اهمیت نرخ اسپرِد بانکی در اقتصاد

سودی که بانک ها کسب می کنند از تفاوت درآمد حاصل از تسهیلات اعطایی یا همان وام ها و هزینه تامین مالی یا جذب منابع سپرده گذاران به دست می آید. تفاوت بین این دو جریان درآمدی-هزینه ای به اسپرد (Spread) معروف است که مبنایی برای بهره وری بانک ها محسوب می گردد.

نرخ اسپرد در اصطلاح به اختلاف میان نسبت درآمدهای دریافتی ناشی از تسهیلات به کل تسهیلات و نسبت سودهای پرداختی به سپرده ها به کل سپرده ها گفته می شود.

صنعت بانکداری، یکی از مهمترین و اثرگذارترین بخش های اقتصادی در هر کشور به شمار می رود که با تسهیل و هدایت جریان نقدینگی به بخش های اصلی اقتصاد نقش مهمی را در پیشبرد اهداف کلان اقتصادی ایفا می نماید. بانک ها و موسسات اعتباری بعنوان سازمان ها و نهادهای فعال در این صنعت، مهمترین ابزار تخصیص منابع پولی و مالی محسوب می شوند که در سیاست گذاری کلان اقتصادی مورد استفاده قرار می گیرد. درصورتیکه نظام بانکی و عملیات پولی و مالی در کشور به صورت کارآمد عمل کنند، رونق و رشد اقتصادی را در پی خواهند داشت و در صورت غیرکارآمد بودن آن ها، تصمیمات سیاستگذاران در نظام پولی نیز به هدف اصابت نخواهد کرد.

اقتصاد ایران اقتصاد پول محور بوده و بازار پولی و نظام بانکی مهمترین ابزار در تحقق توسعه اقتصاد کشور محسوب می گردد. در کشور های توسعه یافته و نظام مند، به دلیل تورم نرم و پائین و چرخه شفاف اقتصادی، عرضه و تقاضای پول مبتنی بر فعالیت های واقعی اقتصاد می باشد و وظیفه اصلی بانک ها در چنین اقتصادهایی واسطه گری مالی می باشد از طرفی شرایط اقتصادی نیز از ثبات لازم برخوردار است به طوریکه پدیده پول داغ وجود نداشته و ریسک های بانکی در مقادیر استاندارد قرار دارد و هزینه های عملیاتی و ... بر بانک ها تحمیل نمی شود بنابراین در چنین ساختاری، قیمت تمام شده پول در اختیار واسطه گران مالی بسیار کمتر و در حد کارمزد ارایه خدمات خواهد بود، اما در کشورهای درحال توسعه به دلایل مختلف، نرخ اسپرد بانکی بسیار بالاست که این امر موجب کاهش سود واقعی پرداختی به سپرده گذاران و افزایش نارضایتی آن ها را به همراه دارد، از سوی دیگر، در چنین شرایطی، سود دریافتی از تسهیلات بالا بوده که براساس تئوری سرمایه گذاری کینز، انگیزه سرمایه گذاری و تقاضای پول را کاهش خواهد داد. در برخی کشورها که نرخ سود بانکی در بالاترین مقدار قرار دارد و از طرفی هزینه های آن ها به دلایل درونی و بیرونی بالا است بنابراین نرخ سود بالاتری را برای تسهیلات پرداختی قیمت گذاری می کنند و بانک ها قادر به کاهش آن و ایجاد مزیت رقابتی برای مشتریان خود نخواهند بود.

برخی از بانک های غیرکارا تنها با کاهش نرخ جذب منابع و افزایش نرخ سود تسهیلات، اقدام به افزایش سودآوری می نمایند در حالیکه می توانند با کاهش هزینه های خود و سایر عوامل، سود آوری خود را افزایش دهند، اما بانک ها آسانترین راه را انتخاب می کنند و برای سودآور کردن کسب و کار خود، اقدام به افزایش نرخ سود تسهیلات و کاهش نرخ سود جذب منابع می نمایند که این امر باعث کاهش قدرت رقابت پذیری و از دست دادن مشتریان بانک می شود. بنابراین بانکی که با افزایش نرخ اسپرد تلاش می کند سود خود را افزایش دهد از کارایی لازم برخوردار نمی باشد. بنابر موارد ذکر شده، یکی از کلیدی ترین شاخص های سنجش کارایی صنعت بانکداری، تفاوت نرخ سود دریافتی و پرداختی که اصطلاحاً به آن اسپرد گفته می شود محسوب می شود.

در صورتیکه بازار پولی رقابتی باشد، در این حالت تفاوت زیاد نرخ سود نشانگر بالا بودن سود عملیاتی بانک ها است اما اگر نظام بانکی کشور دارای یک بازار انحصار چند جانبه باشد، بانک ها برای پوشش هزینه ها و کسب سود بیشتر اقدام به افزایش این نرخ می نمایند. بانک ها برای افزایش تفاوت نرخ سود، اقدام به کاهش نرخ سود سپرده و افزایش نرخ سود تسهیلات می نمایند که این امر به دلیل کاهش فرصت های سرمایه گذاری آثار نامطلوبی در اقتصاد ایجاد می نماید.

در شرایط حال حاضر کشور که بانک مرکزی با سیاست های دستوری اقدام به کاهش نرخ سود سپرده و همچنین کاهش تفاوت نرخ سود می نماید، اکثر بانک ها قادر به اجرای این سیاست ها نمی باشند. از اینرو بانک ها لاجرم باید علت بالا بودن نرخ سود ها را شناسایی نمایند تا بتوانند با اصلاح آن ها، انعطاف پذیری لازم را در کاهش تفاوت نرخ اعمال کنند.

بنابراین در صورتیکه اسپرد بانکی به صورت بهینه تعیین شود می تواند منتج به رشد و توسعه اقتصادی گردد. به طوریکه نرخ سود سپرده گذاری به گونه ای تعیین گردد تا انگیزه سپرده گذاری افزایش یابد، نرخ سود تسیهلات نیز به میزانی باشد تا انگیزه سرمایه گذاری نیز تقویت گردد، بنابراین در این میان باید بانک ها بعنوان بنگاه اقتصادی به صورت کارا نقش واسطه گری خود را ایفا نمایند.

بانک با ایجاد ترکیب بهینه منابع و با توجه به محدودیت در شرایط رقابتی می تواند حداکثر نرخ سود سپرده گذاری را تعیین کند و همچنین با ترکیب بهینه مصارف نیز می تواند حداقل نرخ سود تسهیلات را مشخص کند و از طریق کاهش نرخ اسپرد و هدف گذاری تابع حداکثرسازی بازدهی بانک، نرخ های بهینه (نرخ بهینه اسپرد) را معین نماید.

مدل اثرگذاری متغیرهای کلان اقتصادی و بانکی در نرخ اسپرد