در بلبشوی بازار سیاست چه در دوران معاصر و چه در عصر گذشته همواره کسانی بوده‌اند که تاب وابستگی‌ها و استعمارزدگی و منافع شخصی و سیاسی را نداشته و بدون توجه به قدرت‌ها و با اتکا به نفس و هویت ایرانی اسلامی گام‌های بلند و متفاوتی را در جهت آزادگی و توسعه و پیشرفت کشور برداشتند و یکی از این بزرگان "امیرکبیر" این دولتمرد فراهانی است.
به گزارش اقتصاد آنلاین به نقل از ایسنا، شاید در زمان امیرکبیر از نظر اکثر درباریان استقلال و توسعه کشور و عدم وابستگی به بیگانگان دغدغه مهمی نبود و از آن سخنی گفته نمی‌شد، اما به گواهی تاریخ امیرکبیر فارغ از همه توطئه‌ها و خودخواهی‌های زیاده‌خواهان زمان خود تاثیری بس شگرف در خارج کردن ایران از عقب‌ماندگی و نفوذ استعمارگران و ایجاد اصلاحات در کشور داشت.
میرزا تقی‌خان فراهانی، مشهور به "امیرکبیر" در سال ۱۱۸۶ در فراهان از توابع اراک در استان مرکزی متولد شد. پدر وی کربلایی قربان نام داشت و آشپز قائم مقام فراهانی بود. وی در خانه قائم مقام تربیت شد و در جوانی توانست سمت منشی‌گری قائم مقام را به دست آورد و در نهایت به عنوان صدراعظم ایران در دوره ناصرالدین‌شاه قاجار منصوب شد.
اصلاحات امیرکبیر اندکی پس از رسیدن وی به صدارت آغاز شد و تا پایان صدارت کوتاه‌مدت او ادامه یافت. مدت صدارت امیر کبیر ۳۹ ماه بود. امیرکبیر با توطئه اطرافیان شاه از مقام خود برکنار و به کاشان تبعید شد و در حمام فین به دستور ناصرالدین‌شاه به قتل رسید.
اصلاحات داخلی در زمینه اعتلای فرهنگ، تنظیم اقتصاد و تطهیر عرصه سیاست کشور، اقدام در جهت احیای دین و بسط عدالت در سطح جامعه، مبارزه در جهت قطع نفوذ اجانب و استعمارگران و حفظ استقلال و تمامیت ارضی کشور تنها گوشه‌ای از اقدامات وی در زمان کوتاه صدارتش است.
احساس نیاز به تحول بنیادین در کشور
دکتر ابراهیم آقامحمدی، عضو هیات علمی دانشگاه اراک ضمن مقایسه و تحلیل فعالیت‌های امیرکبیر نسبت به شرایط کنونی و اقدامات وی گفت: امیرکبیر را باید به نوعی در بستر زمان خود نگاه کرد و او و عملکردش را در آن شرایط مورد تحلیل و بررسی قرار داد، اینکه ایران آن دوران از حیث توسعه و پیشرفت و در مقایسه با سایر جوامع و ملل چگونه کشوری بود در این تحلیل مهم است. شناخت شرایط و عوامل آن دوران است که به نوعی می‌تواند مبنای اساسی برای شناخت بهتر این شخصیت بزرگ ایرانی معاصر باشد.
وی افزود: با مقایسه وضعیت ایران دوران امیرکبیر با جوامعی که در حال توسعه بودند، درمی‌یابیم که آن وضعیت برای ایران مناسب نبود و این کشور از بسیاری عناصر پیشرفت فاصله داشت، همچنین با مجموعه‌ای از مشکلات و ایرادات ساختاری به لحاظ زمامداری و سازمان حکومتی و بروکراسی اداری مواجه بود.
آقامحمدی با بیان اینکه در آن دوره به نوعی نیاز بود یک تحول و اصلاح اساسی و بنیادین در ایران صورت بگیرد، تصریح کرد: شاید بسیاری آمدند و به نوعی بر کرسی قدرت و صدارت و وزارت نشستند و رفتند بدون اینکه تلنگرهای اساسی به ذهن‌شان خطور کند و احساس نیاز به تغییر داشته باشند یا حتی دغدغه توسعه و پیشرفت این مملکت را داشته باشند، که بسیار مهم است.
نگاه ساختاری به اتفاقات اساسی
وی افزود: در این زمان و مکان بود که فردی در جایگاه صدارت قرار می‌گیرد که به نوعی فاقد بن‌مایه‌ها و ریشه‌های اشرافی و طبقات بالاست و تصمیم می‌گیرد که چه اتفاقات اساسی در ایران صورت بگیرد. امیرکبیر به اتفاقات اساسی نگاهی ساختاری و کلان دارد و برنامه‌های وی ابعاد مختلف داشته و چند بعدی هستند، همچنین او صرفا در یک مسیر و خط هم حرکت نکرده است.
این استاد دانشگاه گفت: مجموعه اقدامات او از اصلاح ساختار نظامی و ارتش و تقویت تشکیلات نظامی، همچنین فاصله گرفتن از آن به هم ریختگی گذشته که برای حفظ امنیت و اهمیت تمامیت ارضی کشور بسیار مهم بود، گرفته تا ابعاد مختلف دیگر همچون برقراری روابط خارجی را دربر می‌گرفت.
وی با اشاره به اینکه امیرکبیر از سوی دیگر روابط خارجی را مورد هدف قرار داده بود، تاکید کرد: این دولتمرد از بینشی راهبردی و اساسی جهت اصلاح سازمان و تقویت روابط خارجی آن دوره برخوردار بود تا جایی که موضوع ایجاد اصلاحات در سفارت‌خانه‌های ایران را مطرح می‌کند. او همچنین آموزش کنسولگری، دیپلماسی و رفتارهای دیپلماتیک به ایرانی‌ها و نمایندگانی که در سفارت‌خانه‌ها فعالیت می‌کردند را در دستور کار خود قرار داده بود تا چهره و ایماژی شایسته از ایران در روابط با سایر کشورها ایجاد کند.
برقراری روابط خارجی در جهت منافع ایران
آقامحمدی اظهار کرد: شاید امیرکبیر احساس کرد که یکی از مهم‌ترین آسیب‌هایی که این سرزمین می‌بیند از خارج است، چراکه به نوعی در آن دوره کشورهای استعمارگری همچون روسیه از یک طرف و انگلستان از طرف دیگر همیشه نگاه طمع‌آمیز نسبت به این سرزمین داشتند و هر کدام سعی می‌کردند امتیازات بسیاری را از این کشور به دست آورند و از قافله عقب نمانند از این رو رقابت شدیدی برای نفوذ در ایران وجود داشت.
عضو هیات علمی دانشگاه اراک افزود: در آن دوره است که این فرد به فکر توازن و ائتلاف بود و به دنبال نیروی سوم حرکت می‌کند و تلاش می‌کند که اجازه ندهد نفوذ آنها افزایش یابد، بلکه حتی رقابتی هم بین آنها ایجاد کند که در راستای منافع ایران باشد و از آن بهره‌برداری کند، نه اینکه ایران را بین خود تقسیم کنند و این بسیار مهم بود.
وی ضمن مقایسه و ارزیابی شرایط فعلی کشور با دوران امیرکبیر بیان کرد: یکی از مسائل مهم در حوزه دیپلماسی، مربوط به روابط خارجی و ساختار آن و ارتباطات ما با سایر کشورهاست و اینکه زیاد هم نباید به سمت و سوی آنها حرکت کنیم و سعی کنیم بین قدرت‌ها و روابط خارجی تعادل ایجاد کنیم چراکه همواره مهم‌ترین آسیبی که این سرزمین خورده از عدم تعادل در روابط خارجی بوده است. در دوران امیرکبیر نیز وضع اینگونه بود و هنوز هم آن فشارها و تهاجمات وجود دارد.
کوتاه کردن دست‌ها از بیت‌المال/حذف امتیازات/ویژه‌خواری ممنوع
آقامحمدی در ادامه گفت: بعد دیگر اقداماتی که هدف امیرکبیر به شمار می‌رفت مربوط به ساختار زمامداری و حکومت کشور بود که بخشی از آن کوتاه کردن دست یک عده از بیت‌المال بود. علاوه بر این او القابی که زمامداران برای خود تعیین می‌کردند و شاهزاده‌ها و دربار برای خود قائل بوده و بر مبنای آنها کسب درآمد می‌کردند را حذف کرد.
وی تصریح کرد: امیرکبیر امتیازات ویژه‌ای که دربار و زمامداران داشتند را کاملا حذف کرد که شاید یکی از علل مخالفت‌ها با او همین مسئله بود که باعث آسیب به او از جانب کسانی شد که امتیازات سابق خود را از دست می‌دادند و در نهایت اجازه فعالیت به او داده نشد.
آقامحمدی ادامه داد: یک اتفاق دیگر اصلاحاتی است که در امور مالی، مالیاتی و تنظیم دخل و خرج حکومت انجام می‌دهد و تلاش می‌کند از ریخت‌وپاش‌های بیش از حد جلوگیری کند.
وی اضافه کرد: امیرکبیر می‌خواهد دخل و خرج حکومت را سازماندهی و به نوعی بودجه‌ریزی نهادینه را برای حکومت و جامعه ایجاد کند که یکی از اتفاقات مهم است و اهمیت آن حتی در شرایط فعلی در قالب فسادهای مالی نیز مطرح است. این فساد به نوعی شامل ویژه‌خواری‌های موجود و عدم همخوانی دخل و خرج‌هاست که امیرکبیر هم به دنبال بهبود وضعیت بودجه‌ریزی مالی و مالیاتی آن دوران بود.
امیرکبیر با دارالفنون شناخته می‌شود
این استاد دانشگاه در ادامه بیان کرد: امیرکبیر تلاش بسیاری برای توسعه کشور از خود نشان داد که یکی دیگر از اقدامات مهم وی در حوزه نظام آموزشی و تاسیس دارالفنون بود. علیرغم اینکه قبل و بعد از این دوره هم مدارس و نظام‌های آموزشی مختلف توسط افراد مختلف ایجاد شد، اما بیشترین تاثیر در دوران معاصر مربوط به دارالفنون است.
آقامحمدی اظهار کرد: دارالفنون یک سبک و شیوه جدید آموزشی بود که حتی کشورهای بسیاری حتی ژاپن هنوز به این مرحله نرسیده بودند، اما در ایران به شیوه جدید علوم جدید آموزش داده می‌شد و از آموزگاران و معلمین خارجی بهره برده می‌شد و رشته‌های جدید را تعلیم می‌دادند. تاثیر اینگونه آموزش‌ها در آینده بسیار بود تا جایی که بسیاری از دانش‌آموختگان دارالفنون به سبب این تحصیلات صاحب پست صدارت در ایران شدند.
رسانه و اطلاع‌رسانی ضلع دیگری از تغییرات در ایران
آقامحمدی ضلع دیگر از مهم‌ترین تغییراتی که امیرکبیر در کشور ایجاد کرد را موضوع رسانه، اطلاع‌رسانی و آگاهی‌بخشی عمومی دانست و گفت: این مهم با انتشار روزنامه‌ها صورت گرفت. یکی از مهم‌ترین روزنامه‌های آن دوره را امیرکبیر پایه‌گذاری و به نوعی دسترسی به اطلاعات و ارتقای فرهنگ عمومی را تقویت و تسهیل کرد.
وی بیان کرد: نکته اساسی این است که او تنها بود و زمانه و پیرامونش با وی هم‌خوان نبودند، همین باعث می‌شد که به اهداف اساسی که تعیین شده بود نرسد و در نهایت کسانی که منافع‌شان به خطر می‌افتد همچون قدرت‌های استعماری از یک سو و درباریان از سوی دیگر، ائتلاف کرده و امیرکبیر را از چشم شاه آن دوره می‌اندازند و شرایطی را فراهم می‌کنند که منجر به تخریب وی می‌شود.
شاید امروز باید درس های این امیر بزرگ را مرور کنیم و در همگی در آزمون این مدرس بزرگ استقلال‌طلبی و اقتدار شرکت کنیم و ببینیم کدام یک از این آزمون مهم سربلند بیرون می‌آییم.
و شاید امروز بیش از دوران امیرکبیر به تغییر و تحول در تمامی حوزه‌ها اعم از مدیریتی و غیرمدیریتی نیازمندیم و این مهم حاصل نمی‌شود جز با شنیدن صدای مخالفان و موافقان، هم‌افزایی و برقراری عدالت در سایه مبارزه شجاعانه و دلسوزانه با معضلات و انحرافات مالی، اجتماعی، اقتصادی، آموزشی و... در کشور.
شاید نیاز است که این تغییرات از دارالفنون‌های امروزی و در سایه احترام به نظرات مختلف و حفظ کرامت، آزادگی و استقلال کشور آغاز شود.
