نگران بازگشت بیماری هلندی

افزایش درآمدهای ارزی در هلند چند پیامد منفی داشت: نخستین عارضه آن کاهش ارزش پول هلند بود زیرا باید ارزهای سرازیر شده به کشور تبدیل به پول ملی می‌شد تا دولت بتواند آن را در داخل هزینه کند. کاهش ارزش پول ملی به نوبه خود واردات را ارزان کرد و در برابر این واردات ارزان و پرحجم، تولید داخلی آسیب دید زیرا نمی‌توانست به سرعت هزینه‌های خود را کاهش دهد. این بیماری در اقتصاد که برای نخستین‌بار نمایان شد در تاریخ اقتصاد معاصر به‌نام بیماری هلندی مشهور شد و اقتصاددانان بارها به مدیران دولت در کشورهای صادرکننده نفت هشدار داده‌اند که مواظب بیماری هلندی باشند. اقتصاد ایران که درآمدهای ارزی حاصل از صادرات نفت در آن بخش اصلی درآمدهای ارزی کل کشور است استعداد دارد تا بیماری هلندی وارد تن و جان آن شود. درحالی که اقتصاددانان به سیاستمداران یادآور می‌شدند که وسوسه نشده و درآمدهای بادآورده ناشی از رشد ناگهانی درآمد نفت را وارد اقتصاد نکنند، اما این وسوسه تاکنون دست‌کم در دو مقطع به جان سیاستمداران افتاد و اقتصاد ایران با بیماری هلندی مواجه شد. بار نخست در اوایل دهه۱۳۵۰ بود که قیمت نفت در بازارهای جهانی به‌طور ناگهانی رشدهای شتابان را تجربه کرد و درآمد ایران از صادرات نفت را افزایش داد. دولت وقت در آن سال‌ها با تغییر ماهیت برنامه ۵ساله عمرانی پنجم ارز را وارد اقتصاد کرد و به تورم دامن زد. این بیماری هلندی تزریق شده به تن و جان اقتصاد ایران راه را برای تضعیف بنیادهای اقتصاد ملی هموار کرد. درحالی که اقتصاد ایران روندی عادی را از ۱۳۶۸ تا نیمه دوم ۱۳۸۶ سپری می‌کرد در نیمه دوم دهه۱۳۸۰ بار دیگر قیمت نفت در بازارهای جهانی به‌صورت انفجاری به سمت بالا صعود کرد. دولت وقت خرسند از اینکه درآمدهای رویایی به‌دست آورده است و بدون توجه به هشدارهای اقتصاددانان و دلسوزان به این مرز و بوم اشتباه دهه۱۳۵۰ را با شدت بیشتر تکرار کرد. در نیمه دوم دهه۱۳۸۰ بود که واردات ناگهان با شتاب افزایش یافت و دولت وقت با این توجیه که باید مردم رفاه بیشتری به‌دست آورند و برخی صنایع توانایی رقابت با واردات را ندارند و باید آنها را با رقابت در حوزه واردات سبک کرد دستوری داد که بنیان‌های تولید ملی تضعیف شد. به‌طور مثال داستان تلخ شکر در ۱۳۸۵ رخ داد که دولت دستور داد واردات این کالا با ارز ارزان آزاد شده و بخش خصوصی از فرصت طلایی استفاده کرد و صدها میلیون دلار شکر وارد کشور شد و یکی از بدترین دوران صنعت قدیمی و اصیل قند و شکر ورق خورد. نگرانی سه باره به گزارش ساعت24، اقتصاددانان، فعالان اقتصادی و مدیران بخش خصوصی و کسانی که با روندهای اقتصادی ایران آشنایی دارند اکنون و در آستانه رسیدن مذاکرات هسته‌یی به نقطه عطف و افزایش احتمال توافق به دولت یازدهم هشدار می‌دهند که مواظب موج سوم بیماری هلندی باشد. در شرایط تشدید تحریم اقتصاد ایران در اوایل دهه۱۳۹۰، بخش قابل اعتنایی از منابع ارزی ایران که استاندار تهران آن را ۱۸۰میلیون دلار می‌داند به‌طور اجباری پس‌انداز شده است و اکنون بیم آن می‌رود که آزاد شدن آن موقعیت اقتصاد را به حالت نامساعد برساند. باتوجه به میانگین فروش نفت در دهه اخیر که سالانه ۶۰میلیارد دلار گزارش شده است ۱۸۰میلیارد دلار یعنی فروش ۵سال نفت و کارشناسان می‌دانند که این میزان درآمد ارزی تازه می‌تواند چه بلایی بر سر اقتصاد آورد. باتوجه به اینکه دولت یازدهم مثل هر دولت دیگری در ایران در معرض تهدید وسوسه‌های خرج کردن ناگهانی درآمدها قرار دارد باید از هم‌اکنون نسبت به شرایط بیماری هلندی هشدار داد. درصورتی که دولت بخواهد این میزان درآمد را برای افزایش محبوبیت به واردات اختصاص دهد چاره‌یی ندارد جز اینکه ارز را در بازار ایران بفروشد و تبدیل به ریال کند که معنای آن کاهش نرخ ارز است. کاهش نرخ ارز راهی برای افزایش واردات و دادن رانت دوباره به برخی افراد و نهادهاست که با آن انواع کالاهای مصرفی ازجمله قند و شکر، برنج، ذرت، روغن‌نباتی و... وارد کند و صنعت تازه از بند رسته قند را دوباره در سرازیری قرار دهد. در شرایطی که پایمردی تولیدکنندگان صنعت قند و شکر در ۱۰سال اخیر موجب حفظ و توسعه این فعالیت مفید شده است نباید وسوسه سیاستمداران برای خرید محبوبیت منجر به برگشت بیماری هلندی شده و صنایع کشاورزی را دوباره رهنمون دره مرگ کنیم. اقتصاددانان محترم جامعه ایرانی در این روزها وظیفه دشواری برعهده دارند و باید دولت را متقاعد کنند دچار وسوسه نشود. اعضای محترم هیات‌رییسه اتاق‌های بازرگانی ایران و تهران نیز باید با برگزاری نشست‌ها و همایش‌ها و صحبت با مدیران دولت به‌ویژه مدیرانی که در معرض ابتلا به وسوسه هستند راه را بر برگشت بیماری هلندی ببندند. نمایندگان محترم مجلس شورای اسلامی نیز وظیفه دارند که دولت محترم را متقاعد کنند از ریسک مبتلا شدن دوباره به خطر بیماری هلندی اجتناب کند. جامعه عاقل و خردمند از یک پدیده چند بار آسیب نمی‌بیند.

* دبیر انجمن قند و شکر