اقتصاد آنلاین - محمد بیات؛ نهاد انتخابات همزاد شکل‌گیری نظام سیاسی نوپا و برآمده از انقلاب اسلامی در ایران است. «آری» بیش از 98.2 درصد واجدان شرایط به «جمهوری اسلامی» نشان دهنده اهمیت نهاد انتخابات به عنوان پایه مقبولیت نظام سیاسی در ایران پسا انقلاب است. با آنکه در آن دوران گروه‌های مختلف مردم گوش به فرمان امام خمینی (ره) بودند، اما ایشان تاکید زیادی به «رای» و «اراده» مردم به عنوان مبنای سیاست‌گذاری و عملکرد مردم داشتند. یکی از دلایل پایداری و بقای جمهوری اسلامی در دوران جنگ داخلی و تجاوز رژیم بعث، برگزاری انتخابات‌های پی‌درپی و قدرت بسیج کنندگی مردم در برابر تهدیدات داخلی و خارجی بود. این میراث ماندگار طی چهار دهه اخیر پایه «مقبولیت» نظام سیاسی را تشکیل داده و برخلاف نظام‌های پادشاهی منطقه، موجب حفظ یکپارچگی ملت ایران شده است. با این حال طی پانزده سال اخیر اپوزوسیون خارج‌نشین و برخی عناصرتندرو داخلی بدون در نظر گرفتن منافع حیاتی دولت- ملت ایران به دنبال ناامید کردن مردم از صندوق انتخابات و سوق دادن آنها به حرکت‌های رادیکال و یا بی‌تفاوتی نسبت به امر سیاسی هستند.
در فاصله کم‌تر از شش ماه مانده تا برگزاری دوازدهمین دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی در یازدهم اسفندماه 1402، بسیای از فعالان سیاسی با رصد آخرین تحرکات احزاب، جریان‌ها و چهره‌های شاخص اصول‌گرایی، اصلاح‌طلبی و اعتدالی به دنبال تحلیل و پیش‌بینی ترکیب مجلس آینده هستند. صحبت از ائتلاف اصلاح‌طلبان- اصول‌گرایان میانه برای مقابله با جبهه پایداری یا دادن لیست مشترک از سوی حسن روحانی و علی لاریجانی از جمله گمانه‌زنی سیاسی پیش از آغاز زمان رسمی تبلیغات انتخابات مجلس است. گروه دیگری اما به جای تمرکز بر رقابت‌های سیاسی یا ترکیب احتمالی مجلس آینده به دنبال آسیب‌شناسی کاهش مشارکت مردم و احیای نهاد انتخابات هستند. برای این گروه فراتر از رقابت‌های حزبی یا جناحی آنچه اهمیت دارد، اقناع افکار عمومی و افزایش مشارکت سیاسی با هدف تشکیل دولتی کارآمد است. در این مسیر توجه به خواسته‌ها و حقوق زنان، جوانان، دانشجویان، کارگران و اقلیت‌های قومی- مذهبی می‌تواند سبب افزایش جنبش‌وجوش انتخاباتی در نقاط مختلف کشور خواهد شد.
مردادماه 1402 اصلاحیه برخی از قوانین انتخابات مجلس شورای اسلامی به تصویب این نهاد تقنینی و تایید رئیس قوه مجریه رسید. در این اصلاحیه قانونی به مواردی همچون چگونگی برگزاری انتخابات میان‌دوره‌ای، ساز وکار تبلیغات در فضای مجازی، مدت زمان رسیدگی به صلاحیت نامزدها و ... رسیدگی شد. با آنکه توجه مجلس شورای اسلامی به «جزئیات» برگزاری انتخابات نهاد قانون گزاری کشور امری لازم و ضروری به نظر می‌رسد اما برخی کارشناسان معتقدند برای برگزاری «بهتر» انتخابات و حضور حداکثری مردم لازم است به برخی موارد حیاتی توجه ویژه شود.
در حال حاضر 276 نماینده مجلس شورای اسلامی عموما در حوزه‌های انتخابیه پراکنده در سراسر کشور از سوی مردم انتخاب می‌شوند. نامزدهای انتخابات هنگامی که به عنوان نماینده رسمی مردم شهر یا استان خود برگزیده می‌گردند باید برای پیروزی مجدد در کارزار انتخابات به مطالبات گروه‌های مختلف مردم همچون از معتمدان محلی، اصناف، تولیدکنندگان، روسای ایلات یا خانواده‌های بزرگ توجه کنند. این مسئله سبب می‌شود تا افراد بین رسیدگی به خواسته‌های حوزه انتخابیه و مسائل کلان کشور دچار عدم تمرکز شده و نتوانند به صورت کارآمد مطالبات مردم بومی و منافع ملی را در نظر بگیرند. تداوم این وضعیت موجب کاهش کارآمدی مجلس در امر قانون‌گذاری- نظارت و ناامیدی مردم از صندوق آرا خواهد شد. برای حل این مشکل شاید لازم باشد تا تعداد مشخصی از کرسی‌های مجلس دیگر به صورت محلی انتخاب نشده یا بر تعداد فعلی اعضای مجلس کرسی‌هایی افزوده شود. در جریان انتخابات این افراد به صورت سراسری مورد قضاوت و انتخاب مردم قرار خواهند گرفت و وظیفه دارند به شکل مشخص بر روی طرح‌های کلان ملی بدون در نظر گرفتن ملاحظات حزبی، فرقه‌ای، قومی یا گروهی اقدام به تصمیم گیری کنند. حتی این امکان وجود دارد تا مجلس دیگری (مانند مجلس سنا) برای تمرکز بر موضوعات کلان ملی ایجاد گردد.
یکی دیگر از نقاط ضعف فعالان سیاسی و به دنبال آن برگزاری انتخابات در ایران، نبود احزاب سازمان‌یافته و حرفه‌ای در کشور است. در نظام‌های دموکراتیک مانند آلمان، فرانسه و انگلیس احزاب سیاسی دارای ریشه تاریخی بوده و نقش پر رنگی در پیشبرد اهداف ملی و تربیت سیاسی شهروندان دارند. در جوامع مردم‌سالار احزاب با مانیفست‌های مشخص از طریق جذب افراد مستعد، آموزش سیاسی، کادرسازی، تدوین برنامه‌های اجرایی برای حل مشکلات دولت، برقراری ارتباط عرضی با احزاب همسو و فعالیت معطوف به کسب قدرت در هنگام انتخابات به شکل طبیعی زمینه افزایش مشارکت سیاسی مردم را فراهم می‌کنند. در چنین سیستم‌های سیاسی شهروندان به رهبران و برنامه‌های احزاب اعتماد می‌کنند و پس از تشکیل کابینه مطالبات خود را از طریق همین نهادهای سازمان یافته در جامعه مدنی دنبال می‌کنند. برهمین اساس تقویت سنت «حزب گرایی» در ایران می‌تواند کمک شایانی به آموزش سیاسی مردم، مسئولیت پذیرکردن جریان‌های سیاسی و افزایش مشارکت سیاسی مردم در بزنگاه انتخابات کند.
دیگر شرط افزایش اقبال و نظر مردم در پای صندوق انتخابات بازبینی در شاخص تایید صلاحیت افراد متناسب با الزام آنها به قانون اساسی، دین مبین اسلام و منافع ملی جمهوری اسلامی ایران است. بسیاری شخصیت‌ها و چهره‌های دلسوز نظام معتقدند تایید صلاحیت نامزدهای انتخابات بسیار سخت‌گیرانه‌تر از پیش از سوی شورای نگهبان و سایر نهادهای نظارتی دنبال می‌شود. با توجه به سرعت تغییر نسل و به تبع آن تغییر مطالبات نوجوانان و جوانان ایرانی لازم است تا نظام سیاسی متناسب با خواسته‌های آنها در حوزه‌های مختلف سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی انعطاف لازم را نشان دهد. «نسل زد» ضمن احساس تعلق به هویت ملی و ارزهای سنتی ایران، تحت تاثیر انقلاب اینترنت و شبکه‌های اجتماعی فراتر از مرزهای محلی- ملی به دنبال برقراری ارتباط با هم‌نسل‌ها و فعالیت در بازار کار نقاط مختلف جهان است. با توجه به خواسته‌های نسل جدید لازم است نظام سیاسی و نهادهای نظارتی برای حضور کاندیدهای جوان، نوگرا و با ایده‌های جدید چراغ سبز نشان دهند. به عبارت دیگر هنگامی مشارکت سیاسی جوانان افزایش پیدا خواهد کرد که این نسل خواسته‌ها و مطالبات خود را از زبان کاندیدای مجلس یا ریاست جمهوری بشنود.
نظر شما