نبود مدیریت بحران در زمان حوادث ریلی

در طول این سال‌ها بسیاری از کارشناسان و متخصصان ریلی به بررسی دلایل وقوع این حادثه پرداخته‌ و دلایل مختلفی را نیز برای وقوع این حادثه مطرح کرده‌اند.همان زمان شرکت راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران با انتشار گزارشی علت وقوع حادثه انفجار قطار در ایستگاه خیام نیشابور را رها شدن ناگهانی ترمز دستی واگن‌ها اعلام کرد. بر اساس بیانیه شرکت راه‌آهن تحقیقات نشان داده که ترمزهای دستی واگن‌ها بسته و کفش خط نیز زیر چرخ‌ها قرار داده شده بود، اما بنا به عللی که تاکنون به‌طور قطعی مشخص نشده قطار به‌طور ناگهانی به حرکت درآمد.

به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از تعادل ،  همچنین بنا بر این گزارش، براساس مدارک و شواهد موجود در ساعت 4:10 بامداد روز چهارشنبه 29 اسفند تعداد 51 دستگاه واگن باری با محمولاتی شامل گوگرد، پنبه، کود شیمیایی و مواد سوختی (نفتا) که به جهت ترافیک سنگین قطارهای مسافری در آن ایام در ایستگاه ابومسلم متوقف شده بود و قرار بود این واگن‌ها پس از اعزام لکوموتیو به محل در قطارهای تفکیکی تنظیم و به مبادی مختلف مورد تقاضای صاحبان کالا اعزام شود که با وجود اینکه بر اساس تحقیقات به عمل آمده و قرائن، ترمزهای دستی واگن‌ها بسته و کفش خط نیز در زیر چرخ‌ها قرار داده شده بود، بنا به عللی که تاکنون بطور قطعی مشخص نشده، قطار بطور ناگهانی به حرکت درآمده و به لحاظ شیب منطقه، واگن‌ها پس از خروج از خط فرعی و قرار گرفتن در مسیر خط اصلی به سمت ایستگاه کاشمر به حرکت در می‌آیند که در نهایت متاسفانه تلاش ماموران کشیک وقت برای متوقف کردن واگن‌ها به نتیجه نمی‌رسد و بلافاصله بر اساس مقررات و ضوابط موجود موضوع فرار واگن‌ها به کنترل ترافیک مشهد اعلام و عملیات مقابله با این موضوع و جلوگیری از برخورد واگن‌ها با قطارهای مسافری که در همان ساعات در منطقه، از تهران به سوی مشهد در حرکت بودند آغاز می‌شود، که با تلاش ماموران مستقر در ایستگاه‌های کاشمر و خیام، دو قطار مسافری (بنیاد و فوق‌العاده دوم تهران‌_ مشهد) از مسیر واگن‌های فراری به خطوط مطمئن فرعی ایستگاه‌ها هدایت می‌شود. اما با این حال تعدادی از واگن‌های باردار در قوس ورودی ایستگاه خیام از خط خارج و پس از واژگون شدن به سایر واگن‌های متوقف در خط کناری ایستگاه خیام برخورد و دچار آتش‌سوزی می‌شوند. گزارش راه‌آهن تا اینجا چندان سوال‌برانگیز نیست اما مشکل از جایی شروع می‌شود که راه‌آهن در گزارش خود حمل محمولات این قطار که شامل گوگرد، پنبه، کود شیمیایی و مواد سوختی (نفتا) بوده تابع مقررات حمل‌ونقل ریلی دانسته است اما راه‌آهن در هیچ‌جای گزارش خود به نوع کود شیمیایی که توسط این قطار حمل می‌شده و عدم توجه به نگهداری این ماده شیمیایی در زمان توقف چند ساعته قطار نکرده است. زیرا بر اساس قوانین شیمی نیترات آمونیوم در شرایط سکون به دلیل توقف قطار گرم شده و به ماده انفجاری مهلکی تبدیل می‌شود. درست است که حمل کود شیمیایی برخلاف هیچ کدام از قوانین بین‌المللی حمل‌ونقل نیست اما نحوه نگهداری نیترات آمونیوم در زمانی که قطار متوقف شده بود باید مورد توجه مسوولان راه‌آهن در استان قرار می‌گرفت.

 عدم افشای نوع محموله

یکی از افرادی که پس از وقوع حادثه درخصوص علل وقوع آن به اظهارنظر پرداخت مرحوم بیژن دفتری پدر امداد و نجات ایران بود.وی همان زمان با اعلام اینکه در اظهارات یکی از معاونت‌های وقت وزارت راه و ترابری که برای ادای توضیحات به مجلس فراخوانده شده بود، شنیده بود که صاحبان محموله قطار چون می‌دانستند هزینه حمل این‌گونه محموله‌ها که مواد خطرناک تلقی می‌شوند گران‌تر است، از افشای نوع محموله خودداری کرده‌اند!

مرحوم دفتری با اعلام اینکه مسوولان بخش‌های حمل‌ونقل، ترخیص‌کنندگان کالا از بنادر و گمرک باید حتما نوع و مشخصات کامل محموله‌ها را در بارنامه‌های رسمی قید می‌کردند اظهار کرده بود که این مقام مسوول در اظهارات دیگر خود گفته که این مواد اصلا جزو مواد خطرناک نبوده‌اند! پس مشخص نیست که چه چیزی در این قطار موجب انفجار شده است.

 سهل‌انگاری ماموران سیر و حرکت

جبار علی ذاکری رییس انجمن مهندسی حمل‌ونقل ریلی  با اشاره به اینکه سانحه ریلی که در سال 1382 اتفاق افتاد به‌دلیل سهل‌انگاری ماموران سیر و حرکت در مهار واگن‌هایی که در ایستگاه متوقف کرده بودند و به‌خاطر فرار قطار اتفاق افتاد تصریح کرد: در آن زمان به‌دلیل خرابی لکوموتیو مسافری در همان محور که اتفاق نادری نیز بود مسوولان ریلی منطقه مجبور می‌شوند تا لکوموتیو قطار باری را باز کرده و به قطار مسافری متصل کنند تا این قطار بتواند به حرکت خود ادامه دهد.

ذاکری ادامه داد: از آنجا که این قطار باری حدود 24ساعت در ایستگاه محلی متوقف شده بود، مواد شیمیایی که توسط این قطار حمل می‌شدند دچار حادثه شده و در حرکت به سمت ایستگاه بعدی و موقع خروج از خط دچار مشکل شده است.

رییس انجمن مهندسی حمل‌ونقل ریلی ایران توضیح داد: از سوی دیگر ترکیب کود شیمیایی نفتا و پنبه که همگی از مواد قابل اشتعال هستند و تبدیل آنها به ماده منفجره نیز از دیگر عوامل وقوع انفجار در این قطار بوده است.

جبارعلی ذاکری افزود: همان زمان نیز بسیاری از کارشناسان ریلی اعلام کردند که کود شیمیایی که توسط این قطار حمل می‌شده است، به‌دلیل توقف 24ساعته قطار و نگهداری این مواد در محیط سربسته و در دمای بالا به مواد منفجره تبدیل شده و انفجاری معادل انفجار 180 تن تی ان تی را صورت داده است.

این کارشناس ریلی ادامه داد: حادثه‌یی که برای قطار باری در ایستگاه خیام در نزدیکی شهر نیشابور اتفاق افتاد، اتفاق بسیار بزرگ و با اهمیتی بود، زیرا تا آن زمان در کشور موارد مشابه انفجار قطار به وقوع نپیوسته بود.

رییس انجمن مهندسی حمل‌ونقل ریلی ایران در بخش دیگری از صحبت‌های خود با اشاره به اینکه ما در بحث اتفاقاتی که برای قطارها در حمل‌ونقل ریلی می‌افتد یک سانحه داریم و یک حادثه بعد از سانحه ادامه داد: این سانحه ریلی به دلیل سهل‌انگاری مامور سیر و حرکتی در مهار واگن‌های متوقف شده به وقوع پیوسته اما حادثه‌یی که بعد از آن اتفاق افتاد (انفجار قطار)، حادثه‌یی بوده که لازم است در بخش مدیریت بحران بررسی شود

وی افزود: زیرا لازم است این مساله بررسی شود که اگر سانحه ریلی اتفاق افتاد چگونه می‌توان از وقوع حادثه بعد از آن جلوگیری کرد. جبارعلی ذاکری درخصوص بالا بودن تعداد کشته‌های این حادثه نیز  گفت: از آنجا که این قطار باری بوده و مسافربری نبوده کشته شده‌های آن نیز از مسافران این قطار نبوده‌اند بلکه افراد کشته شده کسانی بودند که یا برای کمک به سانحه ریلی آمده بودند یا به گفته رسانه‌ها مردم و ساکنان روستایی بودند که این سانحه در نزدیکی آن به وقوع پیوسته بود و پس از انفجار تعداد زیادی از آنها تحت تاثیر موج انفجار کشته و زخمی شدند.

این کارشناس ریلی تاکید کرد: مجموع این موارد در کار هم به این معناست که سانحه ریلی که در ابتدا اتفاق افتاده کشته نداده بوده بلکه این مجروحان و کشته شده‌ها به حادثه‌یی (انفجار قطار حاوی مواد شیمیایی) مربوط می‌شوند که بعد از وقوع سانحه اتفاق افتاده است.

رییس انجمن مهندسی حمل‌ونقل ریلی ایران تصریح کرد: اتفاقی که برای قطار در ایستگاه خیام افتاد با سانحه ریلی که به‌تازگی برای قطارهای مسافربری در ایستگاه هفت‌خوان شاهرود اتفاق افتاد و حوادثی که بعد از این دو سانحه ریلی برای هر دو قطار شاهرود و نیشابور افتاد به یکدیگر از آن جهت شباهت دارد که درخصوص هر دو حادثه لازم است تا در بحث مدیریت بحران بیشتر تامل و کنکاش صورت بگیرد تا از حوادثی که پس از وقوع سانحه قطار اتفاق می‌افتد جلوگیری شود.

درنهایت با اینکه سال‌هاست از وقوع انفجار قطار در ایستگاه خیام در نزدیکی نیشابور می‌‌گذرد اما هنوز که هنوز است دلیل وقوع این حادثه و سهل‌انگاری ماموران در بارگیری مواد شیمیایی خطرناک و قابل اشتعال و همچنین عدم بررسی ترمز‌های قطار برای اطمینان از سالم بودن آنها در هاله‌یی از ابهام وجود دارد. بررسی دلایل وقوع این حادثه از این جهت دارای اهمیت است که لازم است تا مواردی که موجب وقوع آن شده‌اند از ریشه حل شود تا دیگر شاهد چنین حوادث تلخی در بخش ریلی کشور که یکی از امن‌ترین روش‌های حمل‌ونقلی در جهان است نباشیم.