فلسفه و تاریخچه سفره هفت سین نوروز

به گزارش اقتصادآنلاین، هرساله در گوشه و کنار ایران سفره‌های نوروزی با رنگ و بوی مختلف چیده می‌شود و تردیدی نیست که برخی ویژگی‌های مراسم نوروز در طی زمان و در بین اقوام مختلف تغییر کرده است. با این حال سفره‌های نوروزی که درحال حاضر به آن هفت سین می‌گویند، نماد دیگری از آغاز سال نوست. روایت‌های مختلفی درباره سفره اصیل و قدیمی نوروزی ایرانیان وجود دارد.

سفره‌های نوروزی ایرانیان باستان

عدد هفت در زبان باستانی به نام امرداد است. امرداد معنای جاودانگی می‌دهد. هفت برای ایرانیان باستان مقدس بود و از آن برای مفاهیم خوش یمنی و فال نیک استفاده می‌‌کردند. بنابراین هفت نماد را بر سفره عیدنوروزی می‌چینند. عده‌ای می‌گویند قبل از حضور هفت سین در زندگی ایرانیان هفت شین و قبل‌تر هفت چین و هفت میم وجود داشته است.

«هفت شین» را بعضی محققان هم تایید کرده‌اند. گزینه‌های هفت شین از شهد، شیر، شراب، شکر، شمع، شمشاد و شابه (میوه‌ای شبیه سیب) تشکیل می‌شد. محققان می‌گویند، شراب به دلیل باورهای اسلامی، جایش را به سرکه داده و به این ترتیب هفت شین به هفت سین تبدیل شد.

جالب است بدانید در یکی از روستاهای شیراز سفره‌ هفت میم برای نوروز می‌گسترند و بر آن مرغ و ماهی و مسقطی و مویز و… می‌گذارند.

عده‌ای نیز گفته‌اند که سفره اصیل زرتشتیان که یکی از قدیمی‌ترین سفره‌های نوروزی است، نه هفت سین است، نه هفت شین و نه هفت میم. بلکه مانند سفره گاهنبار، مجموعه‌ای از نمادهای هفت امشاسپندان و هفت آفرینش خداوند است.

آیینه، چراغ‌روشن، قندسبز، گلدانی پر از شاخه‌های همیشه‌سبز مانند مورت و سرو، یک کاسه پر از آب که روی آن برگه‌های آویشن ریخته‌اند و در آن یک انار سکه‌زده انداخته‌اند، یک کاسه میوه‌های خشک مانند انجیر، برگه هلو، آلوی‌خشک و . . . که سه روز در آب خیسانده شده است، یک کاسه پالوده سفید، یک کوزه سفالی نو پر از آب که روی دهانه آن یک تخم‌مرغ رنگ‌کرده می‌گذارند،‌ یک سبد پر از سبزی تازه، یک بشقاب پر از چِنگال (ترکیبی از نان و خرما و روغن حیوانی که با دارچین و چاشنی‌های دیگر ورز داده می‌شود) و کماچ نوروزی که فقط مخصوص این جشن پخته می‌شود، یک ظرف سبزه که معمولاً گندم است، مهمترین لوازم سفره نوروزی زرتشتیان را تشکیل می‌دهد.

بعضی دیگر از محققان در نظریاتشان به هفت «سینی» (طبق) پر از خوراکی اشاره کرده‌اند یا اصل را «هفت‌چین» به معنی هفت چیدنی دانسته‌اند. 

دلیل انتخاب هفت «سین» چیست؟

یکی از قدیمی‌ترین اسنادی که به موضوع هفت سین می‌پردازد، مطلبی از ابوریحان بیرونی در کتاب «آثار الباقیه» است. بیرونی نوشته است: «چون جمشید بر اهریمن که راه خیر و برکت و باران سبز شدن گیاه را گرفته بود، پیروز شد و دوباره باران باریدن گرفت و گیاهان سبز شدند، مردم گفتند روز نو (یعنی روز نوین و دوره ای تازه) آمده است. پس هر کسی ظرفی جو کاشت و مردم در روز نوروز در هفت طرح، هفت نوع غله کاشتند و سبز کردند.»

بسیاری از محققان با توجه به همین مطلب دلیل انتخاب هفت «سین» را وجود هفت دانه گیاهی (جو،ماش،عدس، ارزن، لوبیا، نخود و گندم)  می‌دانند که می‌شود با آن سبزه سفره نوروز را فراهم کرد.

نمادهای سفره هفت سین چه مفهومی دارند؟

طبق روایت‌های تاریخی سین واژه اول هفت فرشته آسمانی باستانی است‌ که همه آنها دارای ویژگی‌های خاص و نیکو بودند.

سین اول؛ سیر 

سیر سَمبل اهورا مزدا و نمادی از تندرستی و سلامت است. اغلب پیشینیان از خواص دارویی سیر به منظور درمان برخی از بیماری ها استفاده می نمودند؛ از این رو می توان از این ماده برای داشتن سالی بدون بیماری بر روی سفره هفت سین استفاده نمود.

سین دوم؛ سبزه 

سبزه سَمبلی از فرشته اردیبهشت و نماد آب‌‌‌های پاک وبیکران است. اغلب ایرانیان از این نماد به منظور داشتن سالی شاد و با طراوت استفاده می کنند

سین سوم؛ سیب

سیب نمادی از  فرشته زن و نشان باروری و پرستاری است. وجود آن در میان هفت سین به منظور تندرستی اعضای خانواده در سال جدید است تا آن ها را از گزند آسیب و بیماری حفظ کند.

سین چهارم؛ سنجد

سنجد تمثیلی از فرشته خرداد و نماد دلبستگی است. اغلب مردم سنجد را نماد عشق و دلباختگی می دانند و آن را به منظور افزایش علاقه در بین اعضای خانواده، بر روی سفره هفت سین قرار می دهند. اما برخی دیگر از افراد معتقدند که سنجد نماد گرایش به عقلانیت است و سبب می‌شود تا تمام تصمیمات فرد در سال جدید بر اساس عقلانیت صورت پذیرد.

سین پنجم؛ سرکه

سرکه نماد فرشته امرداد و به معنای جاودانگی است. در گذشته از سرکه برای باطل کردن سحر و جادو استفاده می شده است. قرار گرفتن این نماد بر روی سفره هفت سین سبب خواهد شد تا ناملایمات سال نو از بین برود.

سین ششم؛ سمنو

سمنو تمثیلی از فرشته شهریور و نماد خواروبار است. ایرانیان معتقدند که قرار گیری آن بر روی سفره هفت سین، سبب افزونی نعمت و برکت در زندگی آن ها خواهد شد.

سین هفتم؛ سماق

سماق نماد فرشته بهمن است.  وجود این ماده بر روی سفره هفت سین به این منظور بوده است که سال پیش رو را با نهایت شادی و استقامت در برابر سختی‌ها دنبال کنیم.

سایر اجزای سفره هفت سین

گزینه‌های هفت سین باید با رعایت پنج ویژگی انتخاب شده‌اند:

• اسم آنها فارسی باشد.
• با حرف سین شروع شوند.
• دارای ریشه ی گیاهی باشند.
• خوراکی باشند.
• نام آنها از واژه‌های ترکیبی (مانند سیرترشی) ساخته نشده باشند.

بنابراین، گذاردن سنبل، سکه، سماور و... که نه خوراکی هستند و نه پارسی، هیچ حقیقت هفت سینی در اصل ندارند و بر اساس فرهنگ محلی مناطق مختلف ایران در طول زمان اضافه شده است. با این حال هر کدام از آنها نیز معنای خاص خود را دارند.

 ماهی قرمز

جالب است بدانید در هیچ کدام از مراسم سنتی‌مان در مورد نوروز ماهی قرمز جایگاهی ندارد. در میان رسوم زرتشتی در سفره عید انار به نشانه باروری و عشق و یا سیب سرخ درون ظرف آب مقدس رها می‌شود تا عشق و باروری همچنان پاینده بماند.

سکه

سکه، سین مدرن سفره هفت سین است و جزو هفت سین به حساب نمی آید؛ بعد‌ها به سفره اضافه شده است تا نمادی برای افزایش دارایی باشد.

 سنبل

شمع

 شمع نماد روشنایی و فروغ است.

نبات و شیرینی

 نبات سَمبل شیرین کامی است. افراد با قرار دادن این نماد بر روی سفره سالی پر از خاطرات شیرین را آرزو می کنند.