به گزارش اقتصاد آنلاین به نقل از فارس، رهبر معظم انقلاب اسلامی روز گذشته 15 اسفند‌ماه سال 1400 در راستای بیان اهمیت حفاظت محیط زیست به مسئله آب و خاک اشاره کردند و فرمودند: رفتار مسرفانۀ با آب و خاک مطمئنّاً ضربۀ به منافع ملّی است.
با توجه به تاکیدات رهبر انقلاب بر جلوگیری از اسراف آب به عنوان یک عمل ضربه زننده به منافع ملی، مروری بر منابع مصرف آب و پیگیری احجام اسراف شده از این مایع حیات در کشور آن هم در بازه زمانی که آب نقش کلیدی در کیفیت زندگی مردم دارد، می‌تواند تصویر دقیقی از اهمیت صحبت‌های مقام معظم رهبری را مخابره کند.
* تفکیکی از میزان آب مصرف شده در کشور
به طور متوسط در سطح کشور سالانه حدود 98.3 میلیارد متر مکعب آب مصرف می‌شود که 44 میلیارد متر مکعب از این مصرف عظیم از منابع سطحی و 52 میلیارد متر مکعب نیز از منابع آب زیرزمینی تامین می‌شود.
بر این اساس، سالانه 88.7 میلیارد متر مکعب از این میزان در بخش کشاورزی مورد استفاده قرار می‌گیرد، از طرفی 8.3 میلیارد متر مکعب از میزان یاد شده نیز برای تامین نیاز آشامیدنی مردم استفاده شده و 1.3 میلیارد متر مکعب آب نیز سهم بخش صنعتی کشور است.
*وضعیت نامطلوب راندمان آبیاری در ایران
بر این اساس، همانگونه که از اعداد مشخص شده است، بخش قابل توجهی از منابع آب کشور در هر سال برای کشاورزی مورد استفاده قرار می‌گیرد. بر مبنای آمار ارائه شده توسط فائو 88.7 میلیارد متر مکعب آب کشاورزی در ایران به مقصد 8.2 میلیون هکتار اراضی قابل کشت آبی هدایت می‌شود.
بر این اساس، آب و خاک درگیر شده حوزه کشاورزی کشور به هیچ عنوان تناسبی با تولید محصول کشور نداشته و بخش قابل توجهی از آب بدون بهره‌وری در این حوزه هدر رفته و به عبارت دیگر اسراف می‌شود. برای مثال در حالی که مصرف آب گیاه برنج در دنیا 15 هزار متر مکعب در هر هکتار برآورد می‌شود، برنج در ایران نیاز آبی 25 هزار متر مکعب در هر هکتار را به ثبت می‌رساند.
به عبارت دیگر برنجکاری در ایران 1.5 برابر دنیا به آب نیاز دارد. این آمار در محصولات دیگری نظیر چغندر قند، ذرت و غلات نیز به همین شکل است. و هر یک از این محصولات در ایران برای تولید مشابه به 1.5 برابر آب بیشتر نیاز دارند.
با توجه به آمار بیان شده و در نظر گرفتن نسبت آب ارائه شده به بخش کشاورزی نسبت به میزان محصول برداشت، راندمان آبیاری بخش کشاورزی در ایران تنها 33 درصد برآورد می‌شود.
به عبارت دیگر از هر 100 متر مکعب آب ارائه شده به بخش کشاورزی فقط 33 متر مکعب به هدف رسیده و به محصول ختم شده و 67 متر مکعب اسراف می‌شود. این آمار در شرایط اتفاق می‌افتد که راندمان کشاورزی در کشوری نظیر لیبی معادل 60 درصد بود و در کشور هند و مصر به ترتیب 54 و 53 درصد است.
در شرایطی که میزان راندمان آب مورد استفاده در کشور را با کل آب ارائه شده به این حوزه مقایسه کنیم، متوجه خواهیم شد که نزدیک به 60 میلیارد متر مکعب از آب مورد استفاده کشور، هر سال در بخش کشاورزی هدر رفته و به معنای دیگر اسراف می‌شود. این میزان آب 7 برابر کل آبی است که مردم ایران در هر سال به عنوان آب شرب مورد استفاده قرار می‌دهند.
بر این مبنا، ارتقای کیفیت آبیاری و استفاده از فناوری‌های نوین در این حوزه به نوعی از نان شب واجب‌تر بوده و وزارت جهاد و کشاورزی به عنوان مهمترین متولی دولتی این موضوع باید، کاهش اسراف آب در بخش کشاروزی را در دستور کار قرار دهد و ضمن تامین امنیت قضایی کشور در چهارچوب سازوکارها زمینه صرفه‌جویی این مایع حیات را مهیا کند.
*ضرر 2 هزار میلیارد تومانی هدر رفت آب شرب روی دست دولت
آب در بخش کشاورزی تنها مقصد اسراف به حساب نمی‌آید و این موضوع در بخش شرب نیز گریبان‌گیر کشور شده است. به استناد مستندات ارائه شده از سوی شرکت آب و فاضلاب کشور، در سال 1399 بیش از 1 میلیارد و 131 میلیون متر مکعب از 8 میلیارد و 379 میلیون متر مکعب آب شرب تصفیه شده در قالب هدر رفت ظاهری به دست مصرف کننده نهایی نرسیده است.
بر اساس این این آمار، تفکیک میزان هدر رفته ظاهری بیانگر آن است که 411 میلیون متر مکعب از میزان هدر رفت آب ظاهری کشور مرتبط با مصارف غیرمجاز است، 19 میلیون متر مکعب مرتبط با خطای مدیریت داده‌ها و سیستم به حساب می‌آید و 528 میلیون متر مکعب دیگر نیز به دلیل عدم دقت تجهیزات اندازه‌گیری هدر می‌رود و هدر رفت آب به معنای تولید فاضلاب بیشتر است.میزان شامل 39.1 درصد از منابع سطحی و 60.9 درصد از منابع زیر زمینی تامین شده است.
علاوه بر این، میزان آب نشت شده در کل شبکه آب و فاضلاب کشور تحت عنوان هدر رفت واقعی در سال 99 به 1 میلیارد و 257 میلیون متر مکعب می‌رسد. از این میان 135 میلیون متر مکعب از هدر رفت واقعی متعلق به نشت از خطوط انتقال، 509 میلیون متر مکعب نشت از شبکه توزیع، 576 میلیون متر مکعب نشت از انشعابات مشترکان، 24 میلیون متر مکعب نشت از مخازن و در نهایت 13 میلیون متر مکعب ناشی از سرریز مخازن است.
بر این اساس میزان هدر رفت آب در کشور در قالب آمار آب بدون درآمد نزدیک به 5 برابر کشور توسعه یافته آلمان است. این در حالیست که متوسط بارش سالانه در کشور آلمان 3 برابر متوسط بارش در ایران برآورد می‌شود.
بر اساس بررسی به‌دست آمده از شرکت آب و فاضلاب کشور، ایران از 17 کشور اروپایی با سرانه بارش بسیار بیشتر از ایران، میزان درصد هدر رفت بالاتری را به ثبت رسانده است.
این میزان هدر رفت و به نوعی اسراف آب در بخش شرب اگر چه از لحاظ حجمی قابل مقایسه با اسراف آب بخش کشاورزی نیست، اما با توجه به اینکه هزینه بسیار هنگفتی برای تامین این آب از بیت المال پرداخت می‌شود، بنابراین کاهش هدر رفت در بخش شرب از اهمیت قابل توجهی برخوردار است.
بر این مبنا در حال حاضر هزینه تمام شده هر متر مکعب آب شرب معادل 1900 تومان برآورد می‌شود، با توجه به این رقم هدر رفت سالانه 1 میلیارد و 131 میلیون متر مکعب آب ضرر 2 هزار 148 میلیارد تومانی را روی دست کشور می‌گذارد.
بر این مبنا تصحیح اقتصاد آب و توجه به حفظ زیرساخت‌های تامین آب آشامیدنی بهداشتی پایدار می‌تواند آمار هدر رفت و اسراف آب را به حداقل برساند و زمینه تحقق بیانات رهبری در این زمینه را ایجاد کند.
* فقط 22 درصد از پساب تصفیه‌خانه‌های کشور در مصارف صنعتی استفاده می‌شود
در بخش صنعتی شرایط تامین آب به قدری متفاوت بوده و با توجه به گزینه‌هایی نظیر پساب در کشور، استفاده هر نوع آب تازه در این حوزه به نوعی اسراف آب تلقی می‌شود. همانطور که پیشتر عنوان شد در سال 1399 تنها در بخش شرب کشور معادل 8 میلیارد و 379 میلیارد متر مکعب آب مصرف شده است. بر این اساس بخش قابل توجهی از این آب در قالب فاضلاب می‌تواند بار دیگر تصفیه شده و برای مصارف صنعتی، کشاورزی و حتی مصرف شرب مورد استفاده قرار گیرد.
بر اساس آخرین آمار موجود در این حوزه تنها 22 درصد از پساب خروجی از تصفیه‌خانه‌های آب کشور مجددا به چرخه استفاده در قالب مصارف صنعتی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
آمار استفاده از پساب تصفیه شده در مرکز کشور با وجود نیاز حیاتی به آب مشابه سایر مناطق دیگر عدد قابل توجهی به حساب نمی‌آید؛ بر این مبنا فقط در یک استان مرکزی کشور 29 تصفیه‌خانه فاضلاب با ظرفیت اسمی تصفیه 780 هزار و 365 متر مکعب پساب در روز استقرار دارد و میزان پساب تولید شده توسط این تصفیه‌خانه‌ها معادل 186 میلیون متر مکعب در سال 1399 برآورد شده است.
با وجود تصفیه 186 میلیون متر مکعب پساب در سال، تاکنون تنها 47.4 میلیون مترمکعب در قالب قراردادهای منعقد شده مورد استفاده مجدد قرار می‌گیرد. به عبارت دیگر تنها 25 درصد از فاضلاب تصفیه شده تولید شده در این استان بار دیگر مصرف می‌شود.
تاکنون قراردادهای فاضلاب در استان مرکزی کشور با میزان سرمایه‌گذاری 19 هزار و 970 میلیارد ریال به میزان 47.4 میلیون مترمکعب در سال حجم سالانه پساب واگذار شده، منعقد شده است؛ بر این مبنا 1.3 میلیارد متر مکعب آب مصرف شده در حوزه کشاورزی می‌تواند به صفر رسیده و استفاده از پساب جایگزین آب تازه در این بخش شود.
* تهدید بزرگی که می‌تواند به فرصت تامین امنیت آبی کشور ختم شود
همانطور که عنوان شده، میزان اسراف آب در کشور فقط در بخش کشاورزی و شرب در کنار کل مصرف آب حوزه صنعت به 61.86 میلیارد متر مکعب از 98.3 میلیارد متر مکعب آب مصرفی سالانه کشور می‌رسد، در حقیقت 62 درصد از آب مصرفی سالانه کل کشور سالانه هدر رفته و به نوعی اسراف می‌شود.
این حجم عظیم در حال حاضر یک تهدید بزرگ برای آینده کشور به حساب می‌آید اما از سوی دیگر ظرفیت بزرگی است که می‌تواند در صورت توجه به مسئله جلوگیری از اسراف آب آینده آبی کشور را بیمه کند. بر این اساس دستگاه‌های ذی‌ربط در این مسئله باید بیش از گذشته به مسئله اسراف آب توجه کرده و زمینه کاهش آمار هدر رفت این مایع حیات را مهیا کنند.
