای آن سنگ‌اندازی کرده و هر روز تحریم جدیدی را علیه اقتصاد ما وضع می‌کنند.
برخی کارشناسان می‌گویند این که ما امروز توانستیم بیشتر از گذشته نفت بفروشیم به معنای دستاورد تاریخی نیست، بلکه تازه در مسیر رسیدن به حق خود از بازار جهانی که سال‌ها غصب شده بود قرار گرفته‌ایم. در واقع باید گفت برجام حتی آنقدر ظرفیت برای اقتصاد شکننده ایران ایجاد نکرده که از انتخاب یک‌نفر به عنوان رییس جمهور در دیگر نیم کره زمین، چنان متأثر نشود که بازار ارز آن در وضعیت بحران و رشد یک‌باره قیمتی قرار بگیرد.
نگاهی به آمارهای اقتصادی در یکسال اخیر نشان می‌دهد که با وجود کاهش نرخ تورم از 13.7 به 8.6 درصد در پایان آذرماه امسال، اما همچنان قدرت خرید خانوار در حال نزول و سراشیبی سقوط قرار دارد و نوسانات یکی دو ماهه دلار باعث شد تا ارزش ریال ۱۷ تا 21 درصد دیگر هم افت کند.
همچنان درآمد بیشتر حقوق بگیران در ماه متوسط یک میلیون و ۳۵۰ تا یک میلیون و ۵۰۰ هزار تومان و هزینه‌ها دست‌کم 3 میلیون تومان است و این به معنای ادامه روند کسری درآمد جامعه در برابر مخارج است. از سویی، سایه رکود نه تنها در یکسال گذشته از سر اقتصاد ایران رفع نشده، بلکه اوضاع کسب و کار بدتر و ریزش نیروی کار شاغل نیز تشدید شده و افراد در معرض بیکاری به بیش از ۲ میلیون نفر رسیده‌اند.
از آنسو تعداد بیکاران مطلق کشور با وجود اینکه در تابستان سال گذشته ۲ میلیون و ۷۳۵ هزار نفر و نرخ بیکاری نیز 10.9 درصد بود، در تابستان امسال به 12.7 درصد و تعداد بیکاران نیز به ۳ میلیون و 337 هزار نفر رسیده است؛ بنابراین دولت برای حل بزرگترین مشکل داخلی کشور نه تنها نتوانسته از بزرگترین توافق خارجی خود کمکی بگیرد، بلکه اوضاع بیکاری بدتر شده و رکورد بیکاران در ۱۸ فصل گذشته نیز شکسته شد.
وزیر اقتصاد دولت دهم، روز گذشته در واکنش به اظهارات مقامات دولت یازدهم مبنی بر اینکه در دولت‌های نهم و دهم، سالانه تنها 14 هزار شغل ایجاد شده گفت: تعداد کل شاغلین (میزان اشتغال) در بهار سال 1384 یعنی آستانه شروع به کار دولت نهم، برابر با 19,029,600 نفر بوده که در بهار سال 1392 به 22,171,200 نفر بالغ شد، حال اگر بنا به معیار (اما و اگر) دولت یازدهم، «اشتغال خالص» را بسنجیم، در دوره دولت نهم و دهم، حدود 3,141,600 شغل یعنی سالیانه به‌طور متوسط، 393 هزار نفر شغل (به اصطلاح شغل خالص) ایجاد شده که مانع از افزایش نرخ بیکاری شده است.
طی روزهای گذشته نیز در محافل رسانه‌ای اعلام شد دولت یازدهم بالاترین میزان بدهی را به ثبت رسانده است. آقای علی طیب‌نیا؛ وزیر اقتصاد روز گذشته در این‌باره با بیان اینکه در ابتدای این دولت چنین می‌پنداشتیم که بدهی‌های دولت نهایتاً رقم 150 هزار میلیارد تومان است، گفت: بعد از آغاز به کار دولت برای شفاف شدن رقم دقیق این بدهی‌ها دفتری در وزارت اقتصاد شکل گرفت و نتیجه این شد که رقم دقیق بدهی‌های دولتی امروز عددی بین 600 تا 700 هزار میلیارد تومان است.
بررسی آمارهای اخیر بانک مرکزی نیز نشان می‌دهد که دولت در سال‌های گذشته به بانک مرکزی و سیستم بانکی کشور بدهکارتر شده و در حالی که رقم بدهی دولت به بانک مرکزی در آبان ماه سال ۹۳ حدود 381 هزار میلیارد تومان بود این رقم در آبان ماه سال گذشته به بیش از 534 هزار میلیارد تومان و در آبان امسال نیز به 619 هزار میلیارد تومان رسید.
نگاهی نیز به آمارهای واردات و صادرات کشور که به تازگی از سوی گمرک ایران اعلام شده نشان می‌دهد که در ۹ ماهه نخست امسال 31 میلیارد و 593 میلیون دلار صادرات غیرنفتی انجام شده ولی از آنسو حجم واردات کشور دوباره به رشد حدود ۵ درصدی به 31 میلیارد و 538 میلیون دلار رسیده است.
نکته حائز اهمیت این است که نه تنها میزان واردات کشور در ماه‌های اخیر افزایش داشته، بلکه شرکای تجاری ایران و مقاصد عمده صادراتی کشور نیز مانند گذشته چین، عراق، امارات متحده عربی، ترکیه و جمهوری کره باقی مانده و نامی از کشورهای جدید به ویژه اروپایی و آمریکایی در لیست صادراتی ایران وجود ندارد؛ بنابراین در پسابرجام نیز همچنان بسیاری از کشورهای اروپایی از همکاری با ایران امتناع می‌کنند.
در واقع معنی تلاش اروپایی‌ها و آمریکایی‌ها از فعالیت در بازار ایران، صدور محصولات و تولیدات خود به ایران بوده و اگر هم رقابتی در پسابرجام بین شرکت‌های اروپایی شکل گرفته باشد، بر سر استفاده از بازار ایران و فروش تولیدات خود است و خیلی علاقه‌ای به واردات تولیدات ایرانی به آن بازارها وجود ندارند.
موضوع دیگری که می‌توان آن را به عنوان بدتر شدن اوضاع اقتصادی و رکود تعبیر کرد، رشد تاریخی نقدینگی به رقم هزار و 162 هزار میلیارد تومان در پایان آبان ماه امسال است که این رقم در آبان ماه سال گذشته ۹۰۷ هزار میلیارد تومان و در آبان ماه سال ۹۳ نیز حدود 728 هزار میلیارد تومان بود؛ بنابراین برجام فرصتی را برای پویایی و حرکت در اقتصاد ایران ایجاد نکرد که نقدینگی هزار هزار میلیاردی بتواند به تولید وارد شده و چرخ‌های راکد صنایع را به حرکت در آورد.
