اقتصادآنلاین - علی کریمی؛ کسری بودجه امسال دولت به واسطه کاهش چشمگیر درآمدهای نفتی و همچنین افزایش هزینه‌های ناشی از شیوع بیماری کرونا و البته طرح‌هایی همچون همسان‌سازی حقوق کارمندان دولت، به کابوسی برای اقتصاد ایران مبدل شده‌است. بر اساس آمار موجود فقط ۱۲ درصد درآمد نفتی دولت در ۸ ماهه نخست امسال محقق شده‌است. اعداد و ارقام مختلفی از میزان کسری بودجه احتمالی در محافل کارشناسی مطرح می‌شود و حتی برخی آن را بیش از ۲۰۰ هزار میلیارد تومان برآورد می‌کنند.
اما آنچه باعث می‌شود از کسری بودجه امسال دولت از تعابیری همچون کابوس یاد شود، نحوه پوشش آن است. اگر دولت همچون سنوات گذشته بنا را بر استقراض از سیستم بانکی و به طور مشخص بانک مرکزی بگذارد، با توجه به رشد شدید نقدینگی طی چند سال اخیر به معنای قدم گذاشتن در جاده "ابر تورم" است. همین امر موجب شد تا با وجود مخالفت‌های ضمنی وزارت اقتصاد، فروش اوراق بدهی با ممارست‌های بانک مرکزی از اواسط خرداد ماه سال جاری به طور جدی آغاز و اولین حراج این اوراق در سیزدهم همان ماه انجام شد و تا به امروز به صورت هفتگی برگزار می‌شود.
سی‌و چهارمین مرحله حراج هفتگی اوراق بدهی در حالی سه‌شنبه هفته گذشته (سی‌ام دیماه) به پایان رسید که در این مرحله شاهد سقوط ارزش اوراق بدهی فروش‌رفته بودیم. در این مرحله هشت هزار و ۴۲۰ میلیارد تومان اوراق بدهی عرضه شد که از این میزان تنها ۸۲۰ میلیارد تومان (کم‌تر از ۱۰درصد) به فروش رسید که کم‌ترین میزان فروش اوراق بدهی طی ۱۰هفته گذشته بشمار می‌آید. این در حالی است که ارزش اوراق فروش رفته در مرحله سی‌و سوم برابر با پنج هزار و۴۲۶ میلیارد تومان بود. به بیان دیگر ارزش اوراق فروش رفته در این مرحله۸۴.۹ درصد سقوط کرد. نمودار زیر ارزش اوراق بدهی عرضه شده و فروش رفته را به تفکیک مراحل نشان می‌دهد:
همانگونه که مشخص است طی سی و چهار مرحله برگزار شده از خرداد ماه امسال، در دو ماه ابتدایی فصل پاییز فروش اوراق بدهی به شدت کاهش پیدا کرده و کل میزان فروش طی۶ هفته برابر با یک هزار و ۸۱۳میلیارد تومان بود. این موضوع نگرانی بسیاری از کارشناسان را در عدم موفقیت فروش اوراق بدهی به همراه داشت. با این وجود از اوایل آذر ماه دوباره روند فروش این اوراق صعودی شده و طی ده هفته اخیر فروش هفتگی اوراق بدهی هرگز کم‌تر از هزار میلیارد تومان نبود. اما این هفته با سقوط ارزش فروش اوراق بدهی به زیر هزار میلیارد تومان دوباره این نگرانی ایجاد می‌شود که تا پایان سال میزان مناسبی از اوراق بدهی دولتی برای پوشش کسری بودجه بفروش نرسد. به ویژه آنکه با توجه به شرایط بحرانی بازار سرمایه تمام توجه مسئولین به سمت حمایت از این بازار با استفاده از منابع موجود است که می‌تواند مشارکت بانک‌ها را به عنوان اصلی‌ترین خریداران اوراق کاهش دهد.
در هفته گذشته تنها سه بانک در حراج اوراق بدهی شرکت کردند که ارزش سفارش خرید آن‌ها برابر با ۳۵۰میلیارد تومان بود (یعنی حدود چهار درصد اوراق بدهی عرضه شده) که طی ۹ مرحله گذشته پایین‌ترین میزان بشمار می‌رود. اگر نسبت ارزش سفارشات خرید بانک‌ها به ارزش کل اوراق بدهی عرضه شده را به عنوان شاخص مشارکت بانک‌ها در حراج‌های هفتگی در نظر بگیریم، نمودار زیر روند این شاخص را طی مراحل برگزار شده نشان می‌دهد:
همانگونه که مشخص است، شاخص مشارکت بانک‌ها به پایین‌ترین میزان از هفته بیست‌وسوم رسیده‌است. هر چند تغییر یک هفته‌ای در مشارکت بانک‌ها را نمی‌توان دال بر ادامه این روند در هفته‌های آتی دانست اما با توجه به نزدیک بودن پایان سال و لزوم پوشش کسری بودجه از طریق اوراق برای جلوگیری از تشدید تورم، این موضوع باید از طرف سیاست‌گذار با اهمیت در نظر گرفته‌شود.
همچنین در این هفته۴۷۰میلیارد تومان اوراق بدهی از طریق بازار سرمایه بفروش رسید که کاهش ۸۹ درصد را نسبت به هفته سی‌وسوم نشان می‌دهد . بازار سرمایه نقش مهمی در بهبود فروش اوراق بدهی پس از افت فروش در دو ماه ابتدایی پاییز امسال داشت. به‌گونه‌ای که مجموع اوراق فروخته شده در این بازار برابر با ۱۶ هزار و ۲۷۶ میلیارد تومان بوده‌است. این در حالی است که سهم بازار پول در همین بازه برابر با ۱۳ هزار و ۷۳۶میلیارد تومان است. نمودار زیر ارزش اوراق فروش رفته را به تفکیک بازار پول و سرمایه نشان می‌دهد:
طی سی‌وچهار مرحله برگزار شده در مجموع ۹۸هزار و۸۱۷ میلیارد تومان اوراق بدهی بفروش رسیده که از این میزان سهم بازار پول ۵۳هزار و ۷۴۶میلیارد تومان (۵۴.۴ درصد) و سهم بازار سرمایه۴۵ هزار و ۷۲ میلیارد تومان (۴۵.۶ درصد) بوده‌است.
در این مرحله میانگین نرخ بهره مؤثر اوراق بدهی فروش رفته با افزایش همراه بود و به سطح ۲۱.۱۳ درصد رسید. این در حالی است که این نرخ در هفته‌های ابتدایی کم‌تر از ۱۶درصد بود. با این وجود بسیاری از کارشناسان معتقدند که با توجه به شرایط تورمی موجود برای افزایش جذابیت سرمایه‌گذاری این اوراق باید وزارت اقتصاد در نرخ بهره این اوراق تجدید نظر کند و آن را افزایش دهد. نمودار زیر روند نرخ بهره مؤثر اوراق بدهی فرخته شده را نشان می‌دهد:
این هفته مرحله سی و پنجم فروش اوراق بدهی دولتی با عرضه ۱۰هزار و۶۰۰میلیارد تومان از این اوراق ادامه می‌یابد و باید منتظر ماند که روند نزولی فروش ادامه پیدا می‌کند یا خیر؟
