اقتصادآنلاین- مهفام سلیمانبیگی، ایران در مرز ترکمنستان گاز صادراتی از این کشور را تحویل گرفته و با آن بخشی از گاز پنج استان خراسان رضوی، خراسان شمالی، خراسان جنوبی، گیلان و سمنان را تامین میکند. سپس همان مقدار گاز را در مرز جمهوری آذربایجان تحویل میدهد.
قرار بر این است که این قرارداد از اول دیماه سال جاری بدون سقف زمانی اجرا شود؛ با این حال هیچ جزییاتی از آن، از قبیل فصل انتقال گاز ایران به آذربایجان، سهم انتقال ایران در قرارداد و... مطرح نشده است.
سوآپ کمکی به ما نمیکند
این قرارداد را بسیاری از رسانهها عامل پایداری شبکه گاز کشور و قراردادی سراسر منفعت برای کشور خواندند. با این حال دبیر کل فدراسیون صادرات انرژی و صنایع وابسته ایران که هماکنون نایب رئیس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی هم هست، اینطور فکر نمیکند.
به باور او سوآپ زمانی میتواند به ما کمک کند که بالانس و تراز گاز ما در زمستان مناسب باشد و فقط در ارسال این گاز از طریق لوله به شمال و یا ناحیه ای خاص مشکل داشته باشیم.
آن زمان این نیاز را با گاز کشوری مثل ترکمنستان حل میکنیم و چون در غرب کشور کمبود نداریم و حتی گاز اضافی هم داریم، به همان اندازه که در شمال گاز دریافت کردیم از سمت غرب به کشوری مثل آذربایجان تحویل میدهیم. ولی ما اکنون در شرایط تراز نامطلوب گاز هستیم و سوآپ به ما کمکی نمیکند.
این مقدار در برابر مصرف ما هیچ است
مسئله دیگری که صالحی به آن اشاره میکند سهم اندک ایران در قیاس با مصرف استانها است.
او توضیح میدهد: قرار است سوآپ بر مبنای 2 میلیارد متر مکعب باشد. بر اساس قوانین سهم انتقال یا همان سوآپ ایران سه تا پنج درصد است. اگر چهار درصد این مقدار را هم برای ایران لحاظ کنیم، میشود 80 میلیون متر مکعب سهم ایران در سال. درحالی که پنج استان شمالی ما فقط در هر روز بیش از 100 میلیون متر مکعب مصرف گاز دارند. پس دستاورد ایران از این سوآپ در برابر مصرف ما رسما هیچ است.
ایران ترکیه را هم از دست میدهد؟
بدتر اینکه او در ادامه توضیح میدهد که به دست آوردن این سهم کوچک چطور درحالی که هیچ بازاری نصیب ایران نمیکند، ممکن است یکی از مشتریان گازی کشور را نیز از ادامه معامله با ما منصرف کند.چرا که احتمالا از این طریق ترکیه موفق به تهیه گاز ارزانتر از ترکمنستان به جای ایران میشود.
صالحی توضیح میدهد: مشکل دیگر این سوآپ امکان از دست دادن بازار ترکیه برای ایران است. ترکیه با ایران قرارداد گازی دارد اما سالهاست خواهان خرید گاز ارزان ترکمنستان است چون گاز ترکمنستان از ایران بسیار ارزانتر و برای او مقرون به صرفهتر است. از قضا الان موعد تمدید قرارداد ایران و ترکیه رسیده و ترکیه خرید گاز از ایران را تمدید نکرده است.
او میافزاید: با این قرارداد، گاز ارزان ترکمنستان وارد ایران شده و گاز ایران با همان قیمت گاز ارزان ترکمنستان به نخجوان میرود و از آنجا هم به ترکیه صادر میشود. چرا که ترکیه برای واردات از نخجوان 80 کیلومتر خط لوله گازی کشیده است. درحالی که حالت درست این بود که گاز ارزان را از ترکمنستان بخریم و گاز با قیمت بالاتر را به ترکیه عرضه کنیم. ولی در حال حاضر دست بالا را در دیپلماسی انرژی نداریم و از موضعیت استراتژیکمان به درستی استفاده نکردیم.
این شرایط فقط به نفع ترکیه است
نایب رئیس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی ادامه میدهد: ایران باید خریدار دائمی گاز بسیار ارزان ترکمنستان میشد و با انتقال گاز و مزیتهای منطقهای خود، فروشنده گاز به کشورهای غرب میشد نه این که فقط حق انتقال بگیرد. حالت فعلی فقط در راستای تامین منافع ترکیه است و این کشور را به هدفش رسانده است. مسئولان باید طوری رفتار میکردند که جایگاه ایران در انرژی منطقه حفظ شود.
به باور صالحی نیاز کشورهای غرب ایران به گاز ترکمنستان میتوانست برای ایران مزایا و درآمد ارزی به بار بیاورد و کشور را به مدیر انرژی منطقه تبدیل کند اما با این قرارداد که مناسب جایگاه ایران هم نیست تنها حق سوآپ ناچیزی به کشور میرسد که مشکلی از مشکلات گازی ما را هم حل نمیکند.
طلب ترکمنستان چگونه قرار است پرداخت شود؟
نکته دیگری که صالحی به آن اشاره میکند این است که اگر قرار بود این حق سوآپ به صورت ارزی و نه گازی با ایران تسویه شود، آنقدر ناچیز میشد که حتی بخش کوچکی از پول بدهی ما به ترکمنستان نمیشد.
جواد اوجی، وزیر نفت، اخیرا خبر داده که مذاکرات خوبی برای تسویه بدهی ترکمنستان انجام شده و عزم دولت سیزدهم تسویه این بدهی است.
اما ماجرای بدهی گاز به ترکمنستان چیست؟
صادرات گاز ترکمنستان به ایران از سال 95 قطع شده است. درحالی که برخی رسانهها علت قطع این ارتباط را بیتدبیری وزارت نفت وقت میخوانند و برقراری مجدد ارتباط را قدرت دولت سیزدهم در دیپلماسی انرژی، معاون سابق وزیر نفت و مدیرعامل وقت شرکت ملی گاز ایران روایت دیگری از ماجرا دارد.
حمیدرضا عراقی در گفت و گو با اقتصاد آنلاین توضیح میدهد: آن زمان ترکمنستان بر سر قرارداد گازی سابق مقداری از ایران طلب داشت. با آغاز تحریم ما هم نمیتوانستیم از طریق شبکه بانکی و به راحتی پول جابهجا کنیم. چندین بار هم به جای بخشی از پولشان از ایران جنس بردند. از سال 92 تا 96 حدود چهار میلیارد دلار پول گاز هم به ترکمنستان پرداخت شد اما انباشت طلبشان چیزی حدود 1.5 تا 1.8 میلیارد دلار بود که مقداری جریمه هم به آن اضافه شده و به حدود 2 میلیار دلار رسیده بود.
او ادامه میدهد: ما درخواست دادیم که آنها جای طلبشان از شرکتهای ایرانی کالا بردارند تا ما بتوانیم با شرکتهای داخلی به صورت ریالی حساب کنیم. اما کاری که ترکمنستان کرد این بود که از خارج از ایران خرید کرد و خواست به جای طلبش از ما، پول این خرید را ما بدهیم. ما هم گفتیم به خاطر شرایط تحریم این امکان را نداریم، فقط باید از داخل جنس بخرید تا ما بتوانیم با پول ایران تسویه کنیم و این را هم پذیرفتند.
به گفته او ایران همزمان از ترکمنستان به علت کیفیت پایین گاز درخواست جریمه کرده بود و نسبت به ترکمنستان هم بیاعتماد بود.
عراقی تصریح میکند: به ترکمنستان گفتیم ما 200 میلیون دلار هزینه کردیم و خط لوله رشت سنگر را احداث کردیم چون به شما اعتماد نداریم و ممکن است شما گاز ما را قطع کنید. با این حال در نهایت قرار شد، در دو ماه 200 میلیون دلار بدهیم تا ترکمنستان در این فاصله جرائم کیفی گاز و خساراتی که در قطعی گاه به گاه گاز به ما زدند را محاسبه کند تا تسویه حساب نهایی کنیم و کل طلبشان را یکساله پرداخت کنیم. بعد از مدت طولانی جنگ و دعوا قبول کردند.
معاون سابق وزیر نفت تاکید میکند: ما همان جا شرط کردیم که گاز نباید قطع شود، آنها به ما اطمینان خاطر دادند که گاز قطع نمیشود ولی سه روز مانده به ژانویه گاز را قطع کردند. البته ما چون به حرف آنها اعتماد نداشتیم آماده بودیم و نگذاشتیم گاز گلستان، مازندران و... قطع شود. بعد از این ماجرا ترکمنستان شکایت کرد و ما هم درخواست خسارت کردیم. در نهایت مشکل جریمهها حل شد و فقط ماند طلب خالص ترکمنستان از کشور که به علت شرایط تحریم نتوانستیم پرداخت کنیم.
با توجه به توضیحات عراقی و تداوم محدودیت مالی و تحریمی ایران در پرداخت طلب ترکمنستان تا امروز، انتظار میرود وزیر نفت علاوه بر شفافسازی جزئیات قرارداد سوآپ گازی سه جانبه، توضیح بیشتری درباره برنامه دولت سیزدهم برای پرداخت این بدهی هم بدهد.