بازار نفت به کدام سو می رود؟
جهان گرفتار قیمت نفت شده است. تا همین چند ماه پیش تقاضا این‌قدر پایین بود که کسی فکر قیمت نمی‌کرد؛ فکر قیمت میکرد اما قیمت پایین، رکود، کمبود انگیزه شرکت‌ها برای سرمایه‌گذاری و کسری بودجه.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از شرق؛ بحث آغاز مذاکرات هسته‌ای ایران که پیش آمد، بازار چنان ترسیده بود که واکنش قیمتی نشان داد و اندکی از قیمت افتاد. در گزارش‌ها مکرر می‌شد دید که می‌گویند بازار جا برای نفت ایران ندارد. دو گروه، اوپکیها و تگزاسی‌ها از بازگشت نفت ایران هراس داشتند.
اولی، اوپکیها، کشورهایی که قیمت پایین یک‌ساله رمق اقتصادشان را گرفته بود، همه با کسری بودجه‌های کم‌سابقه روبه‌رو بودند، در برخی موارد مانند عراق کم‌پولی دولت و ناتوانی از پرداخت حقوق کارمندان و معلمان، مردم را به خیابان‌ها آورده بود. تازه اوپک و متحدان با توافقی که بسیار دشوار حاصل شد تولید خود را تا رقم تاریخی 10 میلیون بشکه در روز پایین آورده بودند؛ رقمی معادل 10 درصد کل تولید نفت جهان.
شیل آمریکا، یا به‌اصطلاح تگزاسی‌ها هم اوضاع مناسبی نداشتند. قیمت پایین، تولید گران‌قیمت شیل را زمین زده بود و خبر ورشکستگی پشت ورشکستگی منتشر می‌شد. تولید نفت شیل آمریکا مطابق داده‌های رسمی اداره اطلاعات انرژی آمریکا تنها در سال 2020، هشت درصد سقوط کرد؛ بزرگ‌ترین کاهش سالانه ثبت‌شده تاکنون.
در این شرایط و در‌حالی‌که جهان اتفاق خارق‌العاده‌ای چون قیمت منفی را تجربه کرده بود –اتفاقی که تحلیل چرایی آن برای کارشناسان هم چند‌ساعتی زمان گرفت- آغاز مذاکرات هسته‌ای ایران و لغو احتمالی تحریم‌ها که راه را برای بازگشت نفت ایران هموار میکرد، کابوسی برای بازار شد. قیمت‌های شکننده که به ضرب و زور کاهش تولید و دست‌کاری در بازار به دست آمده بود، در معرض تهدیدی جدید قرار گرفت. تجار به آن روی خوش نشان ندادند و در هر فرصتی آن را تهدیدی برای تعادل لرزان بازار عنوان می‌کردند.
اما شرایط خیلی زودتر از آنچه تصور می‌شد، عوض شد. اگرچه گزارش نهادهایی چون آژانس بین‌المللی انرژی، خودِ اوپک یا گلدمن‌ساکس وال‌استریتی نیمه دوم سال 2021 را زمان بهبود نسبی تقاضا عنوان کرده بودند، شرایط آخرالزمانی که کرونا بر بازار حاکم کرده بود، باور آن را دشوار میکرد. وزیر نفت عربستان هربار در اوپک، حتی تا اجلاس دو ماه گذشته آن در عموم و احتمالا در جلسات دربسته می‌گفت: «هنوز باید بی‌نهایت محتاط باشیم» و راضی به افزایش تولید نمی‌شد و البته حرفش به کرسی می‌نشست؛ چراکه در غیاب قدرت مقابل خود در اوپک، یعنی ایران و حتی ونزوئلا قدرت مطلق حاکم بر اوپک شده است. روسیه که تحت عنوان اوپک‌پلاس به اوپک پیوسته بود، چندان از سازوکارهای این سازمان مطلع نبود و باری که با سعودی بر سر قیمت سرشاخ شد، ریاض در دو ماه شکستی سخت به او تحمیل کرد و مسکو نیز دنباله‌روی ریاض شد.
به‌هرحال خروجی این وضعیت شد اینکه تقاضا، پیامد واکسیناسیون در بخش‌هایی از جهان موجب رونق حمل‌ونقل و تقاضای سوخت خودرو و جت شد و رشد اقتصادی در چین، اروپا و ایالات‌متحده واقعا بالا گرفت، اما اوپک بر سر افزایش قطره‌چکانی عرضه توافق کرده بود. ذخایر عظیم کشورهای مصرف‌کننده که در دوران ارزان‌خری درست شده بود، آب رفت و امروز تنها چین است که بنا بر اعلام رویترز ذخیره‌ای 150میلیون‌بشکه‌ای دارد. ترس از کمبود تقاضا و عرضه متناسب تا امروز برنت را به سقف 74دلاری چسبانده و سر بازایستادن هم ندارد. اوپک در اجلاس قبلی خود نیز بر همان روال سابق باقی ماند و راضی به افزایش تولید بیشتر نشد؛ فقط 350 هزار بشکه در ماه. هندی‌ها، سومین مصرف‌کننده نفت جهان که گزارش‌ها می‌گویند موتور محرک تقاضای جهان تا یک دهه آینده است که فریاد اعتراض به اوپک و دست‌کاری قیمتی آن را مدت‌ها پیش شروع کردند تا‌جایی‌که با متحد دیرینه، سعودی، تا پای جدال لفظی تند و حتی کاهش 75درصدی خرید هم پیش رفتند.
این به کنار، هفته گذشته آژانس بین‌المللی انرژی، مشاور مصرف‌کنندگان که همین دو، سه هفته قبلش با ژست محیط‌زیستی گزارشی منتشر کرده بود که جهانی دیگر باید ساخت و از همین امروز باید سرمایه‌گذاری در سوخت فسیلی را متوقف کرد، در بیانیه‌ای از اوپک خواست لطفا کمی سوخت فسیلی بیشتر تولید کند، مبادا قیمت از اینکه هست بالاتر برود.
مسیر گزارش‌ها هم عوض شد. برای نمونه کریستین مالک، تحلیگر نام‌آشنای جی.پی.مورگان پنجشنبه گذشته در مصاحبه‌ای گفت بخواهیم یا نه جهان به‌زودی نیازمند نفت ایران خواهد شد. از این دست سخنان کم نیست و مشت نمونه خروار.
اما روز چهارشنبه، 26 خرداد، تجار و دلال‌های بزرگ نفتی گرد هم آمدند. همه بزرگان جمع بودند؛ ویتول، ترافیگورا، گلنکور و گانوور و مخرج مشترک حرف‌ها نگرانی از افزایش قیمت بی‌رویه بود. راسل هاردی از ویتول گفت با این شرایط اگر ایران هم به بازار بازگردد، قیمت نفت دست‌کم 70 تا 80 دلار خواهد بود؛ یعنی قاعدتا بدون ایران قیمت بالاتر هم هست. مدیر بخش نفت گانوور حتی نفت صد دلاری را کاملا محتمل دانست و گفت شیب عرضه با تقاضا متناسب نیست. گلدمن‌ساکس خیلی پیش از اینها به جهان هشدار کمبود عرضه را داده بود و تابستان را با نفت 80دلاری بسته بود.
مشکل دیگر بازار که بازگشت ایران را معنی‌دارتر از همیشه می‌کند، ظرفیت مازاد است. همان کریستین مالک در مصاحبه‌اش از نبود ظرفیت مازاد تولید در جهان ابراز نگرانی کرده، گفته بود جز امارات، عراق و عربستان سعودی دیگر کشوری نیست که ظرفیت مازاد داشته باشد.
به اینها اضافه کنید که اوپک به کنار سقف اضافه تولیدی که آژانس بین‌المللی انرژی برای کشورهای غیرعضو اوپک تا سال 2022 پیش‌بینی کرده است، سرجمع 1.6 میلیون بشکه است. این در حالی است که تا پایان امسال مطابق برآورد اکثر قریب‌به‌اتفاق گزارش‌ها تقاضا به صد میلیون بشکه در روز بازمی‌گردد. یعنی 10 میلیون بشکه بالاتر از مصرف امروز و حتی اگر اوپک غول 6.5 میلیون بشکه‌ای خود را از شیشه بیرون بیاورد، بازهم عرضه به تقاضا نمی‌خورد.
حالا زمان بازگشت ایران به بازار با خیال راحت است. به نظر می‌رسد اگر ایران تحریم نباشد، بازار مشتری زیاد است. اگر تا پیش‌از‌این حرف از تخفیف و عقد قراردادهای بدون مقصد برای جلب مشتری بود، حالا بازار تشنه است و نیازی به کار اضافه نیست. نفت بسیاری از چاه‌های معطل‌مانده ایران می‌توانند به رگ اقتصاد جهان تزریق شود. وزیر نفت کشورمان همین چند‌وقت پیش گفت سهم ما از بازار 6.5 میلیون بشکه است. امروز عرضه و تقاضا می‌گوید سرمایه‌گذار و فناوری که باشد، فاندامنتال بازار اجازه‌اش را خواهد داد.
فقط به شرط اینکه رییس‌جمهور بعدی با شعار شکست‌خورده خام‌فروشی را متوقف می‌کنم، صنعت نفت ایران را معطل نکند. ساخت پالایشگاه و تولید فراورده‌های نفتی همه کارهایی درخور و شایسته است و کسی با آن مخالفتی ندارد اما زمان‌بر است و مهم‌تر از آن به‌هیچ‌عنوان جایگزین فروش نفت خام نیست. اقتصادهایی مثل ایالات‌متحده و قدرت‌هایی مانند روسیه روزانه بیش از 10 میلیون نفت خام تولید می‌کنند. یا بزرگ‌ترینِ بازار، عربستان سعودی، هیچ‌وقت پالایش و فراوری را جایگزینی برای تولید روزانه نفت خام نکرده است.
اساسا قدرت‌های نفتی به سمت سرمایه‌گذاری در بخش‌های پالایشی در دیگر نقاط جهان می‌روند. سعودی هند و پاکستان را هدف گرفته است. فقط در یک نمونه پاکستان و در یک قرارداد 10 میلیارد دلار سرمایه‌گذاری کرده است. تولید و فروش بالای نفت قدرت سیاسی و امنیتی است؛ هرچه بیشتر، قوی‌تر. شما بفروشید، خام بفروشید.
