با وجود وابستگی کشور به نفت و گاز، اقتصاد نفتی خود به عامل کندی و حتی ایستایی توسعه صنایع بسیاری بدل شده است.
چالش های اقتصاد های وابسته به نفت
- خام فروشی و عادت کردن صنایع به آن: این مورد یکی از معضلات بسیار مهم اقتصاد نفتی است که تبعات آن در تجارت انواع فلزات و مواد معدنی کشور نیز مشاهده می شود. با توجه به ارزش تجاری بسیار پایین تر مواد خام در مقایسه با مواد پالایش شده، این معضل مانع افزایش درآمدهای نفتی کشور شده است.
- رشد کند صنایع: به خاطر عدم نیاز به پالایش و تولید محصولات پیشرفته و وابستگی کلان به خام فروشی، شرکت های صنعتی هم هزینه کمتری صرف تحقیق و توسعه می کنند. این امر به خصوص در صنایعی مانند نفت و گاز که در حالت عادی نیز سرعت رشد و توسعه نسبتاً پایینی داشته و تمایل به حفظ ساختار جا افتاده خود دارند، بدل به یک معضل جدی شده است.
- عدم به کارگیری گسترده نخبگان: در محیطی که به دلیل عدم تغییر تجهیزات، فرایندها و محصولات، تجربه کارکنان و کارمندان حرف اول را می زند، نخبگان به سختی فرصتی برای عرضه کردن توانایی های علمی و عملی خود دارند. ساختارهای قدیمی که برای دهه ها تغییری مشاهده نکرده اند، حتی در مقابل بهبود و ارتقا هم مقاومت می کنند.
این مقاومت در برابر تغییر سیستم در بلندمدت منجر به از دست دادن پتانسیل ها و فرار مغزها شده و حتی اگر اراده ای هم برای توسعه به وجود بیاید، به علت عدم دسترسی به نیروی کار نخبه و جوان با مشکل اساسی روبرو می شود.
مجموع این مضرات به طور مستقیم یا غیرمستقیم اقتصاد نفتی را به یک سیستم ساکن و مقاوم در برابر رشد و نمو تبدیل می کنند. با افزوده شدن تحریم های بین المللی نفتی به این شرایط، با وضعیتی روبرو هستیم که رکود در بازار و معضلات تجاری تبدیل به خطرات قریب الوقوع و اساسی برای اقتصاد کشور می شوند. یکی از راه حل هایی که برای مقابله با این خطرات مطرح شده است، حرکت به سمت اقتصاد غیرنفتی با تکیه بر محصولات دانش بنیان است. از آنجایی که اقتصاد دانش بنیان به نیروی کار خبره و دانش فنی تکیه می کند، می تواند معایب اقتصاد نفتی را در درازمدت پوشش دهد و به کشور برای خروج از رکود کمک نماید.
اما این امر تنها مزیتی نیست که از بالا بردن اهمیت اقتصاد دانش بنیان بدست می آید.
ارزش افزوده ناشی از دانش فنی در محصولات دانش بنیان
برای حرکت از اقتصاد نفتی به غیرنفتی، باید ارزش افزوده غیرنفتی تولید شود که بتواند جای خالی ارزآوری نفتی را پر کند. از آنجایی که شرکت های دانش بنیان با استفاده از دانش فنی و علم روز دنیا اقدام به تولید و توسعه محصولات خود می کنند و خروجی فعالیت آنها می تواند به تقاضای کنونی بین المللی پاسخ بدهد، پتانسیل سودآوری قابل توجهی خواهند داشت. مصرف کنندگان در سرتاسر جهان، بسته به نیاز خود اقدام به خرید می کنند. اگر نیاز این افراد با محصولی با کیفیت بالاتر رفع شود، به سرعت بازار به سمت استفاده از محصول جدید حرکت می نماید
ارائه محصولات با سطح کیفی بهتر، هزینه کمتر و بهره وری بیشتر می تواند راه حل بسیار مناسبی برای تولید ارزش افزوده باشد.
برای امکان پذیر شدن این امر، باید فناوری و دانش روز برای تولید محصول استفاده شود و تنها راه مطمئن برای به کارگیری تکنولوژی های جدید، ایجاد یک ساختار دانش بنیان به منظور تحقیق و توسعه در زمینه مورد نظر است. در نتیجه لزوم حمایت از مجموعه های دانش بنیان برای ایجاد ارزش افزوده از این طریق توجیه می یابد.
صادرات محور بودن و ارزآوری محصولات با فناوری بالا
یکی از واقعیت های بازار جهانی، عدم اطمینان به محصولات ساخت کشورهایی است که سهم اندکی از آن را در اختیار دارند. با پاسخگویی سریع و بهینه به نیازهای جدید در حوزه های مختلف، کشورهایی مانند ایران فرصت در اختیار گرفتن بازارهای جدید در سطح جهان را بدست می آورند. بنابراین، شرکت های دانش بنیان می توانند محصولات منحصر به فردی تولید کنند که بدون نیاز به سابقه کاری طولانی در سطح بین المللی، قادرند برای کشور ارزآوری نمایند. به جز رونق اقتصادی، این ساختار ابتکار عمل و خلاقیت فعالان اقتصادی را نیز تشویق می کند، چون به این ترتیب مطالعه بازار بین الملل و ورود به حوزه های جدید کاری تبدیل به یک فرصت می شود، نه یک تهدید.
خروج از خام فروشی
مواد خام در مقایسه با مواد پالایش شده ارزش اقتصادی بسیار کمتری دارند و عملاً بخش قابل توجهی از سود بالقوه دارا بودن منابع طبیعی و معدنی به خاطر خام فروشی نادیده گرفته می شود. با حمایت از مجموعه های دانش بنیان فعال در زمینه مواد و تجهیزات پیشرفته، می توان دشواری های تولید مواد پالایش شده را از میان برداشت تا حرکت از خام فروشی به سمت فروش مواد پیشرفته با سهولت بیشتری صورت بگیرد. حمایت از اقتصاد دانش بنیان شاید جزو معدود روش هایی باشد که با اطمینان قادر است با خام فروشی مقابله کرده و ارزش افزوده بیشتری برای سطح کلان اقتصاد به ارمغان بیاورد.
اشتغال زایی جوانان متخصص و جلوگیری از فرار مغزها
اقتصاد سنتی اهمیت بالایی برای تجربه و مهارت قائل است، به خصوص در صنایعی که فرایندهای عملیاتی به کندی تغییر می کنند و کارکنان مسلط به فرایندهای کنونی، ممکن است تا چند دهه نیازمند آموزش بیشتر نباشند. از نقطه نظر هزینه و منابع مورد نیاز برای آموزش نیروی کار جدید، این موضوع نکته مثبتی به شمار می رود. اما چنین سیستمی ناخواسته سکون و حفظ شرایط کنونی صنعت را تشویق و از توسعه و ارتقا جلوگیری می کند.
در ساختار سنتی، متخصصان و نخبگان جوان یا به کار گرفته نمی شوند یا باید همان مسیری را طی کنند که شاید سالیان سال رشدی تجربه نکرده است. به جز ایجاد فضای منفی و نادیده گرفته شدن، نخبگان در چنین وضعیتی با بیکاری و از دست دادن انگیزه روبرو می شوند که ممکن است در نهایت به مهاجرت و فرار مغزها منجر شود.
اما در طرف دیگر، چون اقتصاد دانش بنیان بر استفاده از نیروی کار مجرب و تحصیل کرده و استفاده از دانش فنی تمرکز می کند، فضای مناسبی برای اشتغال زایی متخصصان و نخبگان کشور به وجود می آورد تا از پتانسیل های این قشر برای رشد و توسعه کشور استفاده شود. با تکیه بر ارتقا و بهبود دائمی دیگر نیازی به آموزش مهارت های سنتی به نسل جدید کارکنان وجود ندارد و به این ترتیب بخش عمده بروکراسی های محدودکننده و موانع سد راه پیشرفت نیز مرتفع خواهند شد.
منبع : irkbn.com
این مطلب رپرتاژ آگهی می باشد وتوسط تحریریه اقتصاد آنلاین تهیه نشده است .
