اقتصاد آنلاین – مهسا نجاتی؛ با توسعه روزافزون دنیای تکنولوژی، شاهد شکل‌گیری دنیاهای جدیدی هستیم که بیش از پیش به سهولت زندگی مردم سراسر جهان کمک می‌کند. متاورس یکی از این فضاهاست که همزمان با توسعه وب۳ ایجاد شد. متاورس اکوسیستمی است که به کاربران اجازه می‌دهد در یک فضای سه بعدی و با استفاده از عینک‌های واقعیت افزوده، با یکدیگر تعامل داشته باشند.
موارد استفاده از دنیای متاورس همواره در حال افزایش است؛ به طوری که بسیاری از مشاغل در سراسر جهان، دفتر کار، فروشگاه و غیره خود را در متاورس راه‌اندازی کرده و از این طریق باعث بهبود و گسترش فعالیت خود شده‌اند.
همچنین NFTها اخیرا جزو مباحث پر سر و صدای حوزه ارزهای دیجیتال بوده که دنیای جدیدی را به روی علاقه‌مندان به آن باز کرده است. NFT یا توکن غیرمثلی، یک اثر هنری است که به صورت دیجیتالی درآمده و مالکیت معنوی آن در اختیار صاحب اصلی NFT است.
بحث NFT نیز همپای متاورس، به سرعت در حال رشد بوده و کاربرد آن در صنعت هنر روز به روز در حال افزایش است. با اینکه عمر زیادی از این فضا نمی‌گذرد، اما فعالان و علاقه‌مندان به آن در ایران نیز در حال حاضر کم نیست.
به منظور بررسی وضعیت صنعت متاورس و NFTها در ایران، مصاحبه‌ای با آرمان پنجتن، مدیرعامل شرکت ویستو انجام شده که در ادامه به آن می‌پردازیم:
در حال حاضر بلاکچین چه کمکی به ایران می‌تواند بکند؟
بحث بلاکچین یا زنجیره بلوک هنوز برای بسیاری از اساتید و کارشناسان و مخاطبانی که به دنبال فناوری‌های نوین هستند، جدید است. با یک سرچ ساده متوجه می‌شویم که این تکنولوژی بیش از ۳۰ سال قدمت دارد و سال‌هاست که در کشورهای مطرح از آن بهره‌گیری می‌شود. حدود دو دهه است که به عنوان بسترهای حوزه رای‌گیری، از جمله استونی که در سال ۲۰۰۵ و ۲۰۰۷ انتخابات پارلمانی خود را روی بستر بلاکچین آورد و به شفاف‌ترین و سالم‌ترین انتخابات در آن زمان تبدیل شد، استفاده می‌شود.
قبل از سال ۲۰۰۸- ۲۰۰۹ که بیت‌کوین ایجاد شود یا بحث تراکنش‌های مالی در بستر بلاکچین مطرح شود، ما بیش از صدها کاربرد دیگر، از جمله بحث اسمارت کانترکت‌ها یا قراردادهای هوشمند را در بحث بلاکچین داشتیم.
در واقع می‌توانیم بگوییم یکی از صدها کاربرد بلاکچین، دنیای رمزارزها است. چیزی که برای کشور ما ضرورت دارد و می‌توانیم بگوییم که چگونه به کشور ما کمک می‌کند، این است که کشور ما به دلیل وضعیت اقتصادی و ساختار اجرایی و بحث کارآفرینی، با استانداردها و ابزار تکنولوژی و به کارگیری آن در بدنه اجرایی، فاصله زیادی دارد.
ما اگر بتوانیم کشور خود را به جایی برسانیم که بتواند از مزایای تکنولوژی در بدنه اجرایی خود بهره بگیرد، شاهد تحول اقتصادی، اجرایی، سیاسی، فناوری خواهیم بود و همچنین می‌تواند مشکلات اشتغال را نیز برطرف کند. چرا که بحث بلاکچین در حال حاضر بیش از ۲ هزار و ۱۲۰ عنوان شغلی در جهان ایجاد کرده است.
این تعداد عنوان شغلی در واقع به معنی برطرف کردن حداقل یک سوم کمبود شغل است. با اینکه بحث اشتغال مولد، پایدار و بحث زیرساخت‌ها نیز وجود دارد، اما این حوزه نیز کمک بزرگی می‌تواند بکند.
یک بحث این است که خود نظام باید اکوسیستم و بدنه استارتاپ‌ها و کارآفرینان را حمایت کند. صرفا اینکه بحث دانش‌بنیان تسهیل شود اینجا مطرح نیست، بحث این است که حمایت به چه صورت است. به عنوان مثال، ایده دانش‌بنیان ثبت شود، هزاران ایده در حوزه NFT و بلاکچین وجود داشته باشد که اشتغال‌زایی و ارزآوری در پی دارد و کسب و کار مولد ایجاد می‌کند اما نیاز به یک زیرساخت و حمایت مالی هم دارد.
از طرفی حمایت از اشتغال‌زایی و بحث کارآفرینی انجام می‌شود، اما از طرفی بحث صیانت نیز مطرح است. این‌ها مواردی است که به نظر من به یک متولی و همچنین یکپارچگی نیاز دارد.
هدف و رسالت اصلی بلاکچین، ایجاد شفافیت، از بین بردن فساد و همچنین واسطه‌ها است. در حال حاضر در صنعت غذایی، از تامین مواد خام غذایی داریم تا تولید، توزیع و رسیدن آن به دست مصرف‌کننده. حال ما چه میزان می‌توانیم اطمینان داشته باشیم که این فرآیند و محصول غذایی، ترکیباتی که دارد، همان است که روی آن نوشته شده است؟ بر فرض اگر هم درست باشد، آیا تاریخ انقضای آن به پایان رسیده یا خیر؟ در واقع، سلامت غذایی اکنون به یک معضل تبدیل شده است. بلاکچین می‌تواند یکی از اصلی‌ترین راهکارهای بهبود سلامت غذایی و توزیع زنجیره غذایی باشد.
از طرفی، در سال‌های اخیر، قطعی برق را به دلیل ضعف در زیرساخت‌های برق داشتیم. اما هجمه‌ای به دلیل فعالیت ماینرها وارد شد، در صورتی که با توجه به محاسبات انجام شده متوجه شدیم با توجه به ظرفیت برق و مصرفی که در کشور وجود دارد، تنها نیم درصد آن توسط ماینرها استفاده می‌شود. اما بلاکچین در بحث توزیع و مدیریت مصرف انرژی می‌تواند کارآمد باشد.
بحث بلاکچین، موضوعی جدا از رمزارز و ماینینگ است. بلاکچین مانند یک گاوصندوق شیشه‌ای است که ما می‌دانیم چه اطلاعاتی درون آن وجود دارد، اما امکان دستبرد و تغییرات، جعل و کپی در آن نیست.
از نیروگاه تا توزیع انرژی، ما اتلاف انرژی داریم. این اتلاف انرژی به مدیریت و نظارت نیاز دارد که به نظر من بلاکچین می‌تواند راهگشای این مسیر باشد. ما در حال حاضر، حدود ۲۰ هزار استارتاپ در حوزه بلاکچین، NFT و رمزارز داریم که این استارتاپ‌ها می‌تواند برای ما هزاران شغل ایجاد کند.
علت اینکه این موضوع برای ما ضرورت دارد این است که صنایع دیگر نیاز به زیرساخت و یکسری تمهیدات بنیادی دارد، کشور ما از فناوری غنی است و کارشناسان برنامه‌نویسی زیادی دارد. یعنی ما در حال حاضر ظرفیت نیروی انسانی، اینترنت و علم آن را داریم. پس اگر ما در حوزه بلاکچین و فناوری بتوانیم از استارتاپ‌ها حمایت کنیم، مسلما ۲۰ هزار شرکت و شغل پایدار را می‌توانیم در حوزه کارآفرینی ایجاد کنیم.
میزان استقبال از حوزه متاورس، بلاکچین و NFT را در ایران چگونه ارزیابی می‌کنید و با توجه به گسترش روزافزون این حوزه فکر می‌کنید آینده NFT در ایران به چه صورت خواهد بود؟
برای ارزیابی میزان استقبال از بلاکچین باید در ابتدا دید که تعریف آن در کشور به چه صورت است. من به عنوان فردی که در این حوزه فعال هستم، مشاهده می‌کنم که در مفهوم و تعریف ماهیت بلاکچین، در حال حاضر علامت سوالی در مدیریت سطح کلان وجود دارد. در واقع مسئله اصلی ما این است که بتوانیم موضوع چیستی بلاکچین و ضرورت آن و همچنین چگونگی توسعه آن در کشور را تثبیت کنیم.
اما در مورد آینده متاورس و NFT باید گفت که این موضوع دو بخش دارد. کشور ما در حال حاضر با تحریم مواجه است و معلوم نیست که در آینده چه اتفاقی در این خصوص بیفتد. در حال حاضر، یکسری فرصت‌ها در کشور ما وجود دارد که اگر به NFT و متاورس توجه شود، می‌تواند تحول بسیار خوبی را در حوزه اقتصادی برای ما ایجاد کند که از جمله آنها می‌توان به صنعت گردشگری اشاره کرد.
در حال حاضر، ورود و خروج توریست به ایران مانند سایر کشورها پررونق نیست. ما ظرفیت‌های گردشگری زیادی داریم، اما مشاهده می‌کنیم آنطور که باید، از صنعت گردشگری درآمد نداریم. از این رو، متاورس می‌تواند یکی از راه‌حل‌هایی باشد که ما بتوانیم بحث صنعت گردشگری را به رونق واقعی خود برسانیم.
در حال حاضر، مشاهده می‌کنیم که بحث مدل‌سازی و شبیه‌سازی آثار تاریخی و صنایع دستی روی بحث NFT چگونه در سایر کشورها رقم می‌خورد. ما به عنوان شرکتی که در این حوزه فعالیت می‌کنیم، در سنددهی به این آثار تلاش کرده‌ایم. به عنوان مثال در بحث فرش و تابلوفرش ما می‌توانیم از طریق NFT تحول ایجاد کنیم و میراث تاریخی ما می‌تواند از این طریق مورد تحول قرار گیرد. همچنین چیزی که NFT را قابل لمس می‌کند، ورود آن به متاورس است. فضای متاورس به شکلی است که قائل به مکان و زمان خاصی نیست.
تا به حال ما وب۲ را داشتیم و اکنون بحث وب ۳ مطرح است. مخصوصا از زمانی که مارک زاکربرگ نام فیس‌بوک را به متا تغییر داد، اظهار کرد رسالت ما این است که فضای مجازی را تا جایی که می‌شود به فضای واقعی نزدیک کنیم. مخصوصا پس از بیماری همه‌گیر کرونا این بحث جدی‌تر شد. وب۳ می‌گوید که کسب و کار شما دیگر قائل به فضای دو بعدی اینستاگرام و فضای مجازی نیست. مخاطبان می‌توانند بدون اینکه درگیر فضا و مکان شوند، وارد کسب و کار شما شوند.
در حال حاضر شاهد توسعه ورزش در فضای متاورس هستیم. همچنین بحث مد و لباس، در ایران ظرفیت بسیار خوبی دارد که می‌تواند به واسطه متاورس متحول شود. این نگاه زمانی می‌تواند تثبیت شود که ما بتوانیم مفهوم آن را در بدنه اجرایی کشور مسجل کنیم.
از این رو ما سعی کرده‌ایم که با برگزاری رویدادها، همایش‌ها و کلاس‌های مختلف بتوانیم این مسیر را هموارتر کنیم و فرهنگ‌سازی انجام دهیم. متاسفانه مسیر فرهنگ‌سازی و آگاهی در کشور ما به دلیل موانع، بسیار فرسایشی و طولانی است. در حال حاضر وسعت مطالعات مردم ایران زیاد بوده اما عمق آن کم است.
به عنوان مثال با وجود اینکه زمان نسبتا زیادی از دنیای رمزارز و NFT گذشته، بسیاری از افراد پس از ورود به این حوزه، دارایی خود را از دست می‌دهند. این حوزه جذابیت زیادی دارد و به واسطه همین موضوع، بسیاری از شرکت‌ها از مردم سواستفاده می‌کنند.
در حال حاضر، در بحث NFT هنرمندان می‌توانند به میزان قابل توجهی از آن بهره‌مند شوند و آثار هنری خود را از این طریق ثبت کنند. ما تا کنون ثبت آثار فیزیکی داشتیم، اما اکنون می‌توان خود طرح را در حوزه NFT ثبت کرد. توکن‌های غیرمثلی چیزی است که می‌تواند دنیای بازاریابی جدیدی را در این صنعت خلق کند.
نقش ایرانی‌ها در متاورس و NFT چیست؟
ایرانی‌ها می‌توانند نقش‌های زیادی در این حوزه داشته باشند اما هنوز به نقطه‌ای که می‌خواهیم نرسیده‌ایم. پیش از این من اشاره کرده بودم که ایران می‌تواند از این فرصت ایجاد شده استفاده کرده و تکنولوژی را صادر کند؛ چرا که بحث وابستگی به درآمد نفتی باید کاهش یابد و از کارآفرینان حمایت شود.
به نظر من اگر قرار است از این به بعد تحولی داشته باشیم و به هنگام وارد تکنولوژی‌های جدید شویم، تنها راه ما این است که به خودرگولاتوری برسیم. یعنی ما نظارت حاکمیت را به نهادها بسپاریم.
دنیای جدید، با استفاده از هوش مصنوعی مدیریت می‌شود. جهان ما، مدل‌های رفتاری، سلیقه، ترند اجرایی ما در حال حاضر توسط هوش مصنوعی رصد می‌شود. حتی با ردیابی‌هایی که از طریق فضای مجازی انجام می‌شود، برای ما نسخه پیچی می‌کنند.
من به عنوان فردی که در حوزه تجارت فعالیت داشته‌ام، می‌بینم که بحث نظارت‌ها به حداقل رسیده و بهره‌گیری از ابزارهای هوش مصنوعی رقم خورده است. اکنون ما باید این فضا را تغییر دهیم و نباید اجازه دهیم هر تکنولوژی که وارد کشور می‌شود، از چندین فیلتر عبور کند. برای این فیلترها، افرادی ناظر هستند که تخصص و تسلط و دانش کافی در این حوزه ندارند.
اگر هم قرار است رگولاتوری در این حوزه انجام شود، افرادی وارد شوند که از داخل بدنه استارتاپی باشند. اگر این قضیه قرار است در کشور ما نهادینه شود، باید نوع نگاه تثبیت و ورود تکنولوژی به کشور تغییر کند. این نگاه اگر تغییر نکند، همچنان هر پارادایم جدیدی که وارد دنیا شود، همین اتفاق خواهد افتاد.
در کشورهای دیگر، به عنوان مثال گرجستان، مشاهده می‌کنیم چهار سال پیش که به تازگی رنگ و بوی بلاکچین و رمزارز در حال شکل‌گیری بود، در بازارها و مراکز خریدی که دارند، دستگاه‌های خودپرداز بیت‌کوین قرار داشت. در صورتی که شاید مدرن‌ترین گوشی‌های مردم عادی آنها برای سه یا چهار سال پیش بود و با فناوری آشنایی لازم را نداشتند. اما با توجه به این مورد، می‌توانیم متوجه شویم که نگاه دولت تا چه میزان می‌تواند برای تثبیت یک تکنولوژی تاثیرگذار باشد.
اما در ایران، خود مردم به دنبال آشنایی با تکنولوژی‌های جدید هستند. با توجه به میانگین ضریب هوشی که ایرانی‌ها دارند، مردم کشور ما از نظر تئوری در زمینه تکنولوژی پیشرو هستند. اما همیشه از نظر اجرایی عقب می‌افتیم.
اما چرا این اتفاق می‌افتد؟ اکنون در فضای آموزش و پرورش ما، علم و دانش به صورت عملیاتی منتقل نمی‌شود. در سایر کشورها مشاهده می‌کنیم که از سن ۱۰-۱۱ سالگی در مدارس، مدیریت مالی و مدیریت کسب و کار را به کودکان آموزش می‌دهند. اما در کشور ما، حتی در سطح آموزش عالی نیز به صورت کاربردی به این موضوع پرداخته نمی‌شود.
اگر این اتفاق هم نیفتاده، دولت باید فضا را برای افرادی مانند ما که قصد داریم کارآفرینی انجام دهیم و دانشی وارد کنیم، باز بگذارد. من نوعی اکنون اگر قصد داشته باشم سناریویی در حوزه بلاکچین و متاورس رقم بزنم، با چندین بحران مواجه هستم.
بحران اول این است که امکان دارد جلوی رمزارز گرفته شود. هنوز بعد از گذشت چهار پنج سال به نتیجه و چارچوبی که می‌خواهیم نرسیده‌ایم. اکنون مشاهده می‌کنیم که بانک مرکزی و شورای عالی فضای مجازی یک کارگروه رمزارز تشکیل داده‌اند و بنیاد نصر هم از سوی دیگر وارد این ماجرا شده است. اما از آنجا که هیچ کدام اختیار کامل ندارند، قادر به تثبیت فرآیند نبوده‌اند.
اکنون بسیاری از استارتاپ‌های ما بیش از پنج سال دوام نمی‌آورند که به دلیل همین بروکراسی و فرآیند پیچیده است. در ابتدا از اینجا باید ساختار تغییر کند، اما اگر این تغییر سخت است، باید بخش دانش‌بنیان را آزاد بگذارند.
اکنون در حوزه متاورس ما با مشکل تحریم و خودتحریمی مواجه هستیم. در حال حاضر نمی‌دانیم مشکل تحریم شدن توسط اوپن سی را برطرف کنیم، یا از طرفی نگران طرح صیانت و مشکلات اینترنت باشیم.
از این رو با بحران مواجه می‌شویم و شاهد مهاجرت نخبگان هستیم که برای کشوری که ظرفیت و امکانات بالایی دارد، ناراحت‌کننده است. در حال حاضر با وجود مشکلات کسری بودجه، می‌توانیم از همین بستر و ظرفیت استفاده کنیم.
به عنوان مثال، صنعت ماینینگ ارزآوری قابل توجهی برای کشور دارد و می‌توان به میزان قابل توجهی از این ظرفیت استفاده کرد. همیشه قرار نیست از ظرفیت سخت‌افزاری استفاده شود، ما می‌توانیم از ظرفیت نرم‌افزاری استفاده کنیم.
اگر این مسائل حل شود، جوانان، کارآفرینان و دانشگاهیان می‌دانند که در این مسیر چگونه پیش بروند. هوش تجاری و مالی مردم به واسطه رسانه‌ها در حال حاضر افزایش یافته و خودشان می‌دانند که چگونه کسب و کار را توسعه دهند. تنها چیزی که لازم داریم این است که چنین فرآیندها و موانعی برطرف شود.
ورود کسب و کارها به متاورس چه تاثیری بر آنها دارد؟
در خصوص این موضوع، دو مورد وجود دارد: انتخاب و ضرورت. به نظر ما، ضرورت است که کشور ما و کسب و کارها و مشاغل میراثی، به سمت ابزارهای جدید مانند متاورس حرکت می‌کنند.
متاورس به کشورهای جهان سوم کمک کرده است. کشورهایی که مشکلاتی از قبیل بازاریابی و معرفی محصول دارند. ابزارهای نوینی مانند متاورس به این موضوع کمک کرده‌اند. با استفاده از این حوزه، می‌توان به مشاغلی که جزو میراث کشور ما هستند کمک کرد.
تا کنون، فضای متاورس چندین اتفاق را رقم زده است. یک مورد این است که اکنون جریان جدیدی ایجاد شده که شرکت‌ها در حال ایجاد شعبه متاورسی خود هستند. پیش از این ما با استفاده از کاتالوگ یا اینستاگرام، با محصولات یک شرکت آشنا می‌شدیم. اما اکنون ابزارهای جدید وب۳ به اینکه افراد بتوانند کسب و کار را از نزدیک ببینند در حالی که در خانه خود نشسته‌اند، کمک کرده است.
با استفاده از متاورس می‌توان برای کسب و کارها گالری درست کرد و افراد با استفاده از عینک VR می‌توانند وارد گالری شده و محصولات را از نزدیک ببینند. حتی از این طریق می‌توان با تولیدکننده محصول مذاکره کرد و خرید را انجام داد که معمولا خرید در این فضا با استفاده از رمزارز انجام می‌شود.
همچنین در زمینه ورزشی هم با استفاده از متاورس اتفاقات خوبی افتاده است. اکنون با نزدیک شدن به جام جهانی قطر، بسیاری از افراد علاقه دارند بازی‌ها را از نزدیک ببینند، اما محدودیت‌هایی از قبیل تهیه بلیط و رفت و آمد وجود دارد. اکنون امکاناتی در حال فراهم شدن است که فرد در حالی که در خانه خود نشسته، می‌تواند عینک VR را بزند و به صورت زنده در فضای ورزشگاه حضور داشته باشد.
همچنین با استفاده از NFT می‌توان صنعت هنر را متحول کرد. ابزارهایی که اکنون NFT در اختیار هنرمندان گذاشته این است که می‌توانند برای خود شناسنامه درست کنند و محصولات خود را به متاورس بیاورند.
فضای متاورس و وب۳ با شروع کرونا همزمان شد که محدودیت‌های جایجایی را در پی داشت. اما اکنون شاهد راه‌اندازی باشگاه‌های ورزشی در متاورس هستیم. حتی خدمات پزشکی را نیز از این طریق می‌توان انجام داد.
حتی اکنون فروش واحدهای مسکونی و تجاری روی بستر متاورس آمده است. می‌توان با زدن عینک VR، وارد خانه‌ای شد که ساخته شده و مواردی از قبیل کاغذدیواری، کف‌پوش و غیره را انتخاب کرد.
با توجه به تحریم‌های اعمال شده برای کاربران ایرانی، علاقه‌مندان به حوزه NFT چه مشکلاتی دارند و چگونه می‌توانند آنها را برطرف کرده و در این حوزه فعالیت کنند؟
بحث تحریم‌ها تقریبا از سال ۲۰۰۶ وجود داشته و اکنون در بحث NFT نیز شاهد آن هستیم. البته خود بستر بلاکچین غیرقابل تحریم است، اما آنهایی که خدمات این حوزه را ارائه می‌کنند، مانند فروشگاه‌های NFT درگیر این موضوع می‌شوند.
اکنون نیز اوپن سی ما را تحریم کرده، اما باید گفت که این موضوع اهمیت چندانی ندارد؛ زیرا بیش از ۳۵ پلتفرم جایگزین داریم. علاوه بر این، اگر هدف این است که یک هنرمند، ایده‌ای را می‌خواهد وارد NFT کند، در آینده برای تمام حوزه‌ها، فروشگاه NFT در ایران خواهیم داشت.
افرادی که در حوزه برنامه‌نویسی و بلاکچین دانش داشته باشند، می‌توانند در این زمینه فعالیت کنند. اکنون در کشورهای مختلف جهان، افرادی که زبان بلاکچین را می‌دانند، دارای درآمد قابل توجهی هستند.
