به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از اعتماد؛ این اظهارات رییس‌جمهور آذربایجان در پی سلسله اقداماتی از جمله برگزاری چندین رزمایش بزرگ نظامی در مرزهای شمالی ایران، باج‌گیری از کامیون‌داران ایرانی در خاک ارمنستان و بازداشت چند کامیون‌دار ایرانی برای انتقال کالا و سوخت به منطقه قره‌باغ، باعث واکنش‌هایی در تهران شده است. در این خصوص با سید علی سقاییان، سفیر پیشین ایران در ارمنستان و کارشناس مسائل قفقاز گفت‌وگو کردیم.
اظهارات الهام علی‌اف، رییس‌جمهور آذربایجان، در خصوص برگزاری رزمایشی توسط نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران و همچنین اظهارنظرهای تند او در خصوص تردد کامیون‌های ایرانی در ارمنستان و قره‌باغ، با واکنش‌هایی در داخل کشور مواجه شده است. فکر می‌کنید دلیل این موضع‌گیری‌های تند از سوی آقای علی‌اف چه باشد؟
ابتدا باید اشاره کنم که در خصوص اظهارات رییس‌جمهور آذربایجان در مورد مانور نیروهای مسلح، سخنگوی وزارت امور خارجه پاسخ دقیق و کاملی دادند. آقای خطیب‌زاده در بیانیه‌ای که در این خصوص صادر کردند هم به ملاقات وزرای خارجه دو کشور در نیویورک اشاره کردند که نکات مدنظر دو طرف در مسائل دوجانبه در این دیدار مطرح شد و موضع‌گیری صریح وزارت امورخارجه این بود که اگر مساله‌ای میان دو کشور وجود دارد باید از طریق مسیرهای متعارف دیپلماتیک دنبال شود. مساله دوم موضوع حسن همجواری است که باید مورد توجه باشد که ایران حسن همجواری را نسبت به همه کشورهای همسایه خود به ویژه جمهوری‌های آذربایجان و ارمنستان نشان داده است و بعد از فروپاشی شوروی سابق نیز سیاست ثابت ما در دولت‌های مختلف این بوده است که از تمامیت ارضی و حاکمیت ملی همسایگان‌مان دفاع کنیم.
در خصوص اظهارنظر الهام علی‌اف، رییس‌جمهور آذربایجان در مورد رزمایش ایران، من اعتقاد ندارم که اظهارات ایشان تند یا تهدید‌آمیز باشد. ایشان هم گفتند که هر کشوری حق دارد رزمایش‌های نظامی را در حدود مرزهای خود انجام دهد. اما بعد از این جمله یک «اما» اضافه کردند و پرسیدند «چرا در این موقعیت؟» به نظر من این سوال را باید از خود ایشان پرسید، اگر مقطع زمانی برگزاری رزمایش نامناسب است باید از خود ایشان پرسید که چرا باکو در این موقعیت زمانی با پاکستان و ترکیه مانور نظامی برگزار کرده است؟ در صورتی که ما با هر سه کشور رابطه بسیار خوبی داریم.
بخشی از اظهارات ایشان هم مربوط به تردد کامیون‌های ایرانی بود...
بله، این اظهارات هم مربوط به تحولات اخیری است که بعد از جنگ ۴۴ روزه در جغرافیای منطقه رخ داده است. ادعای آذربایجان در خصوص کامیون‌های ایرانی که در منطقه تردد می‌کنند، بیش از هر چیز نقص در توافق سه‌جانبه آتش‌بس جنگ ۲۰۲۰ قره‌باغ میان باکو و ایروان با وساطت مسکو است. در بند نهم این توافقنامه وضعیت قره‌باغ به صورت کامل مبهم نگه داشته شده است و نیروهای حافظ صلح روسی در آنجا مستقر هستند. الان مشخص نیست که این منطقه تحت حاکمیت ارمنستان است یا تحویل جمهوری آذربایجان شده است. این مساله باعث شده است که باکو مدعی شود بخشی از قره‌باغ اشغالی در استان سیونیک واقع شده است. این مساله به توافق سه‌جانبه ایروان- مسکو و باکو بر می‌گردد، ولی به هر حال ایران نیز از طریق رایزنی‌های دوجانبه سعی می‌کند که این موضوع را حل و فصل کند.
سوالی که پیش می‌آید، این است که آیا انتقال کالاهای ایرانی از طریق ارمنستان به قره‌باغ یک مساله جدید است یا قبل از این هم آزادانه رخ می‌داد؟
بله! شرایط مانند گذشته است، همواره از همین جاده تانکرها، اتوبوس‌ها و کامیون‌های باربری ما رفت و آمد و از اینجا عبور می‌کردند و هیچ اتفاقی نمی‌افتاد. همین چند هفته پیش هم تعدادی از نیروهای نظامی جمهوری آذربایجان وارد بخشی از استان سیونیک شدند، ارمنستان هیچ مقاومتی نکرد. باکو مدعی است که این پیشروی‌های اخیر آزاد کردن بخش‌هایی از خاک جمهوری آذربایجان است. باکو مدعی است که عبور کامیون‌های ما از این مسیر که نزدیک به ۲۰ کیلومتر از جاده از محل تحت تصرف باکو عبور می‌کند، باید عوارض عبور از خاک آذربایجان پرداخت کنند. باکو همچنین مدعی است که در دوران اشغال قره‌باغ هم، کامیون‌های ایرانی بدون اجازه جمهوری آذربایجان به قره‌باغ تردد داشتند. از آنجا که ارمنستان هیچ واکنشی به این پیشروی‌های نظامی جمهوری آذربایجان نشان نمی‌دهد، حالا باکو مدعی شده و به خودش حق داده است تا از کامیون‌ها و اتوبوس‌های ایرانی عوارض تردد در رفت و برگشت دریافت کند. این مسائل جز اینکه باید بین باکو و ایروان حل شود، باید از سوی وزارت امورخارجه و سفرای ما در دو کشور هم پیگیری شود.
به نظر من نهایتا باید توجه داشته باشیم که روابط تاریخی جمهوری اسلامی ایران با جمهوری آذربایجان از زمان تشکیل این کشور چه با پدر رییس‌جمهور کنونی و چه الهام علی‌اف بسیار نزدیک بوده و همواره حسن همجواری با جمهوری آذربایجان رعایت شده است. در مورد محاصره نخجوان، به اعتراف خود مرحوم حیدر علی‌اف، رییس‌جمهور پیشین، ایران اجازه داد که سوخت و کالاهای اساسی به نخجوان برسد. ایران تاکنون حسن همجواری و حسن نیتش را نسبت به باکو نشان داده است و در مورد همین جنگ اخیر ۴۴ روزه نیز ما نظر مقام معظم رهبری را داشتیم که فرمودند قره‌باغ بخشی از خاک جهان اسلام است که باید به آذربایجان بازگردد، مورد تاکید قرار گرفت و ما هم عملا هم ایران این سیاست را پیگیری کردیم. توقع در ایران این است که پاسخ دوستی و محبت و موضع خوب و سنجیده ایران را با پاسخ متقابل از سوی باکو داشته باشیم.
در هر صورت به نظر من اظهارنظر سخنگوی وزارت امورخارجه در این زمینه منطقی و خوب بود. اعتقاد من این است که مواضع الهام علی‌اف خیلی هم تند نبود، در عین حال که بعد از رزمایشی که انجام شد در واقع اظهارات ایشان نوعی ژست گرفتن برای مصرف داخلی بود؛ وگرنه ایران هرگز تاکنون به تمامیت ارضی و حاکمیت ملی جمهوری آذربایجان بی‌احترامی نکرده است، اما در عین حال اجازه هم نخواهد داد که امنیت ملی خودش متضرر شود، به ویژه نباید فراموش کنیم که نفوذ رژیم صهیونیستی در کنار مرزهای ایران به هیچ‌وجه قابل قبول نیست. این یک اصل در سیاست خارجی ایران است که همه همسایگان ما می‌دانند.
برخی منتقدان سیاست خارجی ایران این ادعا را مطرح می‌کنند که ایران در سال‌های اخیر با ترساندن باکو باعث شده است که دولت جمهوری آذربایجان به سمت رقبا و دشمنان ایران متمایل شود. به نظر شما این تحلیل تا چه حد صحیح است؟
با توجه به چنین مساله‌ای و با توجه به چهار سال مسوولیت سفارت در ایروان و بعد هم به عنوان یک مقام ارشد در وزارت امورخارجه که با کلیه سفرا به خصوص سفیرمان در باکو در تماس بودم، در مذاکرات و ملاقات‌ها، هر دو کشور حسن نیت را در رفتار کشور ما دیده‌اند و مورد تاکید قرار داده‌اند.
سفارت‌های ما هم در باکو و ایروان این را نشان داده‌اند، همواره دیپلمات‌های کاردان و خوب ایرانی به این دو کشور اعزام شده‌اند. از طرف دیگر این مطلب صحیح نیست که ایران باعث ترساندن کشورهای همسایه شده است. البته هر کشوری حق دارد که با کشورهای دیگر جهان روابط دوجانبه و دوستانه داشته باشد، اما این روابط نباید علیه کشور ثالث باشد. عرض کردم جزو اصول سیاست خارجی ماست؛ دشمن ما که رژیم صهیونیستی است و دشمن جهان اسلام محسوب می‌شود، در هر نقطه‌ای از مرزهای آبی و خاکی ما باشد و بخواهد قصد سویی داشته باشد، اجازه نفوذ نخواهیم داد و از امنیت ملی و منافع کشور مقتدرانه دفاع خواهیم کرد.
با توجه به موضع‌گیری‌هایی که طی روزهای اخیر از سوی برخی نمایندگان مجلس شورای اسلامی و خطبای جمعه شهرهای شمال غربی کشور شاهد بودیم، به نظر می‌رسد که افکار عمومی و روابط دو کشور دچار التهاب شده است، به نظر شما دولت جمهوری اسلامی ایران برای حل این اختلافات باید چگونه عمل کند؟
اظهاراتی که از سوی نمایندگان مجلس شورای اسلامی مطرح شده، در واکنش به اظهاراتی است که از سوی نمایندگان پارلمان جمهوری آذربایجان مطرح شده است. سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در دولت و شورای عالی امنیت ملی تعیین می‌شود.
مواضع وزارت خارجه تاکنون مواضع دوستانه و منطقی بوده، شورای عالی امنیت ملی ما هم تاکنون موضع تندی را اتخاذ نکرده است. به هر حال نمایندگان مجلس و ائمه جمعه ما آزادند که در خصوص این مسائل بیان کنند. اما این اظهارات تعیین‌کننده سیاست خارجی کشور نیست و مواضع سیاست خارجی کشور توسط رییس‌جمهور، وزیر امورخارجه و سخنگوی وزارت امورخارجه بیان می‌شود. ما هم نشان داده‌ایم که خواستار حسن همجواری بودیم، هستیم و خواهیم بود. قطعا مسوولان ارشد باکو، رییس‌جمهور محترم‌شان و مقام‌های دیگر آگاه هستند و باید برای کنترل اوضاع به مقام‌های زیرمجموعه خودشان تذکر دهند.
من معتقدم که این مساله به زودی حل می‌شود و به ریل اصلی خودش برمی‌گردد، هر چند که من معتقدم مشکلات جاری میان باکو و ایروان باید از طریق گفت‌وگو و دیپلماسی حل و فصل شود، ما با هر دو کشور مرز مشترک داریم و قطعا باید مسیر عبور بین‌المللی هم از مسیر سیونیک- قاپان به سمت دریای سیاه و گرجستان باز باشد. همان‌گونه که ما اجازه می‌دهیم بدون هیچ مشکلی کالاهای مورد نیاز آذربایجان از طریق بندرعباس تا نقطه مرزی ایران و جمهوری آذربایجان و ترکیه برسد. آزادی تردد و تجارت با همسایگان، موضوعی است که باید در حسن همجواری دو کشور رعایت شود.
