ایران؛ هاب انتقال انرژی در جهان

اما عواملی دست به دست هم داد‌ه‌اند تا ایران همچنان نتواند به جایگاه حقیقی خود در بازار جهانی گاز دست پیدا کند. مرتضی بهروزی‌فرد کارشناس اقتصاد انرژی موسسه مطالعات بین‌المللی انرژی در این باره می‌گوید: «ایران این توانایی را دارد و باید باتوجه به ذخایر نفت و گازی که دراختیار دارد دنیا را به خود وابسته کند اما متاسفانه هنوز موفق نشده است. ایران می‌تواند به هاب ترانزیت یا هاب انتقال انرژی در جهان تبدیل شود و کاری کند دنیا آنقدر به منابع انرژی آن وابستگی داشته باشد که اگر خواست هم نتواند آن را به راحتی کنار بگذارد.» وی درباره دلایل عدم تحقق این مهم می‌گوید: «ایران از یک طرف به‌دلیل تحریم‌ها نتوانسته به تکنولوژی‌های جهانی و سرمایه‌گذاری‌ها دست پیدا کند و از طرف دیگر روند رشد مصرف داخلی به‌گونه‌یی است که مانع این امر می‌شود.» موسسه فیچ ریتینگز نیز که یکی از سه موسسه برتر آمارگیری رتبه‌بندی به‌شمار می‌رود اخیرا در گزارشی در مورد پتانسیل گازی ایران آورده است: «ایران می‌تواند در درازمدت به لطف 34تریلیون متر مکعب ذخایر گاز طبیعی خود که معادل 18درصد از کل ذخایر گاز جهان است به بزرگ‌ترین تولیدکننده گاز در دنیا تبدیل شود.» البته این امری زمان‌بر است و براساس برآورد این موسسه حداقل به پنج سال زمان نیاز است تا ایران به بزرگ‌ترین صادرکننده گاز جهان تبدیل شود؛ امری که بهروزی‌فرد نیز آن را تایید می‌کند و می‌گوید اگر ایران یکسری شروط اولیه را رعایت کند حتما می‌تواند تا پنج سال آینده به این رویا جامه عمل بپوشاند. پیش‌شرط‌های این اقتصاددان، نخست رفع تحریم‌ها، دوم دسترسی به تکنولوژی‌های جدید، سوم دسترسی به سرمایه‌های خارجی و چهام که از همه مهم‌تر است دسترسی به مدیریت تراز انرژی است. بهروزی‌فرد می‌گوید: «در حال حاضر اما تحریم‌ها در کنار میزان بالای مصرف گاز در کشور باعث شده که بازار اروپا را برای 10 تا 15سال از دست بدهیم.» به گزارش رویترز، موسسه فیچ ریتینگز در گزارشی که در دهم جولای منتشر کرد ادعا کرد که ایران می‌تواند در درازمدت به لطف 34تریلیون متر مکعب ذخایر گاز طبیعی خود که معادل 18درصد از کل ذخایر گاز جهان است به بزرگ‌ترین تولیدکننده گاز در دنیا تبدیل شود. البته در این گزارش آمده است که حتی باوجود برداشته شدن تحریم‌های بین‌المللی، ایران حداقل به 5سال زمان نیاز دارد تا بتواند تولید خود را سرعت ببخشد، خطوط لوله ضروری را راه‌اندازی کند و در‌نهایت به بزرگ‌ترین صادرکننده گاز در جهان تبدیل شود. البته در‌مورد ال‌ان‌جی، هزینه بالا و پیچیدگی پروژه‌های تبدیل گاز به مایع باعث می‌شود تحقق یافتن و عملی شدن صادرات چشمگیر ال‌ان‌جی یک دهه یا بیشتر به طول بینجامد. بهروزی‌فرد نیز در تایید این بخش از گزارش می‌گوید: «همراه با برداشته شدن تحریم‌ها و دسترسی به تکنولوژی‌های جهانی و سرمایه‌های خارجی همچنین کنترل روند رشد مصرف داخلی ایران می‌تواند تا پنج سال آینده به بزرگ‌ترین صادرکننده گاز در جهان تبدیل شود.» یکی از پیش‌شرط‌های صادرات گاز این است که گاز کافی دراختیار داشته باشیم. براساس اطلاعات به‌دست آمده از موسسه فیچ ریتینگز، تولید گاز در ایران از سال2005 تا سال2014 حدود 70درصد افزایش داشته و به رقم 173میلیارد متر مکعب رسیده است. البته بهروزی‌فرد در این باره می‌گوید: «تولید گاز در پارس‌جنوبی در دوره احمدی‌نژاد تا دو سال گذشته عملا متوقف شده بود و هیچ توسعه‌یی در این زمینه نداشته‌ایم.» وی در ادامه می‌گوید: «تمامی طرح‌های خطوط لوله روی کاغذ وجود داشتند اما هیچ کدام انجام نشد و تحریم‌ها باعث شد بازار اروپا را برای 10 تا 15سال از دست بدهیم؛ این درحالی است که اروپا نیازمند انرژی است.» اداره اطلاعات انرژی امریکا اخیرا در گزارشی برآورد کرده که ایران در حال حاضر حدود 9میلیارد مترمکعب گاز به ترکیه، ارمنستان و آذربایجان صادر می‌کند. ایران به لحاظ تاریخی هیچ‌گاه بزرگ‌ترین صادرکننده گاز طبیعی در جهان نبوده است. از دهه1970 میلادی بخش عظیمی از صادرات گازی ایران به روسیه بوده است. چندین پروژه با اهمیت گازی در ایران در مراحل مختلف عملیاتی شدن قرار دارند. سهم ایران در میدان گازی بزرگ پارس‌جنوبی از ذخایر گازی بالغ بر 14تریلیون متر مکعب است این درحالی است که ظرفیت تولید فعلی در این بخش براساس گزارش موسسه فیچ ریتینگز تنها چیزی حدود 107میلیارد متر مکعب است. اداره اطلاعات انرژی امریکا برآورد کرده که تا پایان این دهه 67میلیارد مترمکعب دیگر به ظرفیت پارس‌جنوبی اضافه می‌شود. یکی دیگر از پروژه‌های بزرگ گازی ایران، میدان گازی پارس شمالی است که ذخایر آن حدود 1.3تریلیون مترمکعب پیش‌بینی شده است. شرکت نفت ساحلی چین در سال2006 یک قرارداد 16میلیارد دلاری را با ایران امضا کرد و قرار شد سالانه 20میلیون تن به ظرفیت این میدان بیفزاید. اما به‌دلیل تحریم‌ها این پروژه و بسیاری از پروژه‌های نظیر این که نیازمند همکاری شرکت‌های خارجی بوده است با مشکلات و اختلالاتی مواجه شده چراکه بسیاری از شرکت‌های خارجی قراردادهای خود را با ایران لغو کرده‌اند. در این بین آنچه اهمیت آن روز به روز پررنگ‌تر می‌شود روند رشد مصرف گاز در ایران است. بهروزی‌فرد کارشناس اقتصاد انرژی در این باره می‌گوید: «مهم‌ترین شرط ما برای اینکه به تولیدکننده بزرگ گاز در جهان تبدیل شویم این است که به مدیریت تراز جهانی دست پیدا کنیم. ما در زمینه بهینه‌سازی مصرف انرژی متاسفانه در تراز بین‌المللی که هیچ، حتی در تراز منطقه‌یی هم جایی نداریم؛ این درحالی است که باید بتوانیم انرژی را در حد بهینه مصرف کنیم و از هدررفت انرژی به‌ویژه در بخش نیروگاه‌ها در میان‌مدت جلوگیری کنیم و میزان آن را کاهش دهیم.» وی در ادامه می‌گوید: «متاسفانه باوجود تمامی طرح‌ها و برنامه‌ها و حرف‌هایی که زده شده مثل بند (ق) اما مصرف انرژی در کشور ما متناسب با رشد اقتصادی ما نیست. مخصوصا در نیروگاه‌ها می‌توانیم مصرف انرژی را با برنامه‌یی دقیق و منسجم کاهش دهیم و به وضعیت مطلوبی دست پیدا کنیم.» براساس آمار و اطلاعات به‌دست آمده از گزارش موسسه فیچ ریتینگز، مصرف گاز در ایران رشد چشمگیر 66درصدی داشته و در فاصله سال‌های 2005 تا 2014 به 170میلیارد مترمکعب رسیده است. این گزارش ادعا کرده نرخ رشد مصرف انرژی در ایران بعد از ایالات متحده امریکا، روسیه و چین در جهان چهارمین نرخ بالا محسوب می‌شود و در نتیجه ایران در کنار مصرف‌کنندگان بزرگ انرژی در جهان قرار دارد و باید بخش زیادی از انرژی که تولید می‌کند را صرف تامین نیاز داخلی خود کند. بسیاری از پروژه‌های گازی در ایران به‌دلیل وجود تحریم‌های بین‌المللی مدت‌هاست به تعویق درآمده است؛ برای نمونه می‌توان به پروژه گازی انتقال گاز از میدان گازی پارس جنوبی به اروپا از طریق ترکیه به وسیله خط لوله اشاره کرد که براساس آن سالانه 35میلیارد مترمکعب گاز ایران از طریق خط لوله به اروپا صادر خواهد شد. در حال حاضر هیچ خط انتقال گازی از ترکیه به بازارهای اروپایی وجود ندارد؛ اما قرار است خط لوله ترانس‌آناتولی تا سال2019 ساخته شود و 10میلیارد مترمکعب گاز آذری‌ها را از طریق ترکیه و یونان به ایتالیا انتقال دهد؛ البته باید یک خط لوله دیگر به‌نام خط لوله آدریاتیک نیز در ایتالیا ساخته شود. به هر حال همه این موارد به زمان زیادی نیاز دارد. باید منتظر بمانیم و ببینیم آیا این پیش‌بینی موسسه فیچ‌ریتینگز به حقیقت خواهد پیوست و ایران تا آخر این دهه به بزرگ‌ترین صادرکننده گاز در جهان تبدیل خواهد شد یا خیر. امری که چندان بعید و غیرممکن نیست.