در سایه اکثر تحولات سیاسی و اقتصادی جهان، انرژی همیشه نقش مهمی ایفا کرده است. در ایران نیز از موضوعات پرتکرار حوزه اقتصاد انرژی بحث سوبسید فرآورده‌های نفتی است که از چند دهه پیش با فراز و فرودهایی همیشه مطرح بوده و تاکنون ادامه یافته است، تا جایی که در نیمه دوم سال ۹۸ و بعد از حدود ۴ سال ثابت بودن بهای سوخت، مجدداً قیمت بنزین دو نرخی و افزایش یافت. از اهداف تغییر قیمت بنزین در سال گذشته پیشگیری از قاچاق سوخت، کنترل و بهینه سازی مصرف و افزایش صادرات این فراورده نفتی، کاهش آلودگی هوا و اختصاص منابع حاصل از مدیریت مصرف به مردم به ویژه اقشار ضعیف و کم‌درآمد به صورت مستقیم و به طبع آن کاهش سوبسید در بخش انرژی عنوان شد.
با آغاز سهمیه بندی مجدد بنزین از بامداد جمعه ۲۴ آباه ماه ۹۸، قیمت این فرآورده نفتی به صورت سهمیه‌ای (۶۰ لیتر ماهانه برای خودروهای شخصی) در هر لیتر ۱۵۰۰ تومان و به صورت آزاد ۳۰۰۰ تومان تعیین شد.
همزمان با تغییر قیمت فرآورده های نفتی، رییس دولت از اجرای طرح یارانه کمک معیشتی با هدف بازگرداندن تمام عواید حاصل از افزایش قیمت بنزین به مردم خبر داد. در این رابطه محمدباقر نوبخت، رئیس سازمان برنامه و بودجه نیز اعلام کرد که منابع حاصل از اصلاح قیمت بنزین، به خانوارها پرداخت و تمام ۳۰ هزار میلیارد تومان درآمد سالیانه برآوردی ناشی از افزایش قیمت بنزین بین ۱۷ تا ۱۹ میلیون خانوار هدف توزیع می‌شود.
ساختار یارانه کمک معیشتی برخلاف یارانه نقدی ۴۵ هزار و ۵۰۰ تومانی که رقمی ثابت برای هر نفر است، به تناسب بعد خانوار توزیع می شود؛ به طوری که برای خانوارهای تک‌نفره ۵۵ هزار تومان، دو نفره ۱۰۳ هزار تومان، سه نفره ۱۳۸ هزار تومان، چهارنفره ۱۷۲ هزار تومان و پنج نفره و بیشتر ۲۰۵ هزار تومان واریز انجام می‌شود.
منابع طرح یارانه کمک معیشتی بنزین از کدام محل تامین می شود؟
از زمان افزایش قیمت بنزین در آبان ماه ۹۸ تاکنون در پنج مرحله یارانه کمک معیشتی به واجدین شرایط این طرح پرداخت شده است. در پرداخت‌های صورت گرفته به مشمولین یارانه بنزینی، منابع لازم برای تامین ماهیانه حدود ۲۷۰۰ الی ۲۸۰۰ میلیارد تومان از محل تفاوت قیمت بنزین آزاد پیش بینی شده و ماهیانه این مبلغ بین حدود ۶۰ میلیون نفر توزیع شده است. هر چند که از زمان ابتدا نشانه‌های عددی از کسری بودجه در اجرای این طرح نمایان بود که در تصویر زیر نیز مقداری از نابرابری در منابع و هزینه‌ها مشاهده می‌شود:
اما در حال حاضر و با توجه به شرایط حاصل از آثار همه‌گیری ویروس کرونا در کشور و کاهش قابل توجه فروش فرآورده‌های نفتی بویژه بنزین به عنوان منبع اصلی تامین نقدینگی طرح یارانه کمک معیشتی تکلیف دولت در قبال این طرح چه خواهد بود؟
بعد از اعلام همه‌گیری ویروس کرونا از اوایل اسفند ماه در ایران، مصرف فرآورده‌های نفتی به جهت محدودیت در ترددها، مانند دیگر کشورهای درگیر در این بحران با کاهش مستمر مواجه شده، به طوری که به گفته مدیرعامل شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ایران میانگین مصرف بنزین در اسفند ماه ۱۳۹۸ به کمتر از هفتاد میلیون لیتر در روز رسید و در نیمه اول فروردین ماه ۱۳۹۹ نیز میانگین مصرف ۵۰ میلیون لیتر در روز کاهش یافته است. لذا با تداوم طرح فاصله‌گذاری اجتماعی برای کنترل بیماری کرونا و ادامه محدودیت تردد در نیمه دوم فروردین ماه نیز فروش و مصرف روزانه در محدوده ۵۰ میلیون لیتر پیش بینی شده و دولت در تامین نقدینگی از محل فروش بنزین جهت پرداخت یارانه کمک معیشتی با کسری منابع مواجه خواهد بود و لازم است مسئولین مربوط در دولت راهکارهای جایگزین خود را جهت تامین این کسری اعلام کنند. هر چند که از منظر نگارنده دو راهکار برای این چالش متصور است: یکی استفاده از منابع بسته اقتصادی دولت برای مقابله با کرونا و دیگری کاهش تعداد یارانه بگیران کمک معیشتی.
*کارشناس ارشد حوزه انرژی
