اقتصادآنلاین _ پرستو بهرامی راد؛ یکی از موضوعات مطرح شده در دولت سیزدهم که بارها آن را نقطه کلیدی روابط خود با جهان مطرح کرده، بحث اقتصاد بین‌الملل بوده است. برای بررسی روند این مهم از زمان استقرار دولت سیزدهم با مهدی صفری، معاون اقتصادی وزارت امور خارجه در سیزدهمین برنامه موازنه به گفتگو می‌پردازیم.
اقتصادآنلاین: دستاوردهایی دولت سیزدهم تا امروز در حوزه اقتصاد بین‌الملل چه بوده است؟
صفری: اولویت اول در دولت سیزدهم همکاری با کشورهای همسایه است. البته این دلیل بر این نیست که همکاری با کشورهای دیگر را به زمان بعد موکول کرده‌ایم. ما به طور موازی با کشورهای آفریقایی، آمریکای مرکزی و جنوبی، آسیایی شرقی، اروپایی و... کار می‌کنیم. منتهی همکاری ما با اروپایی‌ها نسبت‌های خاص خودشان را دارد و به احتیاج ما به تکنولوژی ها و صادراتی که ما لازم داریم، بستگی دارد. برای مثال با بعضی کشورهای اروپایی نه فقط اروپای شرقی سابق حتی اروپای غربی صادراتمان ۲ الی ۳ برابر شده است و همه تعجب می کنند. با این حال اولویت اول ما کشورهای همسایه بوده است که کار را با کشورهای آسیای مرکزی، قفقاز، افغانستان، پاکستان، ترکیه، عراق و کشورهای خلیج فارس شروع کردیم. چندین فاکتور را برای ارتباط اقتصادی با همه دنیا و بخصوص کشورهای همسایه دنبال می‌کنیم. چون سیاست ما ارزآوری برای کشور است، وزارت خارجه تلاش می‌کند که سیاست‌ها را به نحوی تبیین کند تا ارزآوری بیشتری برای کشور داشته باشیم.
یک بخش صدور خدمات مهندسی می‌تواند باشد. چرا من اول تجارت را نگفتم؟ زیرا تجارت ارزآوری می‌کند، ولی پایدار نیست. روزی کشوری قانون جدیدی می‌گذارد و صادرات ما به آن کشور کم می‌شود. به همین علت ما روی صدور خدمات مهندسی تاکید داریم. دومین فاکتور بحث تجارت است. سومین مورد واردات است. حال شما می‌گویید در واردات چه صرفه‌جویی ارزی وجود دارد؟ ما واردات را چند منبعی کرده‌ایم. مثلاً اگر ما کالاهای اساسی خود را از ۲ یا ۳ کشور وارد می‌کردیم، امروز این کار را از ۵ یا ۶ کشور انجام می‌دهیم. ما قبلاً از آمریکا لاتین و بعضی کشورهای آفریقایی کالاهای اساسی خودمان را وارد می‌کردیم؛ اما امروزه از کشورهای نزدیک‌تر مثل کشورهای آسیای مرکزی کالاهای اساسی را تأمین می‌کنیم.
ما کودهای فسفات و پتاس را از خارج وارد می‌کردیم. البته این عیب ما است که کشوری پتروشیمی و فرآورده دارد اما کالای شیمیایی وارد می‌کند. در هر حال چون این کالا در انحصار یک کشور بزرگ بود و برای فروش ما را اذیت می‌کرد و باید برای هر موردی مجوز خاص می‌گرفتیم ما واردات را چند منبعی کردیم. ما از طریق ۱ الی ۲ کشور همسایه شمالی و ۱ الی ۲ کشور اروپایی شروع به وارد کردن فسفات و پتاس کردیم. به همین دلیل بعضی از سفارشات آن کشور بزرگ را کنسل کردیم و بعد از کنسل کردن ما قیمت را پایین آوردند. این روش یک نوع صرفه‌جویی ارزی محسوب می‌شود و رقابت ایجاد می‌کند. به همراه آن در فاکتور سوم انتقال تکنولوژی و خودکفایی نیز باید ایجاد شود. برای تامین کالای اساسی در منطقه‌ای از جنوب، یک شرکت ایرانی و دو شریک خارجی در حال سرمایه‌گذاری هستند که کود فسفات و پتاس را در ایران تولید کنند. معدن فسفات و پتاس هم در بخش یزد و خوربیابانک داشتیم. برای انجام این کار وزارت خارجه با چند کشور اروپایی صحبت کرده و امروز کار انجام می‌شود. در حقیقت در کنار چند منبعی کردن واردات این کار نیز صورت گرفته است. پس فاکتور دوم و سوم را با هم انجام می‌دهیم.
اقتصادآنلاین: وزارت خارجه چه تصمیمات اقتصادی در خصوص بازی‌های جام جهانی فوتبال دارد؟
صفری: اولین کاری که ما انجام دادیم سفر آقای رییس‌جمهوری به قطر و بعد هم سفر امیر قطر به تهران بود که بعد از آن یک مرکز تجاری در قطر به وسیله وزارت صمت افتتاح شد. البته این سرمایه گذاری را ما انجام ندادیم و بخش خصوصی ایران و قطر سرمایه آن را تامین کردند. کالاهای مورد نظر برای آن مرکز تجاری صادر شد. البته ما به دنبال ادامه این کار هستیم. قراردادهایی برای صادرات لبنیات و کالاهای مورد نیاز آنها بسته‌ایم. بنابراین امروز فضای خوبی برای صادرات ما در همه زمینه‌ها وجود دارد. بحث دوم مطرح شده در خصوص گردشگری بوده که چندین بار وزیر حمل و نقل به آنجا رفته و حضور گردشگران را در کیش تسهیل کرده است. قطر برای کسانی که بلیط بخرند حیات کارتی در نظر گرفته است و از طریق آن اگر خارجی ها خواستند می‌توانند راحت به کشور ما به خصوص به کیش سفر کنند.
اقتصادآنلاین: تحریم‌ها مشکلات بسیار زیادی برای اقتصاد ما رقم زده است. اگر برجام دوباره احیا نشود چه شرایط اقتصادی را پیش‌بینی می‌کنید و اگر برجام احیا شود ما چه برنامه هایی برای بعد از لغو تحریم های اقتصادی داریم؟
صفری: این دولت بسیار تلاش کرد مذاکرات تحریم را با طرف مقابل نهایی کند. هنوز هم مذاکره می‌کند و این مذاکرات ادامه دارد. اما کار مذاکرات دو طرفه است. ما می‌توانیم این را بگوییم که آنها منفی بودند و ما مثبت. شرایط را آنها هر لحظه تغییر دادند.
اقتصادآنلاین: تضمین‌های اقتصادی که ما دنبال می‌کردیم را قبول کردند یا خیر؟
صفری: مثلاً فرض کنید به ما می‌گویند شما در مورد کارهای بانکی می‌توانید این کار را انجام دهید، اما تضمینی که داده می‌شود اینگونه است که اگر فردا کار بانکی ما اجرا نشود، می‌گویند این دست بخش خصوصی است و به ما ارتباطی ندارد. یعنی به نظر من این تضمین‌ها می‌تواند دائمی یا شکننده باشد.
اما ما چه کار کردیم؟ ما پتانسیل‌های خفته‌ای که موجود بود در بخش انرژی، صادرات و کار با کشورهای همسایه را شروع کردیم. در ۶ الی ۷ ماهه به طور میانگین ما ۱۰ تا ۱۲ درصد صادراتمان به جهان نسبت به سال گذشته اضافه شده است. امسال نیز نسبت به سال پیش حدود چهل درصد افزایش داشته است. در حقیقت یک دفعه کاری رشد می‌کند و بعد از آن رشدش دیگر روند تیزی ندارد و کندتر می‌شود. در واقع تلاش کردیم در ابعادی که توانمند بودیم صادراتمان را انجام دهیم. خوشبختانه نیازهای کشورهای همسایه به کالاهایی که ما توانمندی تولیدش را داشتیم بیشتر شد.
الان کشورهای آسیای مرکزی، روسیه و کشورهای قفقاز احتیاجات بسیاری به مصالح ساختمانی دارند و تا ۵ میلیارد به راحتی می‌توانیم صادر کنیم، منتهی ما توان صادرات این حجم را نداریم. اما فضا باز شده است که این کار انجام شود. در مقوله صیفی‌جات، آبزیان، شیلات و فولاد ما توانمندی صادرات داریم. همچنین در کارهای دانش‌بنیان مخصوصاً در بخش پزشکی و دارو توانایی بالایی داریم. فضا باز شده و روی این موضوعات شروع به مذاکره کردیم. تا کاری شروع می‌شود، همه به دنبال پولی هستند که به سفره مردم بیاید، اما این موضوع به زمان نیاز دارد. کارهایی که از قبل افت داشته است باید جبران کنیم و باید از سر خط اجرا کنیم و ادامه دهیم. حل این شرایط زمان می‌برد.
از سوی دیگر گاهی کشورها قوانین خودشان را عوض می‌کنند. مثلاً در عراق ۶ ماه تمام به دلیل کار انتخاباتی و حوادثی که اتفاق افتاد، ثبت صادرات ما از بین رفت. اما ما تلاش کردیم که از مسیرهای دیگر تاحدودی جبران کنیم. ولی ما تلاش کردیم سطح صادرات را تا حدی انجام دهیم تا زمانی که دولت عراق دوباره قوی شد، بتوانیم ارتباط سالمی برقرار کنیم و در مدت کوتاه ضررها را جبران کنیم. از سوی دیگر فاکتور مهم دیگری وجود داشت که ما مشکلات انتقال پول داشتیم. ما کشورهای مختلف در جهان را بررسی کردیم و فهمیدیم برخی کشورها به فرآورده‌های پتروشیمی به خصوص اوره نیاز دارند. ما تصمیم گرفتیم اوره خود را به کشوری صادر کنیم که کالاهای اساسی و مورد نیاز خودمان را از آن منطقه وارد کنیم. ما با این روش امیدواریم به زودی به سطح بسیار خوبی برسیم. پس ما منتظر تحریم نمانده‌ایم و کارمان را انجام می‌دهیم.
اما وقتی تحریم‌ها برداشته شود نکات مثبتی دارد که باید از این فرصت‌ها استفاده کنیم. در این مدت باید با تلاش زیاد خودمان را خودکفا کنیم؛ برای مثال در بخش دارو، معادن، ماشین‌آلات و پالایشگاه. ما اگر بتوانیم ظرفیت پالایشگاه‌هایمان را بالا ببریم و بتوانیم نفتی که تولید می‌کنیم در داخل به فرآورده تبدیل کنیم، دیگر لزومی ندارد صادر کنیم. برای مثال شما اتان را ۵۰۰ دلار می‌فروشید، اما اگر هلیوم را بخواهید بخرید باید ۲ هزار دلار پرداخت کنید. پس چرا برخی کشورها دنبال خرید اتان ما هستند؟ برای اینکه مفت است. البته ما صادر می‌کنیم، اما این زنجیره را باید تکمیل کنیم که آن کالا را بهینه کنیم و بفروشیم.
مثال دوم این است که ما داروهای شیمیایی وارد می‌کنیم. به همین دلیل ما با وزارت بهداشت صحبت کردیم و فضا را آماده کردیم که ما انتقال تکنولوژی داشته باشم تا داروها را از طریق پتروشیمی‌ها تولید کنیم و وابستگی را کمتر کنیم. در بخش داروهای بایویی خودمان تولید می‌کنیم و یکی از بهترین صادرات ما امروز به کشورهای منطقه، همسایه و حتی مناطق دور، همین داروهای بایویی و تجهیزات پزشکی است.
اقتصادآنلاین: ما امروز نفت می‌فروشیم؟
صفری: حتما می‌فروشیم.
اقتصادآنلاین: پول فروش نفت را چگونه دریافت می‌کنیم؟
صفری: این موضوع را نمی‌توانم جواب بدهم.
اقتصادآنلاین: چندین بار اعلام شده که پول‌های بلوکه شده ایران در کره جنوبی به زودی آزاد می‌شود. بخش اقتصادی وزارت خارجه اطلاع دارد چه زمانی قرار است این پول‌ها آزاد شود؟ یا اصلا امکان آزاد شدن این پول‌ها وجود دارد؟
صفری: در حال حاضر بانک مرکزی مذاکره می‌کند و وزارت خارجه نیز سعی دارد تسهیل کند. امیدوار هستیم که این کار به زودی انجام شود.
اقتصادآنلاین: چه میزان از دریافتی‌های ما در صادرات به صورت تهاتر و چه میزان به صورت پول است؟
صفری: من درصد این موضوع را نمی‌دانم. ما یک سیستم در بعضی کشورهای آفریقایی ایجاد کردیم که از این سیستم برای نقل و انتقال پول استفاده می‌کنیم. هر کشوری سوئیفت دارد، ما هم باید سوئیفت خاص خودمان را داشته باشیم. اما نکته اساسی این است که ما بیشتر تلاش می‌کنیم که تهاتر را انجام دهیم. مثلاً ما دارو از هند وارد می‌کنیم، از سوی دیگر هند هم به کالاهای شیمیایی ما نیاز دارد. ما می‌توانیم به هند کالاهای شیمیایی بفروشیم و مواد اولیه دارویی دریافت کنیم، اما چه درصدی از آن تهاتر است و چه درصدی نقدی را نمی‌توانم بگویم.
اقتصادآنلاین: به عنوان یک مسئول-کارشناس فکر می‌کنید پیوستن ما به FATF لازم است یا خیر؟
صفری: من قضاوتی نمی‌کنم که آیا این موضوع مثبت است یا منفی. اغلب کشورهایی که به FATF پیوستند حدودی را برای خودشان گذاشتند. ما الان ۹۰ الی ۹۵ درصد FATF را قبول کردیم به جز ۲ الی ۳ آیتم که مانیتور کردن است. ما پولشویی نداریم، اما با قبول همه این طرح زمانی که بخواهند شما را تحریم کنند، به آسانی می‌توانند. الان روسیه، دانمارک، چین و خیلی از کشورهای دیگر FATF را قبول کردند، اما با یک محدودیتی.
اقتصادآنلاین: چرا با همین محدودیت‌ها مثل دیگر کشورها ما هم FATF را قبول نمی‌کنیم؟
صفری: بخش‌های مربوطه اقتصادی باید پاسخگو باشند. بانک مرکزی و وزارت دارایی، مسئول هستند و آنها روی این قضیه کار می‌کنند. اما اینکه می‌گویند ما FATF نپذیرفتیم! اینگونه نیست و ما ۹۰ الی ۹۵ درصد آن را قبول کردیم. این پرونده در مجمع تشخیص مصلحت نظام است و آنها این پرونده بررسی می‌کنند که چه بخش‌هایی را قبول کنند و چه بخش‌هایی را قبول نکنند.
وزارت خارجه سیاستگذار نیست و مجری سیاست‌هایی است که تدوین می‌کنند. شورای عالی امنیت ملی استراتژی هر آیتمی را مشخص و ابلاغ می‌کند و ما مجری هستیم. آیا ما دخالتی در این سیاست‌گذاری داریم؟ به صورت کارشناسی در جلسات شرکت می‌کنیم و نظرات کارشناسی خودمان را می‌دهیم. اما آن چیزی که به ما ابلاغ می‌شود را اجرا می‌کنیم. مثلاً اگر پرسیده شود که چرا رابطه ما با کشوری مناسب نیست؟! ما باید این را بررسی کنیم که آیا شورای امنیت چگونگی رابطه را به ما ابلاغ کرده یا ما در برقراری ارتباط ضعف داشتیم. یا اینکه می‌گویند این استراتژی ما نیست. مثل این دولت که می‌گوید استراتژی و اولویت من ارتباط با کشورهای همسایه است. دیدیم که این سیاست جواب مثبت داده است، چرا که ما راحت‌تر با هم فرهنگیان خودمان، همسایه‌های خودمان ارتباط برقرار می‌کنیم. نگویند ایران توسعه‌طلب است ولی انگلیس‌ها بعضی کشورها در اطراف ما را خط کشی کردند وگرنه جزء ایران بودند. به همین دلیل ما راحت‌تر می‌توانیم با آنها ارتباط برقرار کنیم تا کشورهای دور. البته کشورهای دور هم کسی رد نمی‌کند. ما با این روند جلو خواهیم رفت.
ولی اشکالی وجود دارد که ملت ما زود فراموش می‌کنند در مدت ۸ الی ۱۰ سال کارهایی شده که اثرات آنها به راحتی پاک نمی‌شود. برای مثال سوآپ گاز ما با ترکمنستان را راه انداختیم که قطع شد. رابطه تجاری ما با کشور ترکمنستان ۶.۲ میلیارد دلار بود؛ ۳.۲ میلیارد دلار گاز می‌دادند و ما ۲.۸ میلیارد دلار جنس و خدمات مهندسی می‌دادیم. شما اگر ۷ سال همین روند را ادامه می‌دادید، امروز رابطه تجاری ۱۰ میلیارد دلار بود. یا سوآپ نفت با قزاقستان قطع شد. الان داریم تلاش می‌کنیم مجددا احیا شود. اگر روزی ۱۰۰ هزار بشکه سوآپ نفت اجرا می‌شد، بسیار به اقتصاد ما کمک می‌کرد. حال ما باید دوباره احیا کنیم تا بتوانیم بعد از دو سال به آن نتیجه مطلوبی که ۱۰ سال پیش بودیم، برسیم. اگر آن روند ادامه داشت امروز به ۵۰۰ هزار بشکه سوآپ نفت رسیده بودیم. این شرایط یعنی اینکه پالایشگاه تبریز، تهران، اراک و اصفهان از این نفت استفاده می‌کرد. به جای اینکه شما این نفت را از جنوب یا از مخازن مختلف در خوزستان پمپاژ کنید، از آن لوله‌ها کار انجام می‌شد. از آن طرف ما می توانستیم ۵۰۰ هزار بشکه در خلیج فارس صادر کنیم. اگر منفعت دیگری هم برای ما نداشته باشد، یک صرفه جویی حمل و نقلی می‌شود. من ۱۰ سال نماینده ویژه رییس‌جمهوری در خزر بودم، در انگلیس که برای سخنرانی می‌رفتم، آمریکایی‌ها می‌گفتند که محال است اجازه دهیم شما سوآپ نفت داشته باشید. ما دوست نداریم گاز ترکمنستان به شما برسد و قطع شد. سیاست این دولت این است که این پروژه‌ها را احیا کند.
شما موافق خط لوله گاز ما به پاکستان نیستید؟ خط لوله صلح بوده و متوقف شده است. الان می‌گویند چون تحریم هستیم، قطع شده است. ولی ما در همین وضعیت تحریمی به چند کشور صادرات گاز می‌کنیم. اگر ما اراده داشته باشیم می‌توانیم به نتیجه مطلوب برسیم. اما مسلماً اگر تحریم‌ها برداشته شود شرایط بهتری برای انتقال پول ایجاد خواهد شد. ولی باعث جهش بزرگی نمی‌شود. البته از لحاظ روانی می‌تواند خیلی موثر باشد.
اقتصادآنلاین: بعضا در جامعه گفته می‌شود که برخی قراردادها در منطقه امضا می‌شود که نشان از تنها شدن ایران دارد. مانند قرارداد لبنان و اسرائیل و یا قرارداد نفتی روسیه و عراق؟
صفری: من راجع به قرارداد اسرائیل و لبنان اطلاعاتی ندارم. اما در مورد قرارداد عراق و روسیه قبلاً می‌دانستم چنین چیزی بوده است، چند شرکت بزرگ روسی در آنجا کار می‌کردند ولی الان نیست. ما توانی در صادرات داریم و در داخل یک توانی برای مصرف. الان می‌گوییم ۱ الی۲ پالایشگاه اضافه کنیم، دیگر لزومی ندارد ما صادر کنیم. هر کشوری سیاست‌های خودش را دارد، ما هم سیاست‌های خودمان را داریم. امروز ما گفتیم که می‌خواهیم سوآپ گاز را با روسیه انجام دهیم. عده‌ای گفتند شما چه امتیازی به روس‌ها داده‌اید؟ ما امتیازی ندادیم. ما منافع خودمان را در نظر گرفتیم؛ این گاز را می‌گیریم و حق ترانزیتی دریافت کرده و سوآپ می کنیم به یک کشور دیگر.
همچنین نکته اساسی در مورد برق نیز این است اگر ما ۲ الی۴ نیروگاه بسازیم مصرفمان بالا می‌رود، اما اگر با کشورهای همسایه بتوانیم دیپلماسی ترانزیت برق را پیاده کنیم هم برق خودمان تامین می‌شود و هم می‌توانیم به کشورهای دیگر انتقال بدهیم. برق پیک مصرف دارد و هر زمانی نمی‌توان صادر کرد. مصرف برق بعضی کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز در زمستان بیشتر از تابستان است و ما در ایران برعکس هستیم. ما آمدیم از این امتیاز استفاده کردیم. برق را می‌خریم و صادر می‌کنیم و خودمان نیز مصرف می‌کنیم. در واقع خودمان را به کل شبکه کشورهای مشترک‌المنافع وصل می‌کنیم. چون شبکه کشورهای مشترک‌المنافع به هم وصل هستند ما اگر وصل بشویم می‌توانیم از قزاقستان و ازبکستان هم برق بیاوریم. ما به جای اینکه یک نیروگاه ۲ هزار مگاواتی در ۳ الی۴ سال بسازیم، می‌توانیم از این امتیاز استفاده کنیم. قیمت هم ارزانتر است و می‌توانیم صادراتمان را با قیمت های مناسب داشته باشیم. مثلاً ما با ارمنستان، آذربایجان، ترکمنستان و بزودی با قزاقستان تبادل داریم و بعد با کشورهای دیگر مثل روسیه. ما از این پتانسیل‌ها استفاده می‌کنیم که به آنها می‌گوییم پتانسیل‌های خفته. سوآپ نفت و گاز پتانسیل‌های خفته است. در مورد سرمایه‌گذاری در مناطق نفتی که آقای اوجی چندین بار مطرح کردند، وزارت خارجه وظیفه‌اش این است که آن جاده را صاف کند و فضا را آماده و ارگان‌ها را هماهنگ کند که روند صورت گیرد. من قبول دارم که ما فقط نمی‌توانیم جاده را صاف کنیم. باید مواظب باشیم آقایان پشت ما بیایند و پیگیری کنند. این وظیفه وزارت خارجه است و فکر می‌کنم در این یک سال هم بد عمل نکرده است. اما امیدواریم در سالهای آینده اوضاع بهتر شود.
موضوع دیگری که رییس جمهوری و وزارت خارجه تاکید دارد تشکیل کمیسیون‌های مشترک است. در کمیسیون‌های مشترک تمام روابط دو جانبه اقتصادی مرور می‌شود. من کاری به کنسولی و فرهنگی ندارد؛ ولی گردشگری مرور می‌شود. البته خود کار کنسولی هم در جهت اقتصادی است. اگر گرفتن ویزا تسهیل شود، گردشگری کشور بهتر می‌شود و کار تجارت راحت‌تر خواهد شد. ما روی این کار تاکید داشتیم و امسال چهار برابر سال گذشته کمیسیون‌های مشترک را برگزار کردیم و ادامه دارد که یک نمونه آن همین کمیسیون ونزوئلا است که بعد از ۹ سال این کمیسیون مشترک برگزار شد. به زودی کمیسیون مشترک با آفریقای جنوبی، تانزانیا و کشورهای مختلف در اروپا داریم.
اقتصادآنلاین: عضویت ما در شانگهای در بعد اقتصادی چه دستاوردی خواهد داشت؟
صفری: ما عضو اکو هستیم که تقریبا ۹ الی ۱۰ کشور عضو آن هستند. یک تعداد از کشورها که عضو شانگهای هستند، عضو اکو هم هستند. ما در سال گذشته تلاش کردیم با همکاری‌های اقتصادی در دریای سیاه حداقل وارد حوزه ترانزیت بشویم و جلسات آن را برگزار کردیم. اکو را پر رنگ برگزار کردیم، بخصوص در بخش ترانزیت در شانگهای. خوشبختانه عضو شدیم و دنبال این هستیم که روی هم افزایی پتانسیل‌های کشورهای همسایه دریای سیاه مثل ترکیه کار کنیم، به خصوص در بخش ترانزیت. اگر ما بخش ترانزیت بخصوص کریدور شمال و جنوب را فعال کنیم، ارتباط ما از جنوب تا بالتیک ۱۰ روز بیشتر با قطار طول نخواهد کشید. ما به دنبال این هستیم که این کار را انجام دهیم.
هئیت‌های زیادی می‌آیند و می‌روند. همچنین تلاشمان این بود که هاب‌های کشورهای شمال و جنوب را در بندرعباس، جاسک و بندرانزلی ایجاد کنیم. الان ۱ الی ۲ مورد ایجاد شده و کشورها رقابت می‌کنند که زودتر بیایند. هاب یعنی منطقه‌ای را به آنها تخصیص می‌دهیم. آنها سیلو و انبار می‌سازند و کالاها از آنجا ترانزیت می‌شود. آنها کشورهای محاصره شده خشکی هستند و به دریا راه ندارند. جمهوری اسلامی ایران این پتانسیل را دارد که چه شرق به غرب و چه شمال به جنوب را راه بیندازد.
تمرکز اصلی ما علاوه بر ارتباطات تجاری روی ترانزیت هوایی، دریایی، ریلی و جاده‌ای است. در این مدت تعرفه‌های کشورهای مختلف را یکسان کردیم که اخیراً تعرفه ما و قزاقستان، ترکمنستان و روسیه یکسان شده است. یعنی اگر قطار از روسیه راه بیفتد دیگر نباید نگران تعرفه باشد، چون یکسان کردیم. همچنین روی گمرک‌های سبز تلاش کردیم اینگونه بشود. از سوی دیگر روی مهر و موم گمرک الکترونیکی کار کردیم که کالا در کامیون مهر و موم شود و مستقیم به مقصد برود. می‌دانید چقدر این کار در هزینه‌ها صرفه‌جویی می کند؟
سالی ۱۵ هزار قطار از چین به اروپا می‌رود اما یک مورد از ایران رد نمی‌شود. این پتانسیل خفته است. الان خیلی از شرکت‌ها در مناطق مختلف ما سرمایه گذاری می‌کنند تا این مسیر را شکل دهیم. منتهی ما یکسال است که شروع کردیم و تازه شروع به سرمایه‌گذاری شده است.
ما در فرودگاه‌هایی که عبث بود، سرمایه‌گذار بالایی کردیم. الان فردی کالایی می‌آورد، می خواهد کالایی را هم ببرد و از بعضی از شرکت‌های هواپیمایی استفاده می‌کند.
شانگهای پتانسیل بزرگی دارد. کشورهایی که قدرت تولید انرژی دارند مثل ایران و روسیه و مصرف کنندگان بالایی مثل چین، هند و پاکستان و کشورهای مختلف در آن عضو هستند. مسلماً کسانی که در یک جلسه می‌نشینند راحت‌تر می‌توانند باهم تبادل کنند. بعد از عضویت در شانگهای و سفر رییس جمهوری به سمرقند توانستیم اجلاس کشورهای آسیای مرکزی در تزانزیت را در عرض ۱۵ روز انجام دهیم. محال بود با این سرعت بشود این کار را انجام داد. بلافاصله بعد از سفر دکتر مخبر به روسیه در مورد دریای خزر، دو کشور دیگر که عضو آسیای مرکزی بودند یعنی روسیه و آذربایجان را اضافه کردیم. اولین کار تعرفه‌ها و بعد ویزای راننده‌ها انجام شد. از آقای هدایتی مسئول راه‌داری بپرسید، بعد از چند سال اخیرا سه کامیون ترکمن با راننده خودشان به ایران آمد و کیلومتری یک و نیم دلار هزینه تعرفه بود، ما این را به صفر رساندیم. انجام این کارها زمان می‌برد. باید برویم مذاکره کنیم و الان زیر ساخت‌ها آماده شده است؛ اما پتانسیل ترانزیت را می‌خواهیم به ۳۰ میلیون تن برسانیم، اما ظرفیت ما بیشتر از ۱۵ میلیون تن نیست. چگونه ۲ برابر کنیم؟ باید زیرساخت‌ها را آماده کنیم. در آستارا، اینچه برون و دریای خزر کار کردیم. باید بندر انزلی را به کاسپین وصل کنیم. ما در خزر کشتی نداشتیم. ما تمام کالاهای اساسی خودمان را باید از قزاقستان و روسیه می‌خریدیم و با کشتی می‌آمد که کشتی وجود نداشت؛ با این کارها چقدر شغل ایجاد شده است؟ در جاده‌های اصفهان، شیراز و ... تعداد کامیون‌هایی که می‌بینید با تعداد ماشین‌های شخصی تفاوت چشمگیری دارد. این نشان می‌دهد که تجارت راه افتاده است. پس زیرساخت می‌خواهد. کاری که کردیم در بندر عباس و چابهار برای زیر ساخت‌ها با هندی‌ها قرارداد بستیم و بنادر تقویت می‌شود که هاب درست شود. وقتی قزاقستان از ایران تقاضا دارد ما عکس العمل مثبت نشان می‌دهیم. بلافاصله مقامات با آنها به بندرعباس رفتند و مکان را دیده‌اند. معاون نخست وزیر به من زنگ زد که مطمئن باشید ما تجارتمان به راحتی به ۳ میلیارد دلار می‌رسد. چرا؟ چون در وزارت خارجه عکس‌العمل‌های سریع انجام می‌شود. ما همیشه به سفیران و کارمندان گفتیم به سرعت کارها پیش برود. ما اخیراً در قزاقستان کارخانه ۵ هزار تنی مس راه انداختیم. چرا در آنجا؟ چون معادن مس و سنگ آهن دارد. ما باید آنجا سرمایه‌گذاری کنیم تا مواد اولیه را نیمه ساخته بیاوریم و تمامش کنیم و این کار الان شروع شده است.
اقتصادآنلاین: قرارداد ۲۵ ساله ما با چین به کجا رسیده است؟ این قرارداد در کشور واکنش منفی و مثبت فراوانی داشت و سرانجامش هنوز مشخص نیست.
صفری: سوال من این است، اگر قرارداد ۲۵ ساله چین را خوانده باشید چه بار منفی در این قرارداد وجود دارد؟
اقتصادآنلاین: ولی این نگاه در جامعه است؛ همین الان هم در مورد قراردادها با روسیه نیز این مسائل مطرح می‌شود.
صفری: من از قرارداد ۲۵ ساله خیلی دفاع کردم. بعد از طرح این قرارداد از گروه‌های مخالف گفتند کیش را دادند رفت، اصلاً چنین چیزهایی در این قرارداد نیست. این قرارداد یک چارچوب همکاری است. زمینه‌های مختلف را در بخش‌های انرژی، سرمایه‌گذاری و همکاری‌های بانکی تعریف کرده است. مثلاً ایران را هدف گردشگری کردند و کشوری که سالی ۲۰۰ میلیون گردشگر در دنیا دارد، حتی اگر یک میلیون از آنها به ایران بیایند، اتفاق مهمی برای اقتصاد ما رخ می‌دهد.
از این قرارداد ۲۵ ساله استفاده شد و ما توانستیم فضای صادرات کالاهایی که توان تولیدش را داریم، در چین بگیریم، برای مثال زعفران، دارویی و آبزیان(میگو). اگر شما بتوانید میگو را تا ۵۰۰ هزار تن تولید و صادر کنید آنها می‌خواهند، ما توانستیم ۳۲ هزار تن صادر کنیم. شرایط صادرات لبنیات و مرکبات هم وجود دارد و مجوزهای لازم را دریافت کردیم که بتوانیم صادر کنیم. ما ۶.۵ میلیون تن ظرفیت صادرات مرکبات را داریم و با وزارت کشاورزی همکاری کردیم و تلاش می‌کنیم ۵۰۰ هزار تن که می‌توانیم را صادر کنیم.
اقتصادآنلاین: یعنی بخش اقتصادی قرارداد ۲۵ ساله با چین در حال اجرایی شدن است؟
صفری: این قرارداد شرایط را تسهیل کرده، اما بخش گردشگری آن اجرا نشده است. ما ویزا را برای آنها برداشتیم اما به خاطر کووید ۱۹ نتوانستند به ایران بیایند. اخیرا شنیده‌ایم بعد از برگزاری کنگره، ۱۰ روز قرنطینه را به ۷ روز تبدیل کردند و ممکن است تا آخر سالشان این قرنطینه را ۲ روز بکنند. حال اگر کسی بخواهد به ایران بیاید و برگرد به جای ۱۰ روز قرنطینه، ۲ روز می‌رود و مسلماً کار گردشگری نیز راه می‌افتد. در مورد کارهای مالی و فاینانس باید با براساس شرایط آنها مذاکره کنیم.
برای مثال در مسائل راجع به واکسن چین به ما ۲۰۰ میلیون دوز واکسن داد، حتی سازمان بهداشت جهانی با اینکه پول دادیم به ما واکسن نداد و گفتند پول منتقل نشده است. درست است که بعد ما خودمان تولید کردیم و الان خودکفا هستیم ولی آن زمان آنها ندادند. در زمینه‌های مختلفی کار می‌شود، ما امیدواریم در آینده که فضای قرنطینه‌ای در چین بهتر شد، روابط اقتصادی خودمان را گسترده‌تر کنیم. همین الان هم در ۹ ماهه فکر می‌کنم حدود ۹ میلیارد دلار صادرات داشته‌ایم.
اقتصادآنلاین: ما از چین برای صادرات پول دریافت می‌کنیم؟
صفری: یک حرفی دوست ما زد که بالاخره این کشور در حال کار کردن است؛ در بحث تجارت ۷۰ درصد تهاتر رخ دهد، ۳۰ درصدش هم کار نقدی انجام می‌دهند. حال به چه روشی بحث خودش را دارد.
اقتصادآنلاین: قراردادهای اقتصادی با روسیه با شرایط تحریمی که این کشور دارد، چه فایده‌ای برای ما خواهد داشت؟
صفری: روسیه ابزار قوی داشت و توانست از این ابزار استفاده و پول خود را قوی کند. این ابزار صادرات گاز بود، یعنی اگر ما بتوانیم ضریب امنیتی خودمان را با گره زدن منافع به کشورهای همسایه بالا ببریم همین راه را خواهیم رفت. خطوط انتقال گاز و برق و مسیرهای ترانزیتی قوی بهترین راه است. یعنی وابستگی ما به آنها و آنها به ما بیشتر شود.
من زمانی که روسیه بودم، آقای پوتین سرکار آمد و استراتژی خود را روی انرژی گذاشته بود. ۵۰۰ صفحه مطلب نوشته بود که ما فرستادیم ایران که نمی‌دانیم چه شد. با استراتژی انرژی سرکار آمد و روی خط‌های لوله استریم کار کرد و اروپا را به خط لوله‌ها وابسته کرد. امروز هم پول فروش گاز را به صورت روبل می‌گیرد و به همین دلیل روبل قوی شد. پس او کار خود را با آن قدرت انجام می‌دهد. ما می‌خواهیم در موضوع گاز با او کار کنیم. الان روسیه در میدان‌های نفتی ما در مناطق بالادست و پایین دستی طبق گفته آقای اوجی سرمایه‌گذاری می‌کند.
تا امروز ۶.۵ میلیارد دلار قرارداد تمام شده و ۴۰ میلیارد دلار هم تفاهمنامه که به زودی به نتیجه می رسد، صورت گرفته است. حالا روسیه آمده و در ایران سرمایه‌گذاری می‌کند. قراردادهای نفتی ما مشخص است و برای آنها استثنا نیست؛ همان کاری که قرار بود با توتال انجام دهیم که نشد و ۲ الی ۳ پروژه ما را معطل و بعد رها کردند. اگر با روس‌ها انجام شود چه مشکلی خواهد داشت؟ ما میدانمان را توسعه می‌دهیم و نفت استخراج می‌شود. پس ما داریم از سرمایه گذاری آنها استفاده می‌کنیم یا اعتبار مثلاً ۵ میلیاردی دلاری به ما می‌دهند، این چه ضرری برای ما دارد؟ ما تلاش می‌کنیم برای فاینانس از آلمان یا چین یا اتریش یا ایتالیا بگیریم که آنها قبول نمی‌کنند چون ما تحریم هستیم، ولی روسیه این کار را می‌کند.
در مورد ترانزیت هم آنها به ما وابسته می‌شوند. کالاهایشان از طریق ما از جنوب به هند و برعکس برود، کار خوبی نیست؟ در حقیقت روندی برد برد است. مثلاً ۲۹۰ کشتی در خزر برای حمل و نقل کالا بخریم، این بد است؟ الان کالاهای ایرانی را نمی‌برند و کالای ترانزیت را می‌برند چون درآمدش بیشتر است. اگر ما ظرفیت کشتی‌هایمان را بالا ببریم، می‌توانیم کالای بیشتری صادر کنیم. پس فضای برد بردی را برای ما ایجاد می‌کند. شما می‌گویید روسیه تحریم است، ما هم تحریم هستیم. فرض کنید تحریم‌های ما را بردارند، مگر ما زمانی که تحریم بودیم با کشورهای غیر تحریمی کار نمی‌کردیم؟ در زمینه‌های مختلف کار می کردیم.
همین ترانزیت از طریق ایران را به دلیل تحریم‌ها عنوان می‌شد، امکان ندارد، اما چرا امروز ممکن شده است؟ برای اینکه مذاکره و صحبت شده است. آقای رییسی سفر کردند و سیاست‌ها را دیدند و سیاست‌های ظالمانه آمریکایی‌ها را هم متوجه شدند. الان کشورهایی که تحریم هستند را بشمارید و ببینید چه تعداد هستند. این قراردادها در مورد نفت، ترانزیت و خرید کالاها اشکال دارد؟ از ما سرامیک، کاشی و مصالح بخرند، اشکال دارد؟ یک تیم ۱۳۰ نفره از روس‌ها آمدند که دفعه دوم بود که می‌آمدند. قرار است یک تیم به اصفهان برود. آنها دنبال آجر سه سانتی، کاشی و سنگ هستند. این ایجاد شغل نمی‌کند؟ نه فقط روسیه، ما با چین هم این روند را طی می‌کنیم. اگر ما بتوانیم «یک جاده یک کمربند» را احیا کنیم که متاسفانه نتوانستیم، می‌توانیم ترانزیت مستقیم به غرب تا شرق چین داشته باشیم.
اقتصادآنلاین: می‌پذیرید دولت سیزدهم شرق محور شده و مایل نیست با غرب به توافق برسد؟
صفری: خیر، چنین چیزی نیست. خیلی از کشورهای اروپایی سراغ ما آمدند و در این مقطع ما کمیسیون مشترک با آنها برگزار کردیم. اما بعضی برخوردها خوب نیست. مثلاً من می‌خواهم سفر کنم، می‌گویند معاون وزیر خارجه ما با شما ملاقات نمی‌کند. من چکار کنم؟ بروم خودم را قربانی کنم تا آنها ملاقات کنند؟ به همین دلیل نمی‌روم.
یا ما پول خرید تجهیزاتی را داده‌ایم و در انبار است، انبارداری از ما می‌گیرند اما جنسمان را نمی‌دهند. سه بار هم صحبت کردیم، اما قبول نکردند که بدهند. ولی بعضی کشورهای اروپایی به ما اعتباری داده بودند؛ امروز می‌گویند که آماده هستیم بر مبنای آن اعتبار احیا کنیم و با شما کار کنیم و به ما گفتند خوش آمدید. ما اصلاً چنین چیزهایی را رد نمی‌کنیم. هر کشوری با ما اظهار تمایل برای همکاری کرد، ما متقابل برخورد کردیم. حتی در مورد کمیسیون‌های مشترکی که حضور پیدا کردند بعضی مطرح کردند افشا نشود که همکاری می‌کنند و ما قبول کردیم.
برای مثال در مورد قطعه سازی تراکتورسازی، بعضی کشورهای اروپایی مثل آلمان و چک تراکتورهای قوی دارند؛ ولی الان قطعات تراکتورهای ما نانویی شده است و نانو یعنی ۲ الی ۳ برابر این قطعات مقاومت و طول عمر دارند. ما این توان را داریم که تجارت کنیم و الان با بعضی کشورهای اروپایی بزرگ تجارتمان۳ الی۴ برابر شده است. پس ما تمایل به کار داریم اما ارتباط باید دو طرفه باشد. ما به چین سفر کردیم و ۱۰ روز در قرنطینه ماندیم، چون قانون آن کشور بود و ما این قرنطینه را پذیرفتیم و به نتایجی که خواستیم رسیدیم. اما الان آلمان و فرانسه را ببینید که سیاست‌هایشان در مسائل اغتشاشات چیست. هیچ کسی نمی‌تواند بگوید تمایل ایران به همکاری با کشورهای غربی نیست. اما طرف آمده با شما قراردادی را امضا کرده و بعد می‌گوید دو آیتم آن را عوض کنید، چرا؟ می‌گویند شرایط ایجاب می‌کند. پس نمی‌توان رابطه پایداری با چنین کشوری داشت.
اینجا اشاره کنم که کشورهایی که در مورد کودها سرمایه گذاری می‌کنند و در اول صحبت اشاره کردم اغلب اروپایی هستند، منتها اسمشان را نمی‌بریم. پس ما تمایل به کار با غربی‌ها داریم و فقط یک عطسه کنند، ما سه تا عطسه برایشان می‌کنیم، تا کار کنیم.
