مدت زمان زیادی نیست که انتشارات بوک در واشنگتن کتاب «هدفها و سیاستهای بانک مرکزی ایران، از ۱۳۳۹ تا ۱۳۵۷» را منتشر و روانه بازار نشر در آمریکا کرده است. کتابی که «حسنعلی مهران» رئیس کل بانک مرکزی ایران به تحریر درآورده و یکی از جامعترین کتابها و شاید بهترین آنها در زمینه تاریخ بانکداری مرکزی در ایران است.حالا نشر نی همین کتاب را به کوشش " هرمز همایون پور" منتشر و روانه بازار نشر کرده است.کتابی که حسنعلی مهران،آن را به "کارکنان بانک مرکزی" تقدیم کرده است.
این کتاب داستان بانک مرکزی ایران و کسانی است که این مؤسسه را ساختند و آن را از آغاز تا سال 1357 اداره کردند، مخصوصاً کسانی که در مقام رئیس کل بانک مرکزی، مسئولیت نهایی عملکرد این مؤسسه را در آن سالها برعهده داشتند.
سیاستهای این دوره بانک مرکزی در اجرای وظایف قانونیاش بهویژه در زمینه پولی و بانکی و نیز اثرات این سیاستها در نحوه رسیدن به اهدافی که قانون برعهده بانک گذاشته بود، در این کتاب مورد بررسی قرار گرفته است. نحوه تصمیمگیریها، نقش افرادی که از خارج از بانک بر تصمیمات آن تاثیر میگذاشتند، نحوه عمل بانک در ارتباط با مقاماتی چون شاه، نخستوزیر، هیأت وزیران، شورای عالی اقتصاد و وزیر دارایی (در مقام نماینده دولت) از دیگر مطالبی است که در این کتاب بررسی میشود.
این کتاب تا اندازهای نیز خاطرات شخصی نویسنده است در زمان تصدی ریاست بانک مرکزی (1356-1354) و سایر مسئولیتهایی که در ارتباط با بانک مرکزی داشته است. نویسنده علاوه بر این، برای تهیه این کتاب با چند نفر از همکارانش در بانک مرکزی گفتوگو کرده است. عدهای از آنها خاطرات خود را در ارتباط با بانک مرکزی گفتهاند.
یکی از منابع دست اول در تالیف این کتاب گفتگوهایی است که نویسنده با رؤسای بانک و قائممقامهای آنها انجام داده است. مولف سعی کرده رئوس سیاستها را در زمان ریاست کاشانی، پورهمایون، سمیعی، فرمانفرمائیان، جهانشاهی، یگانه و خوش کیش بر اساس دانستههای شخصی و آنچه در گفتگوهای مفصل از دیگر مقامها شنیده در این کتاب تشریح کند.
نویسنده در قسمت یادداشتها و منابع، به منابعی که در اختیار داشته اشاره کرده، ولی این فهرست کامل نیست. شاید لازم بود شرح حال مختصری از کلیه افرادی که عضویت شورای پول و اعتبار، هیأت نظارت اندوخته اسکناس و هیأت نظار را داشتهاند آورده شود و نحوه کار شورای پول و اعتبار، و آن دو هیأت با جرئیات بیشتری تشریح شود. ولی صورت جلسات این شورا و هیأتها در اختیار نبود. این یکی از کمبودهای این کتاب است.
کتاب «هدفها و سیاستهای بانک مرکزی ایران از 1339 تا 1357» نوشته مهران حسنعلی در 344 صفحه از سوی نشر نی منتشر شده است.
حسنعلی مهران در مقدمه کتاب نوشته است:" این کتاب داستان بانک مرکزی ایران و کسانی است که این موسسه را ساختند و آن را از آغاز تا 1357 اداره کردند، مخصوصاً کسانی که در مقام رئیس کل بانک مرکزی، مسوولیت نهایی عملکرد این موسسه را در آن سالها بر عهده داشتهاند."
خواندن کتاب وقت زیادی نمیبرد. فصلهای تاریخی را میشود به سرعت خواند، تحولات بانکداری را هم. خواندن اسناد و صورت جلسات شورای پول و اعتبار هم زیاد وقت نمیگیرد حتی مرور بخشهای تخصصی کتاب هم زیاد سخت نیست اما آنچه در کتاب، کشش دارد و خواننده را درگیر می کند، بیوگرافی اثرگذارترین مدیران سیستم بانکی دوران پهلوی و نقش آنها در تحولات سیستم بانکی است