راه‌اندازی موسسات رتبه‌بندی تحت نظارت بانک مرکزی

در این راستا موسسات اعتباری می توانند اطلاعات با مشخصه های مذکور را ارائه نمایند که در صورت تحقق آن موجب شفافیت سازی در بازار خدمات بانکی می شود.

طرح پیشنهادی؛ راه اندازی موسسات رتبه بندی تحت نظارت بانک مرکزی

مقدمه:

آژانس رتبه بندی (Rating Agency) موسسه ای است که مسئولیت ارزیابی بدهی و بررسی توانایی یک موسسه مالی و اعتباری برای ایفای تعهدات مالی را عهده دار می باشد. به عبارت دیگر موسسه رتبه بندی یک سازمان حرفه ای است که بر اساس اصول استقلال، شفافیت و اعتبار و افشاء سازی، خدمات رتبه بندی و اعتبارسنجی را در اختیار جامعه و مسئولین ذیربط قرار می دهد. موسسات رتبه بندی بیش از 100 سال است که در رتبه بندی موسسات مالی و اعتباری و مشتریان فعالیت دارند. معروف ترین این موسسات عبارتند از؛ استاندارد اند پورز(Standard & Poor) که بمنظور رتبه بندی موسسات مالی در سال 1941 تاسیس شده است. مودیز (Moody's) که بیش از 90 سال از تاسیس آن می گذرد و در 100 کشور فعال بوده و به رتبه بندی اوراق بهادار و قرضه می پردازد و موسسه فیچ(Fitch) که در سال 1997 تاسیس شده و در 75 کشور فعال بوده و به رتبه بندی دولت ها مشغول است. همچنین انجمن موسسات رتبه بندی در آسیا با عضویت 25 موسسه رتبه بندی از 14 کشور تاسیس شده است و هدف انجمن بهبود تبادل اطلاعات، ایده ها، تجربیات، دانش و مهارت بین موسسات رتبه بندی آسیایی، ارتقای اصول اخلاق حرفه ای، وضع استانداردهای مشترک برای حصول اطمینان از کیفیت بالا و قابلیت مقایسه رتبه های اعتباری می باشد. بررسی به عمل آمده حاکی از آن بود که در کشور ما موسسات رتبه بندی با چارچوب و استانداردهای جهانی وجود ندارد و سازمان بورس کشور اخیرا" مطالعاتی را در این زمینه انجام داده که بر اساس پیگیری صورت گرفته اطلاعات آن محرمانه بوده و منتشر نشده است.

بیان مسئله:

در سالهای اخیر میزان بدهی بانک ها به بانک مرکزی و نیز مشتریان به بانک ها افزایش یافته بطوریکه امروزه یکی از آسیب ها و مسایل مبتلاء به نظام بانکی کشور، افزایش بی رویه مطالبات معوقه می باشد. یکی از علل افزایش مطابات معوقه عدم اعتبار سنجی مشتریان بانک ها از یکطرف و بانک ها از سوی دیگر می باشد.

اهمیت و ضرورت طرح پیشنهادی:

واقعیت این است که همه موسسات مالی، اعتباری و بانکی قادر به ایجاد سیستم های تخصصی به منظور رتبه بندی مشتریان خود نبوده یا مایل به صرف هزینه و منابع در این زمینه نیستند و موسسات رتبه بندی به دلیل استفاده از نیروهای مالی و متخصص از مزیت نسبی در زمینه ایجاد مدل های رتبه بندی برخوردار هستند. از سوی دیگر وجود رقابت در بازار، موجب پویایی این موسسات شده، به صورتی که هریک سعی در ایجاد مدل های دقیق تر و کارآتری در راستای رقابت با سایر موسسات هستند. امروزه عدم وجود سیستم اعتبار سنجی دقیق و جامع موجب گردبده که بانک مرکزی در تخصیص اعتبارات ریالی و ارزی معیار مشخص و دقیقی نداشته باشد که این امر موجب افزایش بدهی بانک ها به بانک مرکزی شده و آثار جبران ناپذیری را بر اقتصاد و عملکرد نظام بانکی بر جای گذاشته است . از سوی دیگر بانک ها سیستم یکپارچه و جامع اطلاعاتی برای سنجش اعتبار مشتریان خود نداشته و به همین دلیل آنها به خوداظهاری مشتریان اکتفاء نموده و این امر سبب شده که مشتریان بیشتر از میزان اعتبار خود از بانک ها تسهیلات دریافت نمایند. بطورکلی اهمیت و ضرورت طرح پیشنهادی عبارتست از: 1. شفاف سازی اطلاعات برای سرمایه گذاران و اعتبار دهندگان و ایجاد شاخص های تصمیم گیری برای ایشان. 2. معرفی بانک های برتر نظام بانکی کشور بر اساس شاخص ها و متغیرهای مختلف و ارائه موقعیت آنها در محیط رقابتی 3. بانک های ضعیف فاصله خود را با بانک های برتر تشخیص داده و اتخاذ استراتژی مناسب برای رسیدن خود به بانک های برتر 4. بانک های برتر، اتخاذ برنامه ها و استراتژی های مناسب جهت حفظ برتری خود، شناخت نقاط قوت و ضعف سازمانی و نیز فرصت ها و تهدیدات محیطی و تدوین استراتژی های مناسب برای بهبود عملکرد و سلامت مالی 5. تخصیص درست و مناسب منابع ارزی توسط بانک مرکزی به بانک ها بر اساس رتبه و اعتبار بانک ها و در نتیجه کاهش بدهی بانک ها به بانک مرکزی 6. تخصیص مناسب اعتبار توسط بانک ها بر اساس میزان رتبه مشتریان و کاهش مطالبات معوقه. به این معنی که بانک ها از رتبه های مشتریان برای تعیین میزان اعطای تسهیلات، نوع و میزان وثایق، و نیز تعیین نرخ سود تسهیلات استفاده می کنند و همین امر موجب تحقق هدف بانک ها در کاهش ریسک بازپرداخت تسهیلات اعطایی می گردد. 7. اتخاذ نرخ سود منطقی و معقول تسهیلات برای بانک ها و مشتریان به این معنی که بانک و مشتری با رتبه اعتباری بالا دارای هزینه اعتباری پایین(نرخ کمتر سود تسهیلات) و اشخاص با رتبه اعتباری پایین دارای هزینه تامین اعتباری بالا(نرخ بالاتر سود تسهیلات) می باشند. راه حل پیشنهادی: راه اندازی آژانس های رتبه بندی جهت اعتبارسنجی بانک ها و مشتریان

یکی از از راه حل های پیش رو که بسیاری از کشورهای پیشرفته و در حال توسعه حدود یک قرن آن را بکار گرفته اند راه اندازی موسسات رتبه بندی جهت سنجش و رتبه بندی اعتباری بانک ها و مشتریان آنها می باشد و این امر موجب شده که هم بانک مرکزی بر اساس میزان اعتبار بانک ها، تسهیلات ارزی و ریالی در اختیار بانک ها قرار دهد و هم مشتریان بانک ها بر اساس میزان اعتبار خود تسهیلات دریافت نمایند و این دو موجب گردیده که مطالبات معوقه بانک ها و مشتریان به حداقل ممکن خود برسد. با توجه به مراتب فوق پیشنهاد می شود که موسسات رتبه بندی زیر نظر معاونت نظارتی راه اندازی شود تا اعتبار بانک ها و مشتریان آنها ا مورد سنجش قرار داده و متناسب با رتبه اعتباری بانک ها و مشتریان تسهیلات ارزی و ریالی به آنها داده شود.

برخی معیارهای ارزیابی بانک ها توسط موسسات رتبه بندی:

میزان سرمایه و کیفیت دارایی ها کیفیت مدیریت قیمت سهام و تفاوت بین قیمت خرید و فروش سهام مدیریت نقدینگی میزان درآمد و سودآوری توانایی انجام تعهدات کوتاه مدت و بلندمدت

برخی معیارهای رتبه بندی اعتباری مشتریان توسط بانک ها:

اهلیت و حسن شهرت مشتری پیشینه، تخصص و تجربه و مهارت مشتری سنجش توانایی مدیریتی موضوع استفاده و نحوه بکارگیری تسهیلات میزان نیاز به منابع، نحوه بازگشت آن و سودآوری طرح اخذ اطلاعات کاری، مالی و اعتباری مشتریان نظیر صورتهای مالی شرکت، حجم خرید و فروش، میزان پروژه های شرکت، گردش حساب نزد بانک ها بمنظور تعیین میزان و نوع تسهیلات اعطایی، ترکیب وثایق در قالب یک بسته اعتباری که در صورت تحقق آن هم نیازهای تسهیلاتی مشتری رفع می شود و هم بانک از بازگشت اصل و سود تسهیلات اطمینان حاصل می کند و هم تسهیلات در بخش های مربوطه اقتصادی(تولیدی، خدماتی و بازرگانی و کشاورزی) هزینه شده و موجبات شکوفایی اقتصاد در سطح کلان کشور می گردد.

استفاده کنندگان از خدمات رتبه بندی:

1. سرمایه گذاران یا موسسات اعتبار دهنده(بانک ها) به منظور آگاهی از ریسک سرمایه گذاری و تحلیل بین بازده و ریسک 2. مشتریان بانک ها جهت ارائه رتبه بندی خود به موسسات اعتبار دهنده

علائم رتبه بندی موسسات رتبه بندی مودیز، استاندارد و پورز، فیچ:

تفسیر علائم رتبه بندی:

AAA: بالا ترین رتبه اعتباری، ظرفیت فوق‌العاده زیاد جهت پرداخت بموقع تعهدات مالی AA: رتبه اعتباری بسیار بالا، ظرفیت بسیار زیاد جهت پرداخت بموقع تعهدات مالی A: رتبه اعتباری بالا، ظرفیت زیاد جهت پرداخت بموقع تعهدات مالی اما تاثیرپذیری از تغییرات نامطلوب اقتصادی BBB: رتبه اعتبار بالا، ظرفیت کافی جهت پرداخت بموقع تعهدات مالی اما شرایط اقتصادی متغیر می‌تواند ظرفیت آن را تحت‌تأثیر بیشتری قرار دهد. BB: در کوتاه‌مدت نسبت به رتبه‌های پایین‌تر از آسیب‌پذیری کمتری برخوردار است، اما در صورت تغییرات و شرایط بد اقتصادی با ریسک اعتباری مواجه می شود. B: در مقایسه با رتبه BB آسیب‌پذیری بیشتری دارد، اما در حال حاضر توانایی عمل به تعهدات مالی خود را دارد. تغییر شرایط تجاری، مالی یا اقتصادی، به احتمال زیاد ظرفیت یا تمایل آن را برای عمل به تعهدات مالی از بین می‌برد. CCC: در حال حاضر آسیب‌پذیر است و ایفای تعهدات مالی آن وابسته به شرایط مناسب تجاری، مالی و اقتصادی است. CC: ریسک نکول بالا، در حال حاضر بسیار آسیب‌پذیر است. ظرفیت ایفای تعهدات بستگی به شرایط پایدار و مطلوب اقتصادی دارد. D: نکول اما یک چشم انداز بهبودی نسبی تجدید حیات سازمانی یا تسویه بدهی وجود دارد.

ارائه پیشنهاد جهت عملیاتی نمودن طرح:

در این خصوص می بایستی " مقررات ناظر بر اعطاء مجوز و عملیات آژانس های رتبه بندی" منتشره توسط مراجع نظارت بانکی کشورهای پیشرفته و در حال توسعه را با استفاده از شیوه مطالعه تطبیقی (comparative study) مورد بررسی قرار داده و با در نظر گرفتن شرایط اقتصادی کشور بطور عام و نظام بانکی بطور خاص مدل بومی رتبه بندی راه اندازی شود بنابراین جهت راه اندازی موسسات رتبه بندی پیشنهاد می شود که اول ؛ مقررات مربوط به چند کشور در حال توسعه اسلامی نظیر مالزی و اردن و نیز کشورهای پیشرفته نظیر آمریکا، انگلستان مورد بررسی تطبیقی قرار بگیرد. در مرحله دوم ؛ شرایط حاکم بر کشور بطور عام و نظام بانکی کشور بطور خاص با استفاده از نظر خبرگان بانکی در نظر گرفته شده و مقرراتی متناسب با شرایط نظام بانکی کشورمان تدوین شود. و در مرحله سوم ؛ بمنظور اجرایی کردن موسسات رتبه بندی؛ رتبه بندی بانک ها و مشتریان در کشورهای پیشرفته و درحال توسعه بطور تطبیقی مورد بررسی و مطالعه قرار گرفته و در نهایت با کسب نظر خبرگان بانکی(اساتید دانشگاهی و مدیران عالی و اجرایی بانک ها) مدل بومی رتبه بندی حاوی ابعاد، مولفه و شاخص های رتبه بندی بانک ها و مشتریان تدوین و به بانک ها جهت اجراء ابلاغ گردد.(ابلاغ آئین نامه ها، بخشنامه ها و دستورالعمل های رتبه بندی). همچنین با توجه به اینکه بر اساس مقررات مذکور، مرجع نظارتی متولی اعطاء مجوز به موسسات رتبه بندی و نظارت بر عملکرد آنها می باشد پیشنهاد می شود ساختار اداری، اهداف، شرح وظایف و ... جهت راه اندازی موسسات رتبه بندی در مرجع نظارتی بانک مرکزی بمنظور عملیاتی نمودن مقررات مربوطه در نظر گرفته شود.

* کارشناس بانکی