۰ نفر

کارشناس انرژی در گفت‌وگو با اقتصاد آنلاین مطرح کرد؛

بازی عربستان در شطرنج سازمان کشورهای عرب صادر کننده نفت/ اوپک عربی فرصت است یا تهدید؟

۱۹ مرداد ۱۳۹۹، ۱۱:۳۸
کد خبر: 458494
بازی عربستان در شطرنج سازمان کشورهای عرب صادر کننده نفت/ اوپک عربی فرصت است یا تهدید؟

اوپک عربی، در شرایط کنونی، ابزاری مهم برای ارتقای قدرت چانه زنی عربستان و هم پیمانان آن کشور در برابر رقبای منطقه‌ای بین المللی و نفتی است.

اقتصادآنلاین - مریم علیزاده؛  اخیرا اخباری از نشست وزرای انرژی کشورهای عربی صادرکننده نفت در خصوص پابندی به توافق کاهش تولید نفت منتشر شد و تاثیر محدودی بر قیمت نفت گذاشت. اما برای روشن تر شدن ابعاد تأثیر گذاری این اتحادیه بر بازار نفت و پیشینه تاسیس آن با فریدون برکشلی رییس مرکز مطالعات انرژی وین به گفتگو نشستیم.

این کارشناس انرژی در خصوص پیشینه تاریخی اوپک عربی گفت: پس از شکل گیری سازمان کشورهای صادرکننده نفت(Organization of the Petroleum Exporting Countries) به رهبری ایران و ونزوئلا در سال ۱۹۶۰  کشورهای عرب عضو اوپک در مواجه با ایران و ونزویلا که وزن بالایی را در این سازمان جهانی به واسطه پیشرو بودن به خود اختصاص داده بودند، تصمیم به ایجاد سازمانی موازی گرفتند. درهمان مقطع زمانی اعضا وقت اوپک نسبت به این تصمیم کشورهای عرب عضو مواضع اعتراضی گرفتند، اما بالاخره سال ۱۹۶۸ با ابتکار سه کشور عربستان، لیبی(پادشاهی لیبی) و کویت، این سازمان با عنوان سازمان کشورهای عرب صادرکننده نفت (Organization of Arab Petroleum Exporting Countries) در بیروت تاسیس شد. البته پس از وقوع نا آرامی در لبنان، مقر آن به کویت انتقال پیدا کرد.

بررسی اساسنامه اوپک عربی و اوپک

اساسنامه اوپک عربی با سازمان اوپک تفاوت‌های ساختاری دارد. دل‌ مشغولی اصلی سازمان اوپک، مدیریت بازار و ساماندهی به عرضه و تقاضای نفت است. اوپک عربی، در چهارچوب اساسنامه، با بازار جهانی نفت، سر و کار مستقیمی ندارد. در عین حال پوشش فعالیت‌های آن گسترده تر از سازمان اوپک است. در ساختار سازمان اوپک عربی، مباحث مهمی مانند، آموزش، انتقال تکنولوژی مابین اعضا، تبادل اطلاعات و کمک به یکدیگر در شرایط اضطراری مرتبط با نفت هم دیده شده است. اما از آنجا که در اساسنامه بحث قیمت و بازار موضوعیت مستقیمی ندارد، سازمان اوپک نسبت به آن حساسیت خاصی ندارد

سیر تحول و تکمیل اوپک عربی

تحولاتی که در ساختار سیاسی کشورها و منطقه پدید آمد، شرایط و فلسفه وجودی اوپک عربی را هم تحت تاثیر قرار داد. در طول زمان و تا سال ۱۹۷۶، تعداد اعضای سازمان اوپک عربی به ۱۰ کشور رسید. هم اکنون تقریبا تمام کشورهای عرب صادر کننده نفت در خاورمیانه و شمال آفریقا، عضو سازمان اوپک عربی هستند.

وقتی سرهنگ قذافی در لیبی به قدرت رسید، برای اوپک عربی رویاهای بزرگی در سر داشت. وی بر این باور بود که ایران و ونزوئلای دهه۱۹۷۰ میلادی کشورهای مرتجع و وابسته به ارتجاع جهانی هستند لذا، کشورهای عربی تولید کننده نفت، لازم است که راه خود را از اوپک جدا سازند. وی در اولین اجلاس سران اوپک عربی  که در سال  ۱۹۷۶ به ابتکار وی در ترابلس برگزار شد، همین مواضع تند خود را به طور علنی بیان کرد. در آن زمان عربستان و کشورهای عرب خلیج فارس، با موضع او مخالفت کردند.زیرا این کشورها نمی خواستند در سازمانی عضو باشند که در آن لیبی قذافی، دست بالا را دارد.

اوپک عربی و جمهوری اسلامی ایران

در دهه ۱۹۸۰ با ظهور جمهوری اسلامی، اوپک عربی، شرایط تازه‌ای پیدا کرد. تقریبا در تمام دهه ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰ میلادی که اختلافات مابین ایران و کشورهای عرب خاورمیانه زیاد بود، اوپک عربی، در آستانه تمام نشست‌های مهم اوپک، اجلاس برگزار می کرد و مواضع خود در قبال ایران را هماهنگ می کردند. از آنجا که مواضع لیبی و الجزایر در سازمان  اوپک به ایران نزدیک بود و هر دو کشور در جناح، قیمت طلب و مخالف عربستان بودند، به تدریج کشورهای منطقه خلیج فارس، حساب کار خود را از اعضای آفریقایی اوپک عربی جدا کردند و بیشتر هماهنگی‌ها را در قالب شورای همکاری‌های خلیج فارس انجام می‌دادند. حضور اعضای کشورهای عرب خارج از منطقه خلیج فارس، محدود به اجلاس‌های وزارتی سالانه شد.

بررسی شرایط فعلی اوپک عربی

در بررسی‌های ضمنی مشخص است که عربستان و کویت در اوپک عربی، نسبت به سایر اعضا، دست بالا را دارند. دبیرکل سازمان معمولا مابین کویت و عربستان، دست به دست می شود.البته امارات و بقیه اعضای اوپک عربی، چندان رقابتی به حضور فعال در این سازمان از خود نشان نمی‌دهند، واکنش‌ها و برنامه‌های آنها غالبا تابعی از شرایط سازمان اوپک است و در دهه اخیر، اوپک عربی نقش چندانی در هدایت سیاست‌های نفتی اعضا نداشته است. البته این بدان معنا نیست که اوپک عربی، بلاتکلیف و یا بی ارتباط با واقعیتهای صنعت نفت منطقه خاورمیانه و شمال آفریقاست، بلکه آن را باید، ابزاری دید که عربستان برای روزهای سخت، نگاه داشته است. در شرایط موجود، اوپک عربی را می توان یک ظرفیت خفته دانست.

حضور عربستان در جوامع بین‌المللی

تحلیل‌گران سیاسی بر این باورند که در دیپلماسی کنونی جهان حضور در سازمان‌های بین المللی و منطقه‌ای برای کشورها، نقطه قوت و اعتبار است. عربستان اینک در ۲۷ سازمان بین المللی و منطقه‌ای حضور دارد. این کشور در گروه ۲۰ و در حلقه‌های تصمیم سازی بین‌المللی و منطقه‌ای حضور دارد.

البته در موارد زیادی هم جدی گرفته نمی شود، اما حضور جهانی از پارامترهای مهم قدرت کشورهاست. در واقع عربستان، اوپک عربی را برای پشتوانه دیپلماسی خود نگاه‌داشته است. سایر شیخ نشین‌های منطقه نیز همین انگیزه را دارند. اوپک عربی، نوعی پشتوانه و حیات خلوت ژئوپلتیکی است.

هدف از تشکیل اوپک عربی

اوپک عربی، در شرایط کنونی، ابزاری مهم برای ارتقای قدرت چانه زنی عربستان و هم پیمانان آن کشور در برابر رقبای منطقه‌ای بین‌المللی و نفتی است. شاید در ظاهر امر و در موقعیت کوتاه مدت، انتظار کارآمدی مهم و قابل توجهی نتوان داشت، اما در دنیای دیپلماسی، هر مهره‌ای قابلیت به موقع خود را دارد. دنیای کنونی دنیای رایزنی و فعالیت‌های پشت پرده و گاه پنهان است.