غول سرکش نقدینگی هر روز قوی‌تر می‌شود/ سیستم بانکی زیر فشار بدهی بخش دولتی

اقتصاد آنلاین - علی کریمی؛ علت اصلی افزایش حجم نقدینگی را می‌توان در افزایش سرسام‌آور پایه پولی مشاهده کرد؛ به طوری که پایه پولی در خرداد ماه به 3833.5 هزار میلیارد ریال افزایش یافته‌ که حاکی از رشد 2.5 برابر طی چهار سال اخیر است. نکته قابل توجه، افزایش بدهی بخش دولتی به سیستم بانکی در خرداد ماه به رقم بی‌سابقه 4466.3 هزار میلیارد ریال است؛ یعنی رشدی  28 درصدی در یک سال گذشته.

مدت زمان طولانی از هشدار کارشناسان اقتصادی نسبت به افزایش حجم نقدینگی و پیامدهای آن نمی‌گذرد و در این مدت به وضوح آثار افزایش نقدینگی در اقتصاد نمایان شده‌است. تورم‌ غیرقابل کنترل و هجوم نقدینگی به بازارهای مختلف همچون بازار سرمایه، مسکن و دلار و رشد عجیب و غریب قیمت‌ها در این بازارها شاید اولین آثار افزایش ناموزون حجم نقدینگی در کشور باشد. اکنون غول نقدینگی به قدرتی رسیده‌است که به نظر نمی‌رسد به راحتی تحت کنترل درآید. بر اساس آخرین آمار و اطلاعات منتشر شده از سوی بانک مرکزی از متغیرهای پولی کشور در سه ماهه ابتدایی امسال، حجم نقدینگی در ادامه روند صعودی خود در پایان خرداد ماه به رقم 26571.1 هزار میلیارد ریال رسیده‌است‌ که نسبت به ماه گذشته 2.4 درصد رشد را نشان می‌دهد. بر اساس آمار موجود، حجم نقدینگی از ابتدای سال 1395 تا پایان فصل بهار به طور میانگین هر ماه 1.9 درصد رشد را تجربه کرده‌است؛ به‌گونه‌ای که حجم نقدینگی در طول این مدت بیش از 2.6 برابر شده‌است. نمودار زیر روند نقدینگی را از ابتدای سال 1395 نشان می‌دهد:

بررسی روند تغییرات نقدینگی به صورت نقطه به نقطه (یعنی بررسی رشد نقدینگی در هر ماه نسبت به ماه مشابه سال گذشته) تصویر روشن‌تری از سرعت افزایش نقدینگی را ارائه می‌دهد. بر پایه چنین دیدگاهی، حجم نقدینگی در خرداد ماه امسال نسبت به خرداد سال گذشته تقریباً 34.2 درصد رشد کرده‌است. این در حالی است که رشد نقدینگی در خرداد 1398 نسبت به خرداد 1397 برابر با 25.18 درصد بوده‌است. این وضعیت در هر سه ماه ابتدایی سال 1399 نیز برقرار است. به بیان دیگر رشد نقطه به نقطه نقدینگی در سه ماه ابتدایی سال 1399 نسبت به سه ماه ابتدایی سال 1398 به طور محسوسی افزایش یافته‌است. به بیان ساده، غول سرکش نقدینگی هر روز قوی‌تر از گذشته می‌شود و پر واضح است که مقابله با آن، اگر نگوییم ناممکن، دشوارتر می‌شود. نمودار زیر روند رشد نقطه به نقطه نقدینگی را از سال 1396 نشان می‌دهد:

در این میان آنچه که بیش‌تر موجب نگرانی می‌شود، افزایش نسبت پول به شبه پول است. هرچند در اقتصاد ایران تفاوت قابل ملاحظه‌ای میان پول و شبه پول وجود ندارد، با این وجود یکی از وجوه اصلی تمایز میان پول و شبه را می‌توان در میزان نقدشوندگی آن دانست. به بیان‌دیگر، شبه پول نقدشوندگی پایین‌تری نسبت به پول دارد. با این تعاریف، افزایش نسبت پول به شبه‌پول بیانگر این موضوع است که آحاد جامعه سعی می‌کنند کم‌ترین میزان پول ممکن را به صورت نقد نگه دارند و سریعاً پول نقد مازاد را به دارایی تبدیل می‌کنند( اصلاح پول داغ اشاره به این شرایط دارد). این اتفاق در شرایطی می‌افتد که جامعه با تورم بالایی روبرو باشد و پول ملی در حال تضعیف شدن باشد؛ آنچه که می‌توان به وضوح در اقتصاد ایران مشاهده کرد. وجه دیگر و البته نگران کننده ماجرا این است که افزایش نسبت پول به شبه پول بیانگر دیدگاه جامعه نسبت به آینده تورمی اقتصاد است. افزایش این نسبت بیانگر این است که افراد جامعه انتظار بر افزایش تورم در آینده دارند. با این تفاسیر، بررسی آمار منتشر شده نشان می‌دهد که نسبت پول به شبه پول به 0.23 در خرداد امسال رسیده‌است که بالاترین رقم از سال 1395 است. این نسبت در فروردین 1395 برابر با 0.14 بوده‌است. نمودار زیر نسبت پول به شبه پول را از سال 1395 نشان می‌دهد:

اما پرسش اصلی این است که چه عاملی موجب شکل‌گیری این شرایط شده‌است. قطعاً نمی‌توان یک عامل معین را مقصر اصلی وضعیت فعلی اقتصاد دانست و مجموعه‌ای از عوامل مختلف در شکل‌گیری چنین شرایطی دخیل است. با این وجود افزایش بی‌پشتوانه پایه پولی (اینگونه بخوانیم چاپ پول برای خرج کردن دولت) از اصلی‌ترین متهمان وضعیت کنونی است؛ این موضوع بدان علت است که رشد پایه پولی موجب افزایش چند برابری نقدینگی می‌شود. به استناد آمار منتشر شده، پایه پولی در خرداد ماه به 3833.5 هزار میلیارد ریال رسیده‌است که نسبت به ماه گذشته رشدی 2.28 درصدی را نشان می‌دهد. همچنین پایه پولی از ابتدای امسال بیش‌از 8 درصد افزایش یافته‌است. شدت افزایش پایه پولی زمانی بیش‌تر مشخص می‌شود که بدانیم از ابتدای سال 1395، پایه پولی به طور متوسط بیش از 1.83 درصد در هر ماه رشد داشته‌است و طی چهار سال اخیر تقریباً 2.5 برابر شده‌است. نمودار زیر روند پایه پولی را از ابتدای سال 1395 نشان می‌دهد.

بررسی رشد نقطه به نقطه پایه پولی نیز حاکی از رشد افسارگسیخته آن است؛ پایه پولی در سه ماه ابتدایی امسال به ترتیب از فرودین ماه 37.8، 36.2 و 39.7 درصد نسبت به ماه مشابه سال قبل افزایش داشته‌است. نمودار زیر روند رشد پایه پولی را نسبت به ماه مشابه سال قبل از سال 1396 نشان می‌دهد:

آنچه که در میان اعداد و ارقام شاید کم‌تر بدان توجه شود، حجم بدهی بخش دولتی به سیستم بانکی است. میزان بدهی بخش دولتی در پایان خرداد ماه به رقم سرسام آور 4466.3 هزار میلیارد ریال رسیده‌است که رشدی 4.25 درصدی را نسبت به ماه گذشته نشان می‌دهد. آنچه از آمار منتشر شده مشخص است بدهی بخش دولتی به سیستم بانکی کشور از ابتدای سال 1395 بیش از 2.4 برابر شده‌است. آماری که مؤید تنگنای مالی و کسری بودجه شدید دولت است که بار این موضوع بر دوش سیستم بانکی کشور افتاده است. نمودار زیر روند بدهی بخش دولتی به سیستم بانکی را ار ابتدای سال 1395 نشان می‌دهد: