تروریسم چگونه به پایان می‌رسد؟
رد پای جریان آشفته فعلی تروریسم بین‌المللی به‌عنوان یک روش جنگ قدیمی، معمولا به بمبی بازمی‌گردد که در نهم ژانویه ١٩٦٨ توسط گروه ضدکاسترویی آل پادر کوبانو١ یا قدرت کوبایی از نیویورک ارسال شده بود و در اداره پستی در هاوانا منفجر شد.
در این حادثه ٥ نفر بشدت زخمی شدند. براساس مرکز مطالعات تروریسم و واکنش به تروریسمِ موسسه ملی ضدتروریسم از آن زمان تاکنون نزدیک به ٤٠٠هزار نفر در سراسر جهان در حملات تروریستی کشته شده‌اند. این حملات شامل عملیاتی می‌شود که در هواپیماها و قطارها، مراکز خرید، مدارس، سفارتخانه‌ها، سینماها، مجموعه‌های مسکونی و ادارات دولتی اتفاق افتاده است. بیشترین میزان تلفات در میان این حملات، در ١١سپتامبر اتفاق افتاد که همین هفته [پیش] ١٦ساله شد و در آن نزدیک به ٣هزار نفر کشته شدند، همچنین پاسخ به این حمله آغازگر جنگی شد که طولانی‌ترین جنگ آمریکا است,٢
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از شهروند، در نیم‌قرن گذشته دو جین از حملات تروریستی را در چهار قاره پوشش خبری داده‌ام. پس از حملات بارسلونا و تصمیم آمریکا برای ارسال نیروی نظامی و جنگ با طالبان به این سوال فکر می‌کردم که تروریسم چطور به پایان می‌رسد یا گروه‌های نظامی به چه شکل توسعه پیدا می‌کنند. اودری کورث کرونین در مطالعات برجسته خود درباره بیش از ٤٥٠گروه تروریستی به این نتیجه رسید که متوسط عمر جریان‌های افراطی حدود هشت‌سال است. قدرت کوبایی بمب‌گذاری‌های متعدد دیگری نیز انجام داد اما درنهایت بیش از یک‌سال دوام نیاورد.
علاوه بر این من خود شاهد رویداد‌های بوده‌ام که هیچ‌گاه فکر نمی‌کردم اتفاق بیفتند. درحالی‌که ایالت متحده یاسر عرفات را به‌عنوان یک تروریست بدنام معرفی می‌کرد، چندین مصاحبه با او داشتم. او مرد فربه‌ای بود که قد کوتاهش کمی بیشتر از یک‌و‌نیم‌متر بود. عرفات معمولا لباس‌های غیرنظامی ساده‌ای می‌پوشید و کوفیه چهارخانه‌ای بر سر می‌بست تا سر طاس خود را پنهان کند. او را به‌طور مستقیم و غیرمستقیم به هواپیماربایی، بمب‌گذاری، گروگان‌گیری و بیشتر از اینها مرتبط می‌دانند. اسراییل فکر می‌کرد عرفات پس از هجوم به لبنان در سال ١٩٨٢ شکست خورده است,٣ من در بندر بیروت شاهد بودم که او به‌عنوان رئیس سازمان آزادی‌بخش فلسطین به همراه جنگجویان خود به مقر جدیدی در تونس حرکت کردند، مقری که از روی خشکی حدود ٤هزار کیلومتر با بیروت فاصله دارد.
١١سال بعد، سال ١٩٩٤، وقتی عرفات با اسحاق رابین پیمان صلح اسلو را امضا کردند من در واشنگتن بودم. آنها جایزه صلح نوبل را با هم تقسیم کردند. رئیس‌جمهوری بیل کلینتون بیش از رئیس دولت هر کشور دیگری میزبان عرفات بود. من با چهار وزیر خارجه بعدی آمریکا را برای دیدار با عرفات و ادامه مذاکرات صلح در قلمروهای فلسطینی همراهی کردم. ربع قرن بعد، هنوز تا نتیجه نهایی فاصله زیادی وجود دارد اما مذاکرات دوباره آغاز شده است.
در آستانه سالگرد حادثه ١١سپتامبر با هشت کارشناس تروریسم که مدت‌ها در سی‌آی‌اِی، اف‌بی‌آی، شورای امنیت ملی، وزارت خارجه، راند کورپوریشین٤ و دانشگاه‌ها روی این پدیده کار کرده بودند، تماس گرفتم. آنها ٦روش برای ظهور، افول و مرگ تروریسم و شرایط موفقیت آنها مطرح کردند.
کرونین می‌گوید که کمتر از ٥درصد از گروه‌های تروریستی به‌طور کامل موفق بوده و توانسته‌اند به اهداف خود برسند. در میان آنها، گروه ایرگون است. این گروه یهودی در کنار هدف قرار دادن محلی اعراب، در دفاتر مستعمرات بریتانیا را در فلسطین و مراکز دیپلماتیک خارج از کشور بمب‌گذاری می‌کردند. یکی از مشهورترین این حملات در سال ١٩٤٦ رخ داد که در آن اعضا در لباس پیشخدمت در قوطی‌های شیر بمب کار گذاشتند و هتل کینگ دیوید، مقر بریتانیایی‌ها در اورشلیم را منفجر کردند، در این حمله ٩١نفر کشته شدند. این گروه در آن زمان توسط مناخم بِگین هدایت می‌شد. دو‌سال بعد و وقتی نیروهای بریتانیا عقب‌نشینی کردند، ایرگون متوجه شد که به اهداف خود رسیده است و پس از آن دولت اسراییل تشکیل شد. سه دهه بعد، بگین که در آن زمان نخست وزیر بود، به خاطر طرح آشتی با مصر به‌طور مشترک برنده جایزه صلح نوبل شد.
مورد دیگر در آفریقای جنوبی رخ داد. در سال ١٩٦١ نلسون ماندلا جبهه مسلح کنگره ملی آفریقایی را تاسیس کرد. نخستین حمله آنها پنج بمب‌گذاری همزمان در ساختمان دولتی در ژوهانسبورگ، دوربان و بندر الیزابت بود. ماندلا به جرم خرابکاری بازداشت و به حبس ابد محکوم شد. چند دهه بعد با به تقلا افتادن آپارتاید، اقلیت سفیدپوست دولت را واگذار کرد.
زمانی که اهداف گروه‌های افراطی محدود یا دست‌یافتنی‌تر باشد احتمال موفقیت هم افزایش می‌یابد. ریچارد کلارک، مسئول بخش ضدتروریسم در دولت کلینتون و بوش پسر می‌گوید: «اگر گروهی بتواند نقاط عطف دردناکی را به سمت تصمیم‌گیرندگان بکشاند، آنها را تسلیم خواهد کرد. این کار واقعیت بسیاری از جنبش‌های مستقل مانند انقلاب آمریکا٥ است.» کلارک اضافه می‌کند: «آنها سپس رادیکالیسم خود را تغییر دادند تا به دولتی تبدیل شوند که تفاوتی با سایر دولت‌های جهان ندارد.»
با سازمان آزادی‌بخش فلسطین مذاکره شده است. تابستان امسال چریک‌های کلمبیا مشهور به فارک در یک تفاهم صلح تاریخی به نیم قرن آدم‌ربایی و کشتار پایان دادند. ارتش موقت جمهوری‌خواه ایرلند در ایرلند شمالی یکی از طرف‌های پیمان جمعه نیک٦ بودند. این گروه در سال ١٩٩٣ به مناطق تجاری لندن حمله کرده بودند، در سال ١٩٩١ به محل اقامت نخست‌وزیر در خیابان دهم داونینگ هجوم بردند و در‌سال ١٩٨٤ به هتل محل ملاقات حزب محافظه‌کار مارگارت تاچر حمله کردند. بروس هافمن، نویسنده کتاب «تروریسم درون» اشاره می‌کند که شین فین بازوی سیاسی این حزب، محبوب‌ترین حزب سیاسی حال حاضر ایرلند شمالی است٧: «رهبران میانه‌روی حزب کاتولیک، احزاب دموکراتیک و کارگر برنده جایزه صلح نوبل می‌شوند اما این شین‌فین است که در انتخابات پیروز می‌شود.»
مذاکرات با این گروه‌ها به عوامل دیگری هم وابسته است. سازمان آزادی‌بخش فلسطین، فارک و ارتش موقت جمهوری‌خواه ایرلند در درگیری‌های نظامی تضعیف شده بودند و حرکت آنها کُند شده بود. در برابر اینها اسراییل، کلمبیا و بریتانیا به خاطر هزینه‌های سرسام‌آور در طول دهه‌ها مسیر را تغییر داده‌اند و خواستار جلب حمایت عمومی بودند.
اما در مواردی که گروه‌های افراطی از مذاکرات خارج می‌شوند که شامل ١٠درصد می‌شود، اغلب با شکست روبه‌رو می‌شوند. ببرهای تامیل سریلانکا پیشتاز استفاده از جلیقه‌های انتحاری بودند. آنها تنها گروه تروریستی هستند که دو رهبر جهانی را ترور کردند، یکی راجیو گاندی هندی در سال ١٩٩١ و دیگری راناسینگ پرماداسا رئیس‌جمهوری سریلانکا در سال ١٩٩٣. ببرهای تامیل در دوران اوج خود مناطق زیادی از کشور را در کنترل داشتند. گفت‌وگوهای گاه‌وبیگاه صلح در سال ٢٠٠٦ متوقف شد و در سال٢٠٠٩ ارتش سریلانکا با حمله‌ای بی‌رحمانه ببرها را شکست دادند.
الگوی سوم «تغییر روش» تروریست‌ها، در این حالت تاکتیک گروه‌ها تغییر می‌کند و گاهی وارد سیاست می‌شوند. در زمان بمب‌گذاری سفارت آمریکا در لبنان من در بیروت زندگی می‌کردم. ساختمان هفت طبقه سفارت آمریکا که در پایین‌دست دفتر کار من بود، پس از انفجار شبیه خانه عروسکی شده بود که نمای خارجی آن فرو ریخته باشد. در این حمله ٦٤نفر ازجمله برخی از دوستان من کشته شدند. ٦ماه بعد یک کامیون بنز به سربازخانه تفنگداران دریایی آمریکا که محافظان صلح در لبنان بودند، وارد شد. ٢٤١تفنگدار دریایی کشته شدند که این میزان بیشترین تلفات ارتش آمریکا در یک حادثه واحد پس از جنگ جهانی دوم به شمار می‌رود. غرش آن بمب در صبح زیبای ماه اکتبر و هفته‌ها تماشای بیرون کشیدن مردان سرزمینم از زیر آوار را هنوز هم به خاطر دارم.
یک دهه بعد، حزب‌الله از یک گروه زیرزمینی خارج و برای حضور در مجلس ثبت‌نام و شبکه‌ای از خدمات اجتماعی ایجاد کرد و پایگاه‌های حمایتی خود را بشدت گسترش داد. حزب‌الله امروز در مجلس دارای کرسی است، در دولت موقعیت‌هایی در اختیار دارد و از هم‌پیمانان رئیس‌جمهوری لبنان است. آنها بزرگترین نیروی نظامی خارج از ارتش هستند و بیمارستان‌ها، مدارس و مراکز خدمات اجتماعی را در اختیار دارند. در سال ٢٠٠٦ ساعت‌ها با حسن نصرالله مصاحبه و همین‌طور در اکتبر گذشته با معاون او گفت‌وگو کردم. با این‌حال حزب‌الله همچنین خواستار نابودی اسراییل است و آمریکا آنها را به‌عنوان خطرناک‌ترین گروه تروریستی می‌شناسد.
روش چهارم سرکوب دولتی است که واکنشی بشدت غریزی است. این روش در دهه ١٩٧٠ در برابر توپاماروها٨ در اروگوئه جواب داد. این نتیجه اما با تخریب‌های گسترده همراه بود و عواقب و تحول‌های ناخواسته‌ای به دنبال داشت. حملات روس‌ها علیه افراط‌گرایان چچنی باعث شد مناطق وسیعی از گروزنی خالی از سکنه شود و نظامیان چچنی به مناطق دیگر بروند. از سال ٢٠١٤ هزاران چچنی در سوریه و عراق به داعش پیوسته‌اند. جسیکا استرن، یکی از نویسندگان کتاب «داعش: دولت ترور» و از کارکنان امنیت ملی دولت کلینتون به من می‌گوید: «سرکوب نظامی معمولا نتیجه عکس می‌دهد، حتی اگر به ظاهر کار تمام شده باشد، تروریست‌ها دوباره ادغام، منشعب و تغییر نام می‌دهند. زمانی که گروهی خاص در یک منطقه متوقف یا شکست داده می‌شود، احتمال زیادی وجود دارد که در لباس و تحت‌عنوان جدیدی دوباره ظاهر شود.»
حرکت‌های تروریستی زمانی متوقف می‌شود که حمایت‌های سیاسی داخلی و بین‌المللی از آنها کمرنگ شود. کرونین معتقد است «آنها اگر از درون منهدم شوند، بسوزند یا ویران شوند، حمایت عمومی را از دست می‌دهند و نابود خواهند شد. آنها ممکن است در داخل با یکدیگر درگیر شوند، با ایدئولوژی گروه مخالفت کنند، درباره تاکتیک‌های گروه اختلاف نظراتی داشته باشند یا هر نوع اختلاف عقیده داخلی دیگر داشته باشند» که به برادرکشی هم منجر خواهد شد.
هافمن معتقد است افراط‌گرایان راست‌گرا هرگز نتوانسته‌اند از یکدیگر حمایت کنند: «آنها سروصدای زیادی به راه می‌اندازند، اما پیام یا اتحادی ندارند. اما حمایتی که این گروه‌های تروریستی نیاز دارند را از سوی حامیان دولتی و پشتیبان‌ها خود دریافت نمی‌کنند.»
تروریست‌های چپ‌گرا و مارکسیست‌ها در اروپا شامل بریگاد سرخ در ایتالیا، گروه بادر ماینهوف در آلمان، گروه مسلح فرانسه٩ در دهه ١٩٧٠ و ٨٠ تیترهای بزرگی ایجاد کردند. آنها به دنبال سرنگونی دولت‌های کاپیتالیستی بودند. در ١٩٧٨ بریگادها یا تشکیلات سرخ پس از کشتن ٥ محافظ آلدو مورو، نخست‌وزیر سابق ایتالیا را ربودند. آنها او را برای ٥٤ روز گروگان گرفتند و وقتی دولت با درخواست آنها برای آزادی زندانیان سیاسی مخالفت کرد، او را صندوق عقب یک خودرو انداختند و با پتو پوشانند و ١١گلوله به او شلیک کردند. آنها در سال ١٩٨١ جیمز آل. دوزی‌یر، ژنرال و فرمانده آمریکایی و یکی از مقامات بلندپایه ناتو را از آپارتمانش در ورونا ربودند. او ٤٢ روز بعد آزاد شد.
کلارک معتقد است: «گروه‌های متوهم اروپایی در دهه ٨٠ و ٩٠میلادی اهداف سیاسی داشتند و از خشونت استفاده می‌کردند. اما آنها بیشتر شبیه مکاتب مذهبی بودند تا گروه‌های تروریستی. ویژگی این مکاتب این است که با دستگیری رئیس آنها سایرین از این مکتب خارج یا متفرق می‌شوند. این گروه‌ها چنان بی‌اعتبار هستند که افراد جدیدی به آنها اضافه نمی‌شوند.» فروپاشی شوروی ناقوس مرگ آنها بود. هافمن معتقد است: «آنها با عوامل کشنده‌ای روبه‌رو شده بودند. قلعه‌ای که آن را ستایش می‌کردند دیگر وجود نداشت و منطقی که جنبش آنها را کنار هم نگه دارد، از بین رفته بود. در پایان جنگ سرد، آنها دیگر پیامی نداشتند.»
هافمن اضافه می‌کند که در طول اتفاقات هزاره «دنیا تغییر کرده است و گروه‌ها وابستگی کمتری پیدا کرده‌اند.»
در انتها، حذف رهبران با دستگیری یا مرگ می‌تواند این جریان‌ها را تضعیف کند یا به آن پایان دهد. برای چندین سال، جنبش راه درخشان در پرو١٠ دست به عملیات تروریستی می‌زدند. آنها در وزارتخانه‌های دولتی بمب‌گذاری می‌کردند، سیاستمداران را ترور یا کشاورزان را قتل‌عام می‌کردند. این گروه در سال ١٩٩٢ پس از دستگیری آبی‌مائل گوژمان در یک سالن رقص در لیما از هم پاشید. گروه اوم‌شینریکیو در ژاپن که مسئول حمله شیمیایی به متروی توکیو١١ در سال ١٩٩٥ بود، پس از دستگیری و محکوم‌شدن شوکو آساهارا به اعدام در‌سال ٢٠٠٤ رو به زوال رفت. تخمین زده می‌شد این گروه زمانی ١٠هزار عضو در ٣٦شعبه و دفتر در خارج از مرزها ازجمله منهتن نیویورک داشته است.
چه الگویی بر داعش و طالبان منطبق است؟ برایان جنکینز، نویسنده کتاب «آیا تروریست‌ها هسته‌ای می‌شوند؟» می‌گوید: «فکر می‌کنم گروه‌هایی که امروزه با آن روبه‌رو هستیم را کمتر بتوان در این ساختارها قرار داد. ما با دشمنانی سروکار داریم که از نظر تاکتیکی، سازمانی و استراتژیک به اندازه ما درباره تروریسم تفکر کرده‌اند. آنها خود را با شرایط وفق داده و در نتیجه بسیاری از آنها نجات یافته‌اند. ایده پایان تروریسم نسبت به آنچه در دهه١٩٧٠ وجود داشت بسیار پیچیده‌تر به نظر می‌رسد.»
الیور رِوِل به‌عنوان معاون اف‌بی‌ای سال‌ها رئیس اداره ضدتروریسم بوده است. در‌سال ١٩٨٧ او عملیات گلدنرود١٢ را رهبری می‌کرد. عملیاتی که میان اف‌بی‌ای و بخش نیروی دریایی سی‌ای‌ای برای دستگیری یک هواپیماربای لبنانی به صورت مشترک انجام شد و نخستین برنامه دستگیری یک تروریست خارجی در خارج از مرزها به حساب می‌آمد. من دادگاه فواز یونس را پوشش خبری می‌دادم، کسی که در دادگاهی در واشنگتن در سه مورد از ٦فقره هواپیماربایی مجرم شناخته و طی آن به ٣٠سال حبس محکوم شد. پس از محکومیتش با او مصاحبه کردم. او ١٦سال را در زندان سپری کرد و سپس به لبنان بازگردانده شد. رول ٣٠سال است که پایان گروه‌های تروریستی را دنبال می‌کند یا «جان‌دادن» آنها را تماشا کرده است. او می‌گوید: «همان‌طور که در افغانستان دیدیم کشتن آنها کار سختی است. وقتی مسائل اساسی را حل نکنید، آنها همچنان رشد خواهند کرد. آنچه آنها می‌خواهند با ارزش‌های غربی در تضاد است. چطور می‌توانید با گروهی که درگیر خشونت و قساوت است، وارد مذاکره شوید؟ علاوه بر این آیا کشتن آنها تنها گزینه است؟ نمی‌دانم. تا زمانی که بخشی از جامعه مطیع شما باشند، اختلافی وجود خواهد داشت که نتیجه‌اش تروریسم و سپس جنگ خواهد بود.»
رول ادامه می‌دهد: «مسأله پیچیده‌ای است. به‌عنوان یک آمریکایی دوست داریم که فکر کنیم می‌توانیم همه‌چیز را حل کنیم. اما احمقانه است که فکر کنیم می‌توانیم تمام دلایلی که منجر به ایجاد خشونت می‌شود را ریشه‌کن کنیم.»
(Endnotes)
١. El Poder Cubano
٢ . حضور نظامی آمریکا در افغانستان در آستانه ١٦ سالگی است.
٣. در ششم ژوئن ١٩٨٢ ارتش اسراییل با اعلام این‌که به دنبال خروج مبارزان فلسطینی از لبنان است از دریا، آسمان و زمین به این کشور هجوم آورد و بدون روبه‌روشدن با مقاومت جدی به دروازه‌های بیروت رسید.
٤. RAND Corporation: اندیشکده آمریکایی است که مقر آن در کالیفرنیا قرار دارد و وظیفه آن انجام پژوهش و تحلیل فعالیت‌های نظامی آمریکا بود اما در حال حاضر در موضوعات مختلف مانند بهداشت و اقتصاد ورود پیدا کرده است. ٣٢برنده جایزه نوبل در مقاطع مختلف با این اندیشکده همکاری داشته‌اند.
٥. در جریان انقلاب آمریکا در بین سال‌های ١٧٦٥ و ١٧٨٣ سیزده ایالت آمریکای شمالی از بریتانیا جدا و منجر به تاسیس ایالات‌متحده آمریکا شد.
٦. پیمان جمعه نیک یا پیمان بلفاست بین طرف‌های درگیر در ایرلند‌شمالی، یعنی پروتستان‌های طرفدار بریتانیا و کاتولیک‌های جمهوری‌خواه ایرلند با میانجی‌گری بریتانیا در روز جمعه ۱۰ آوریل ۱۹۹۸ بسته شد. این پیمان را کاتولیک‌ها «توافق جمعه نیک» می‌نامند و پروتستان‌ها به آن «توافق بلفاست» می‌گویند.
٧. Sinn Féin: این حزب در انتخابات ماه مارس ۲۰۱۷ میلادی توانست با کسب ۲۷٫۹ درصد از مجموع آرای اخذشده، ۲۷کرسی از ۹۰کرسی مجلس ایرلند شمالی را از آن خود سازد. این حزب همچنین چهار پست وزیری در قوه مجریه ایرلند شمالی را در اختیار دارد. این حزب از ۱۸ کرسی ایرلند شمالی در مجلس عوام بریتانیا، صاحب ۷کرسی است.
٨. توپاماروها یا جبهه آزادی‌بخش ملی اروگوئه از بزرگترین سازمان‌های چریک شهری در آمریکای لاتین بودند که در دهه ٧٠ و ٨٠میلادی علیه دیکتاتوری ژنرال‌ها اروگوئه‌ای و سلطه آمریکا بر کشورشان مبارزه می‌کردند.
٩. گروه انقلابی فرانسه در بین سال‌های ١٩٧٩ و ١٩٨٧ ترور و خشونت‌های زیادی را در فرانسه رهبری کردند. این گروه یک سازمان چریکی شهری بود که اهداف ضدامپریالیستی داشت. حمله به اتحادیه کارگران، ساختمان ارتش فرانسه و ترور مدیر کارخانه رنو از اقدامات این گروه است.
١٠. جنبش چریکی راه درخشان در جنوب پرو آغاز شد و در خلال سال‌های دهه‌های ١٩٨٠ و ١٩٩٠، جامعه پرو را بشدت تحت‌تاثیر قرار داد. راه درخشان تحت رهبری از شاخه مائوئیستی حزب کمونیست پرو شکل گرفته بود.
١١. در این حادثه پنج نقطه در متروی توکیو هدف حملات شیمیایی با سارین قرار گرفتند. ۱۳نفر کشته و هزاران نفر از عواقب استنشاق این گاز سمی دچار صدمه شدند. این اتفاق مهمترین حمله در ژاپن پس از پایان یافتن جنگ جهانی دوم است.
١٢. Operation Goldenrod
