افزایش تقاضای فصلی و عوامل خارجی؛ علت اصلی نوسانات نرخ ارز

به گزارش اقتصاد آنلاین، صمد کریمی، مدیر اداره صادرات بانک مرکزی که در برنامه گفت‌وگوی ویژه خبری با موضوع «بازار ارز و نوسانات آن در هفته های اخیر» سخن می گفت، با اشاره به نوسانات نرخ ارز طی دو ماه گذشته تصریح کرد: دلایل این افزایش را می توان به دو بخش کلی عوامل «بنیادین و غیر بنیادی» و «داخلی و خارجی » تقسیم کرد. تقویت دلار در بازارهای جهانی، رشد 0.25 واحد درصدی نرخ بهره کلیدی آمریکا و به تبع آن کاهش قیمت جهانی طلا از جمله عوامل خارجی رشد قیمت ارز هستند. ضمن اینکه کاهش قیمت جهانی طلا هم با رشد تقاضا برای خرید ارز از سوی دارندگان و  پوشش ریسک دارایی های خود بر بازار داخلی اثر می‌گذارد.

وی افزود: بانک مرکزی در چارچوب نظام ارزی شناور مدیریت شده توانست فاصله بین نرخ ارز بازار آزاد و بین بانکی را از 112 درصد در سال 1391 به 13 درصد در سال 1395 برساند، هرچند که تحت تاثیر موج نوسان اخیر این رقم 10 واحد درصد افزایش یافت و به حدود 23 درصد رسید.  ضمن اینکه مطابق با روال سال های قبل، از اواخر پاییز و اوایل فصل زمستان تقاضای تجاری و مسافرتی برای خرید ارز به صورت معناداری افزایش می یابد لیکن در سال جاری شیب افزایش قیمت در فاصله زمانی یاد شده، بیشتر از سال های گذشته شد که افزایش نرخ برابری دلار در بازارهای جهانی و نرخ حواله درهم امارات در این امر بسیار موثر بوده است. در واقع تشدید آربیتراژ اسعار عمده با کشورهای همسایه از جمله عراق، امارات و ترکیه و حتی افغانستان تقاضا برای خرید دلار را افزایش داده است. ضمن این که رشد بالای اقتصادی سال جاری، واردات بیشتری را به دنبال داشت.

کریمی در ادامه با اشاره به کاهش فاصله بین نرخ بازار آزاد و بازار بین بانکی از 112 درصد در سال 1391 به 13 درصد در سال 1395 پیش از موج جدید نوسان قیمت، تاکید کرد: با توجه به این موج، نوسان اختلاف یاد شده 10 واحد درصد طی دو ماه افزایش یافت و به 23 درصد رسید، با این حال کماکان نوسان قیمت ها در بازار ارز قابل قیاس با سال 1391 نیست. نوسان مزبور در سال یاد شده 28.3 درصد بود که در سال جاری به 3.9 درصد رسیده است.

مدیر اداره صادرات بانک مرکزی با بیان اینکه به جز نرخ تورم عواملی همچون تراز تجاری و رهیافت پولی (رشد نقدینگی و رشد اقتصادی) و رهیافت پورتفولیو در قیمت ارز تاثیر می گذارد گفت: در این شرایط، جهت گیری بانک مرکزی براساس روند بازار بوده است و این بانک با رصد عرضه و تقاضا در زمان مقتضی نسبت به تنظیم بازار اقدام کرده است، به عبارت دیگر بانک مرکزی تلاش کرده قیمت ارز در دامنه ای مجاز و براساس عوامل بنیادین کنترل کند. با این وجود، هنگام بروز  هیجانات ارزی، شوک های انتظاری هم مدیریت می‌شود. بنابراین بانک مرکزی به دنبال تثبیت نرخ اسمی ارز نبود که گواه این مدعا هم افزایش نرخ واقعی ارز در بازار مبادله ای و بازار آزاد است.

تاثیرات بازار غیررسمی قاچاق

کریمی با تاکید بر اینکه در ایران به جز بازار رسمی ارز، بازاری غیررسمی (واردات و صادرات قاچاق کالا) و ارز نیز وجود دارد، افزود: بانک مرکزی براساس وظیفه قانونی و ذاتی خود می بایست این بازار غیررسمی را هم مدیریت کند. این بانک درصدد است به سمت استفاده از ارزهایی غیر از دلار برای تامین مالی تجارت حرکت کند، اما واقعیت این است که  دلار نقشی بسیار پررنگ در تجارت غیررسمی در کشور ایفا می کند و تامین مالی این بخش هم معمولاً از طریق دلار و درهم امارات صورت می‌گیرد. فراموش نکنیم که این حجم از تجارت، بسیار بزرگ و قابل توجه است و می تواند با حجم تجارت رسمی برابری کند. با این تفاسیر بانک مرکزی تلاش کرده  ارز بیشتری به بازار عرضه کند. آمارها هم حاکی از آن است فروش در بازار بین بانکی به 1.5 برابر سال گذشته افزایش یافته و در بازار آزاد هم بانک مرکزی توانسته حجم عرضه خود را به میزان 3 برابر سال گذشته افزایش دهد.

او در ادامه با اشاره به ابلاغ «دستورالعمل ضوابط خرید و فروش ارز به نرخ بازار آزاد» به بانک ها تصریح کرد:  بر اساس این دستورالعمل بانک ها می توانند ارز حاصل از صادرات غیر نفتی، سرمایه گذاران خارجی، دفاتر دیپلماتیک خارجی و دفاتر نمایندگی های خارجی را خریداری کنند. به عبارت دیگر بانک مرکزی تلاش می کند عملیات ارزی را به سمت سیستم بانکی سوق دهد و همزمان شبکه صرافی های مجاز و تجارت غیررسمی را نیز ساماندهی کند و این امر قطعاً در صورت تداوم به ثبات در بازار کمک خواهد کرد  به عبارت دیگر اگر بانک مرکزی بتواند جریان ورودی و خروجی ارز به کشور را ساماندهی کند قادر به کنترل مناسب تر بازار ارز هم خواهدبود.

رصد جریان ورود و خروج ارز

کریمی در خصوص ابزارهای بانک مرکزی برای رصد جریان ورود و خروج ارز گفت:  بانک مرکزی توسعه سامانه های متعددی را برای این منظور در دستور کار خود قرار داده تا مدیریت ارزی بهتری حاکم شود، اما در حال حاضر نیز سامانه هایی نظیر سامانه های بازار بین بانکی «سمتاک» و «سنا» در حال فعالیت است و سامانه ای هم برای رصد منشأ ارزی در حال تکمیل است، اما هر کدام از این سامانه ها نیازمند ارتقا هستند، به عبارت دیگر بانک مرکزی در حال تکمیل اقدامات خود است ضمن، این که سایر دستگاه ها هم کمک می کنند تا به نقطه مطلوب دست یابیم.

مدیر اداره صادرات بانک مرکزی همچنین در ادامه با اشاره به تغییر ساختار تراز تجاری از سال 1393 تاکید کرد : بر اساس این تغییر سهم صادرات غیرنفتی از مدیریت بازار ارز ایران افزایش یافته است، به طوری که ارز حاصل از فروش صادرات غیرنفتی شامل صادرات پتروشیمی به تامین  بازار ارز کمک می کنند. در سال 1394 هم نقش صادرات غیرنفتی در تامین بازار ارز کشور  به  64 درصد می رسد یعنی سهم بانک مرکزی در عرضه ارز که عموماً از محل درآمدهای نفتی تامین شده کاهش یافته است و به مراتب کمتر از سهم ارز عاید از صادرات غیرنفتی است. در حقیقت بانک مرکزی تلاش می کند بازار ارز را با اتکای حداقلی به درآمدهای نفتی تحت کنترل درآورد.

وی افزود : روند حرکت قیمت نفت در سه سال گذشته در مجموع نزولی بوده هرچند که امسال بخشی از این کاهش قیمت جبران شد، با این وجود بانک مرکزی سال گذشته توانست با نفت بشکه ای حدود 25 دلار بازار ارز را مدیریت کند، لیکن در سال جاری شرایط متفاوت شد و عواملی دیگر روند افزایش قیمت ارز را تشدید کرد که پیش تر به آن ها اشاره شد. امروز بازار ارز برای کشور ما به بازار ارز تهران منحصر نمی شود، یعنی بانک مرکزی باید بازار دیگر کشورهای همسایه از جمله عراق و ترکیه و امارات را نیز رصد کند. ضمن این که در مسیر کنترل و مدیریت بازار با صادرکنندگان غیرنفتی، از جمله صادرکنندگان محصولات پتروشیمی در تعامل سازنده هستیم.

کریمی با تاکید بر زیانی که نوسان های شدید نرخ ارز به واردکنندگان و صادرکنندگان وارد می کند افزود : هر چه شوک ارزی وارد شده شدت بیشتری داشته باشد، بی ثباتی بیشتری هم به بازارهای چهارگانه اقتصاد کشور وارد می کند، از جمله این که فرآیند و جریان واردات مواد اولیه، واسطه ای سرمایه ای و حتی صادرات با مشکلات بسیاری مواجه می سازد. با توجه به همین شرایط بانک مرکزی اعتقاد دارد که بازار ارز باید به ثبات دست یابد. متاسفانه دو ماهی است که این ثبات جای خود را به نوسان های شدید قیمتی در بازار ارز داده، یعنی تقاضاهای جدیدی برای خرید در این بازار به وجود آمده که به نوسان شدید قیمت ها منجر شده است، البته در مجموع بانک مرکزی اعتقاد دارد که نرخ واقعی ارز (RER) به منظور حمایت از تولید و صادرات  نباید روندی کاهنده داشته باشد.

نمی توان برای تک نرخی شدن ارز تاریخ مشخص کرد

مدیر اداره صادرات بانک مرکزی همچنین در خصوص زمان تک نرخی شدن بازار ارز هم گفت : نظر فنی بانک مرکزی این است که  برای یکسان سازی نرخ ارز الزاماتی وجود دارد به همین دلیل تا زمانی که این الزام ها محقق نشود، نمی توان تاریخ دقیقی برای تک نرخی شدن ارز اعلام کرد. از جمله این الزامات هم می توان به توسعه و گسترش روابط کارگزاری بانک ها، افزایش سرعت نقل و انتقال وجوه و تبدیلات ارزی و همچنین افزایش درجه نقد شوندگی دارایی های بانک مرکزی اشاره کرد. نکته دیگر این که قبل از تک نرخی شدن ارز باید فاصله دو نرخ آزاد و بانکی به مثبت و منفی 2 درصد برسد، البته بانک مرکزی در مسیر حصول این پیش شرط ها در حال حرکت است، اما این امر فرآیندی تدریجی خواهد بود و بانک مرکزی با توجه به شرایط محیطی قطعاً برای تک نرخی شدن ارز اقدام خواهد کرد.

کریمی در پایان در خصوص برآورد بانک مرکزی از مسیر آتی قیمت ها در بازار ارز گفت: استراتژی بانک مرکزی کنترل بازار ارز است. سال گذشته اوج افزایش نرخ ارز 21 دی ماه رخ داد و بعد از آن به دلیل کاهش معنادار تقاضای تجاری و افزایش عرضه ارز بانک مرکزی و صادرکنندگان غیرنفتی تاثیر خود را بر قیمت ها گذاشت که انتظار می رود امسال هم همین روند تکرار شود، ضمن این که آربیتراژ دلار هم توسط بانک مرکزی کنترل شده و حجم عرضه ارز هم افزایش یافته است، این در حالیست که با ابلاغ دستورالعمل و ضوابط اجرایی خرید و فروش ارز به نرخ بازار (آزاد) در مرداد ماه سال جاری و متعاقباً از 14 آذر ماه امسال بانک ها می توانند برای ارز متقاضی، تسویه اقساط تسهیلات ارزی فی مابین سهم الشرکه تسهیلات ارزی، کارمزدهای ارزی، برگشت سود سرمایه‌گذاری خارجی و پرداخت اقساط قراردادهای فاینانس طرح های خودگردان به قیمت آزاد، ارز از بانک مرکزی خریداری کنند.