پس از آن که سازمان توسعه تجارت در جدیدترین برنامه های خود، راه اندازی شش خط دریایی منظم برای نقل و انتقال کالاهای ایرانی در دریای خزر را با همکاری شرکت کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران رسما کلید زد، در حال حاضر نیز به دنبال راه اندازی خط کشتیرانی رو – رو است.
در طول هفته های گذشته با توجه به بالا گرفتن بعضی اختلاف نظرهای سیاسی با کشور آذربایجان و مسائلی که برای بعضی کامیون داران ایرانی در این کشور به وجود آمده بود، علیرضا پیمان پاک رییس سازمان توسعه تجارت اعلام کرد که با یک برنامه ریزی جدید، جمهوری اسلامی ایران تلاش می کند تا از دو مسیر و بدون احتیاج به کشور آذربایجان کالاهای خود را به سمت روسیه انتقال دهد.
یکی از این راه‌ها که به شکل زمینی انجام خواهد شد، مسیر زمینی ارمنستان است که ایران را به وسیله این کشور به گرجستان و سپس کشورهای اروپای شرقی و روسیه متصل خواهد کرد و مسیر دوم نیز استفاده از ظرفیت ترانزیتی دریای خزر خواهد بود که در سال‌های گذشته کمتر از آن استفاده شده است.
باید به این نکته اشاره کرد که بازار بزرگ اوراسیا و ظرفیت صادرات به کشورهای این منطقه، برای ایران از اهمیت زیادی برخوردار است و حمل و نقل دریایی می تواند بسیاری از مسائل زیرساختی صادرکنندگان و تجار، در صادرات به اوراسیا به ویژه بازار بزرگ روسیه را حل کند.
در حوزه حمل و نقل دریایی، چندی پیش میان سازمان توسعه تجارت ایران و شرکت کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران تفاهم نامه ای مبنی بر برقراری خطوط منظم دریایی در حوزه دریای خزر به امضا رسید که در فاز نخست از اول آبان ماه شش خط منظم کشتیرانی از مبادی بنادر شمالی ایران به مقصد بنادر آستراخان و ماخاچ قلعه در روسیه و همچنین بندر آکتائو در قزاقستان راه اندازی شد و شرکت کشتیرانی خزر به نمایندگی از کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران نسبت به حمل و نقل کالاهای صادراتی به صورت منظم و ماهانه اقدام به اجرای این توافق کرد.
حال و پس از گذشت زمان اندکی از این اتفاق مهم، روز گذشته رئیس سازمان توسعه تجارت ایران در قالب گزارش به مردم و با بیان "لجستیک مطلوب پیش نیاز صادرات پایدار" خبر پهلوگیری اولین کشتی رو _ رو (کامیون بر) روسی در بندر انزلی را داد و اعلام کرد قرارداد اجاره ۶ ماهه کشتی رو _ رو توسط ستاد اجرایی فرمان امام با حمایت سازمان توسعه تجارت در همین روزها به امضاء طرفین خواهد رسید. خبر خوبی که در راستای ایجاد زیرساخت‌های مناسب برای توسعه صادرات به کشورهای عضو اتحادیه اوراسیا بالاخص فدراسیون روسیه از طریق دریای خزر از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است و این امکان را فراهم می کند تا از تمام ظرفیت‌های حمل و نقل برای گسترش روابط تجاری و اقتصادی با منطقه اوراسیا به کار گیریم.
گفتنی‌است که از کشتی‌های رو – رو برای حمل خودرو، کامیون و سایر محموله‌هایی که روی چرخ قرار دارند استفاده می‌شود و پل‌های متحرک در آن امکان ورود و خروج وسایل نقلیه موتوری را به کشتی فراهم می‌سازد.
با فعال شدن این خط ترانزیتی، صاحبان کالا و فعالین حوزه تجارت در اوراسیا بیش از پیش نسبت به ترانزیت کالا از این مسیر ترغیب خواهند شد چرا که یکی از مهمترین ویژگی های این نوع از حمل و نقل کالا، صرفه‌جویی در هزینه‌های جابجایی کالاهای تجارتی از مبدأ تا مقصد و کنترل کامل بر تمام مسیر حمل است. توضیح بیشتر آن که به واسطه کشتی های رو – رو، کامیون های حامل کالا در بندر مبدا وارد کشتی شده و پس از پهلوگیری کشتی در بنادر کشورهای هدف، برای رسیدن به مقصد نهایی، از طریق راه جاده ای به مسیر خود ادامه می دهند.
با رونق حمل و نقل کامیون‌های حامل محصولات صادراتی به کشورهای حاشیه دریای خزر، در کنار افزایش صادرات، می توان امیدوار بود عبور کالاهای سایر کشورهای صادر کننده از این مسیر ترانزیتی نیز شروع شود و پیش زمینه راه اندازی هر چه سریع تر پروژه کریدور شمال – جنوب شود.
در کنار کشتی های رو – روی کامیون بر می توان امید داشت که کشتی های رو – روی ریلی نیز راه اندازی شود؛ که همه این اقدامات پیام روشنی برای کشورهای منتفع از کریدور شمال – جنوب خواهد داشت و آن پیام این است که در کنار تمایل ایران به فعال سازی این کریدور، زیرساخت های آن نیز فراهم شده است.
خوشبختانه راه اندازی این نوع از حمل و نقل در دریای خزر نه تنها نیاز ایران به ترانزیت کالا از مسیر جمهوری آذربایجان را تا حد بسیار زیادی از بین می برد بلکه می توان با این امکانات به‌وجود آمده رقابت خوبی را با این کشور ایجاد کنیم که کشتی رو - روی آن به طور منظم از بندر باکو به بندر آکتائو و ترکمن باشی در حال حرکت است.
در کنار این زیرساخت‌های ایجاد شده، نیاز است الزامات و ملاحظات دیگر این مهم نیز مورد توجه قرار گیرد. در حوزه هزینه های بندری ضروری است سازمان بنادر و دریانوردی در قالب حمایت ها و مشوق هایی، اولویت پهلودهی کشتی‌های رو – رو بدون انتظار نوبت به اسکله ها، تخفیف حقوق و عوارض بندری بر کشتی های رو – رو و تخفیف هزینه باربری و معافیت انبارداری کامیون ها را در نظر گیرد. که خوشبختانه مسئولین این سازمان در اظهارات مختلف، موافقت خود را در راستای انجام این حمایت ها اعلام کرده اند.
موضوع دیگر به حوزه فنی کشتیرانی در دریای خزر بر می گردد که یکی از مهمترین آن ها مسائل بندر آستراخان است. این بندر که در دهانه رود ولگا قرار دارد در بعضی از ماه های سال به دلیل یخ زدگی رود ولگا قابل استفاده نیست و کشتی ها به سختی و با شرایط خاص می توانند در آن پهلوگیری کنند. اما پیشنهاد جایگزینی که وجود دارد این است که در طول این مدت می توان از بندر ماخاچ کالا در جمهوری داغستان بهره برد. چرا که کشتی‌ها در تمام فصول سال می توانند در این بندر پهلو بگیرند و در حمل و نقل دریایی میان ایران و روسیه وقفه ای ایجاد نشود. همچنین این بندر از لحاظ مسافتی به بنادر کشور ایران نزدیک تر است و می توان زمان سفر از بنادر ایران به آستراخان که حدودا چهار روز است را با استفاده از این بندر کاهش داد.
*کارشناس اقتصادی حوزه اوراسیا و روسیه، اندیشکده سیاستگذاری اقتصادی تهران
