بحران پشت بحران برای صنایع/ کمبود گاز زمستانی را فراموش کنید؛ کم برقی در تابستان ۱۴۰۳ در راه است!

اقتصاد آنلاین - بنیامین نجفی: حوزه معدن و صنایع معدنی ایران به رغم ظرفیت ها و ذخایر غنی، طی سالیان گذشته با محدودیت های زیادی روبرو بوده است. عمده محدودیت از ناحیه سیاست های سختگیرانه دولت ها رخ داده که خود را در قالب انواع مالیات ها، عوارض صادراتی، حقوق دولتی و حق انتفاع معادن نشان داده است.

این موانع در حالی وجود داشته که سرمایه گذاری خارجی هم در دهه ۹۰ عملا برای بخش معادن کشور بسیار محدود بوده و امروز و در اواخر سال ۱۴۰۲، تنها در برخی موارد تعدادی از شرکت های چینی در ایران فعالیت می کنند؛ اما به غیر از موانع داخلی ناشی از شرایط مدیریتی و سیاستگذاری و موانع خارجی نشات گرفته از تحریم ها، حوزه معادن و فولاد کشور با یک چالش اساسی تکرار شونده نیز روبرو بوده که آن هم چالش انرژی است؛ چالشی که در سال های اخیر تشدید شده و در فصل های تابستان و زمستان خود را به شکل قطعی یا محدودیت شدید برق و گاز نشان داده است.

این محدودیت به گونه ای بوده که مستقیما میزان تولید و صادرات شرکت های بزرگ معدنی و فولادی که در زنجیره های مختلف این بخش فعالیت می کنند را تحت تاثیر قرار داده و این در حالی است که فعالان و مدیران این بخش معتقدند که در شرایط فعلی، دیگر حوزه انرژی مانند سابق به عنوان یک مزیت نسبی برای صنعت فولاد و زنجیره محصولات آن به حساب نمی آید.

دلیل آن هم به تصمیماتی بر می گردد که دولت در زمینه تعیین نرخ گاز صنایع طی سال جاری در دستور کار قرار داد. این تصمیمات البته به گونه ای غیر شفاف و بدون پیش آگاهی به فعالان اقتصادی و تولیدکنندگان از سوی دولت گرفته و بسیار سریع هم اجرایی شد؛ به نحوی که این تصمیمات خلق الساعه باعث تحمیل هزینه های سنگینی به وضعیت تولید و صادرات کشور در حوزه معادن و فولادی شد. از سوی دیگر محدودیت های بخش انرژی تا حدی پیش رفته است که برخی از شرکت های بزرگ فولادسازی تلاش کردند که نیروگاه های اختصاصی برای خود راه اندازی کنند و تا حدی برای تامین برق شان بی نیاز شوند.

بر اساس آمارها صنایع فولادی در کشور حدود ۳۰ درصد از تولید خالص ملی را در اختیار دارند. همچنین طبق داده های رسمی، ارزش افزوده صنعت فولاد سالانه به ۲۰ میلیارد دلار می‌رسد و این صنایع برای ایجاد این میزان ارزش افزوده، سالانه حدود ۲۰ میلیارد کیلووات ‌ساعت برق مصرف می‌کنند. این آمارها نشان می دهد که داشتن نیروگاه های اختصاصی برای فولاد کاران بزرگ همواره به عنوان یک ضرورت مطرح بوده است.

با همین هدف در مهر ماه سال ۱۴۰۰  تفاهمنامه ساخت ۱۴ نیروگاه برق حرارتی برای شرکت های بزرگ صنعتی و معدنی و فولادی به امضا رسید. این تفاهمنامه در شرایطی امضا شده بود که قرار بود با سرمایه ‌گذاری شرکت‌های بزرگ، ۱۰ هزار مگاوات برق طی چهار سال وارد شبکه سراسری شود و تا سال ۱۴۰۴ این شرکت‌ها ۱۴ واحد نیروگاهی معادل ۱۲۴۶۹ مگاوات برق را وارد شبکه سراسری کنند؛ ضمن آنکه در تیرماه همین امسال هم توافق پنج گانه ای میان انجمن فولاد با وزارت نیرو برای تامین برق مورد نیاز صنایع منعقد شد.

با این وجود بررسی ها نشان می دهد که تا کنون شرکت های بزرگ مورد نظر از این برنامه عقب هستند و موفق به تامین نیازهای مورد نظر نشده اند. به همین دلیل است که کارخانه زنجیره فولاد به شدت با چالش بهره وری طی چند سال گذشته روبرو بوده است؛ اما حالا چالش انرژی برای فولادسازان جنبه تازه ای هم پیدا کرده است.

طی همین روزها و هفته های اخیر صدای بحران کم آبی در پایتخت و برخی از شهرها بلند شده است و کارشناسان از هم اکنون نسبت به تابستان سال آینده هشدارهای جدی را در خصوص بحران کم آبی آب مطرح کرده اند. اگرچه آب در خود معادن چندان مورد نیاز نیست اما در واحدهای فولادسازی و در حلقه های مختلف از جمله کنسانتره، گندله و آهن اسفنجی و به طور کلی فرآوری محصولات معدنی «آب» یک ضرورت حذف نشدنی است؛ بنابراین با کمبود آب چالش های صنایع معدنی در حوزه انرژی به سه گانه برق، گاز و آب تبدیل خواهد شد.

در نهایت، به نظر می رسد که اگر دولت تدابیر لازم را برای تابستان آینده در نظر نگیرد، بخش معدن کشور یکی از سخت ترین سال های خود را طی چند دهه گذشته پیش رو داشته باشد؛ چراکه معضل کمبود برق در تابستان سر جای خود خواهد بود و علاوه بر آن کمبود آب هم در زنجیره فولادسازی به یک چالش جدید تبدیل می شود که مستقیما سطح تولید و بعد هم صادرات را کاهش خواهد داد.