امای بزرگ بی‌نیازی پاکستان از گاز ایران؟
پاکستان به واسطه عدم تفاهمی که در تصمیم‌گیری‌های داخلی این کشور وجود دارد، تاکنون به دستاویزهای مختلفی برای تامین گاز مورد نیاز خود مراجعه کرده است.
این کشور خط لوله صلح که قرار بود از ایران به مقصد پاکستان کشیده شود را به بهانه تحریم‌ها معلق نگاه داشته و درچند ماه اخیر تحرکاتی را در زمینه تامین گاز مورد نیاز خود داشته است.
از واردات ال‌ان‌جی از قطر گرفته تا خط لوله تاپی که قرار است گاز را از ترکمنستان به این کشور منتقل کند. اما محمدصادق جوکار کارشناس موسسه مطالعات بین‌المللی انرژی که تحقیقات زیادی را روی این خط لوله انجام داده است از دور از ذهن بودن اجرایی شدن این پروژه گفته و اظهار می‌کند که هرچند اگر این پروژه با ظرفیت کامل راه‌اندازی شود، پاکستان 14میلیارد مترمکعب گاز خود را از این طریق تامین کرده و با واردات 4تا5میلیارد مترمکعب ال‌ان‌جی از قطر در نهایت نیاز 19.2میلیارد مترمکعبی خود را پوشش خواهد داد، یک «اما»ی بزرگ وجود دارد که عملی شدن هر دوی این سناریوها را زیرسوال خواهد برد. بدین‌ترتیب پاکستان در نهایت برای تامین گاز خود به «ایران» احتیاج خواهد داشت و تلاش‌های اخیر این کشور نخواهد توانست بار چندانی از دوش دولت پاکستان در زمینه تامین گاز مورد نیاز کشورش بردارد. به گزارش بیزینس ریکوردر، کشورهای عضو درپروژه خط لوله گازی تاپی (ترکمنستان، افغانستان، پاکستان و هند) در تاریخ هفتم تا نهم جولای در دوبی دور هم جمع خواهند شد تا در مورد این خط لوله که مدت‌هاست معلق باقی مانده، صحبت کرده و در نتیجه تا پایان سال میلادی جاری کار روی این خط لوله را آغاز کنند. براساس گزارش بیزنس رکوردر منابعی که از نزدیک در جریان پیشرفت این پروژه قرار دارند، گفته‌اند که نمایندگان این کشورها دور هم جمع می‌شوند تا در مورد مسائلی نظیر امکان انجام این پروژه خط لوله 10میلیارد دلاری، نیازهای امنیتی آن و مشکلات اقتصادی آن با یکدیگر بحث کنند. براساس این پروژه، خط لوله گازی به طول 1680کیلومتر با ظرفیت تولید 3.25میلیارد فوت مکعب در روز طراحی شده است تا گاز طبیعی را از ترکمنستان به افغانستان، پاکستان و هندوستان انتقال دهد. منابع اظهار داشتند: «اعضای شرکت‌کننده در نشست دوبی در مورد انتخاب کنسرسیومی که سرمایه پروژه خط لوله تاپی را تامین می‌کند، صحبت خواهند کرد. بناست که این اعضا در روز یکم سپتامبر سال2015 این کنسرسیوم را به‌طور قطعی و نهایی تعیین کنند و تا دسامبر2015 نیز روی این پروژه کار خود را آغاز کنند. همچنین قرار است که این پروژه در عرض سه سال تکمیل شود.» این منابع همچنین گفته‌اند که ایالات متحده امریکا از این طرح حمایت و پشتیبانی کرده است. درحالی که بسیاری از شرکت‌های گازی ایالات متحده امریکا مایل به سرمایه‌گذاری در این خط لوله هستند، دولت ترکمنستان اجازه اکتشاف و تولید در میدان‌های گازی خود را به شرکت‌های خارجی نمی‌دهد. منابع همچنین گفته‌اند که شرکت فرانسوی توتال احتمالا وظیفه توسعه میدان‌های گازی و همچنین احداث خط لوله را به عهده خواهد گرفت. این درحالی است که ایران و پاکستان هنوز بر سر پروژه خط لوله صلح (آی‌‌پی) به نتیجه‌یی نرسیده‌اند. از آنجا که خط لوله تاپی بخشی از گاز پاکستان را تامین خواهد کرد، به نظر می‌رسد خط لوله صلح با این شرایط در آینده با مشکلاتی مواجه خواهد شد. بسیاری از کارشناسان اظهار داشته‌اند که پاکستان به دنبال راه‌های جایگزین و کم‌هزینه‌تر برای تامین گاز مورد نیاز خود است. یک بررسی جزئی از وقایع اخیر هم می‌تواند نشان‌دهنده نوعی شیطنت ازسوی مقامات پاکستانی باشد. چندی پیش در خبری که با واکنش روزنامه‌نگاران پاکستانی نیز مواجه شد، گفته شده بود که پاکستان به دنبال واردات گاز به صورت ال‌ان‌جی از کشور قطر است. قطر در بهار امسال به پاکستان اطمینان خاطر داد از سال آینده و برای کاهش کمبود انرژی روزانه 200میلیون فوت مکعب گاز مایع به این کشور صادر کند. این منابع همچنین اضافه کردند: «پاکستان به‌طور جدی خط لوله گازی‌ای پی میان ایران و پاکستان که به خط لوله صلح مشهور است را مدنظر دارد؛ اما درحال حاضر ایران به دلیل تحریم‌ها قادر به راه‌اندازی این خط لوله نیست، ولی ما احداث یک خط لوله گازی طولانی 700کیلومتری در مسیر مشابه از نواب شاه تا گوادار را برای واردات گاز مایع طبیعی (ال‌ان‌جی) آغاز کرده‌ایم. به محض اینکه تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران برداشته شود، ما 70کیلومتر باقی‌مانده را احداث خواهیم کرد تا با طرف ایرانی خود در آنسوی مرز وصل شویم و خط لوله را اجرایی کنیم.» شیطنت روسیه ترکمنستان را به تحرک واداشت اما برای بررسی بیشتر این موضوع با محمدصادق جوکار کارشناس اقتصادی انرژی که به‌طور ویژه روی موضوع خط لوله تاپی در موسسه بین‌المللی مطالعات انرژی کار کرده، صحبت کرده است. آن‌طور که جوکار می‌گوید، ماجرای خط لوله تاپی از آنجا شروع می‌شود که ترکمنستان به دنبال خریداری به جز روسیه می‌گردد. این کارشناس اقتصاد انرژی در این زمینه گفت: «روسیه تنها جایی بود که گاز ترکمنستان را خریداری می‌کرد و همین امر باعث شده بود، نوعی استراتژی برتری معبر بر منبع شکل بگیرد که در آن روسیه گاز ترکمنستان را با قیمت پایینی خریداری می‌کرد و بعد با قیمتی گران‌تر آن را به شرق اروپا صادر می‌کرد.» وی استدلال کرد: «در واقع این کار روسیه به جای ترانزیت و سوآپ، نوعی تجارت بود و در نتیجه ترکمنستان مورد اجحاف قیمتی قرار می‌گرفت. به همین خاطر ترکمنستان تصمیم می‌گیرد بازار خود را تنوع ببخشد و در به در به دنبال مسیرهای جدید صادرات باشد البته لازم به ذکر است که ترکمنستان یک قرارداد گازی موسوم به «کرپچه-کردکوی» نیز با ایران دارد. در نهایت ترکمنستان تصمیم گرفت به وسیله خط لوله تاپی با ظرفیت 33میلیارد مترمکعب گاز به کشورهای پاکستان، هندوستان و افغانستان صادر کند. جوکار در مورد میزان صادرات گاز به هر یک از این کشورها گفت: «از این 33میلیارد مترمکعب، قریب به 14میلیارد مترکعب به پاکستان، 14میلیارد مترمکعب به هندوستان و 5میلیون مترمکعب نیز به افغانستان گاز صادر خواهد شد.» این اقتصاددان در مورد مشکلاتی که در این مسیر وجود دارد، گفت: «چندین مشکل برای پروژه خط لوله تاپی وجود دارد که باعث می‌شود، تهدید چندانی برای خط لوله صلح نباشد. نخستین مشکل که باعث شده اعضای این کشورها نیز در دوبی دور هم جمع شوند، مساله امنیت در افغانستان است.» وی در ادامه تشریح کرد: «براساس یکی از سناریوها، این خط لوله باید از پشتونستان افغانستان عبور کند. پشتون‌ها نیز ادعای جدایی دارند و ضدامریکایی هستند. این شهر به نحوی مقر طالبان به شمار می‌رود که با هرگونه همکاری با دولت و شرکت‌های خارجی مخالف است.» جوکار در مورد راهکار این عدم امنیت چنین اظهار داشت: «پاکستان ادعا می‌کند که از طریق روابط خوبی که سازمان اطلاعات این کشور با افغانستان دارد، بتواند این مشکل را حل کند اما تاکنون از عهده این کار برنیامده است.» خط لوله تاپی درگیر مشکلات امنیتی جوکار به چند دلیل معتقد است که این مشکل امنیت به این زودی حل نخواهد شد. نخست اینکه اساسا اختلاف میان گروه‌های بنیادگرا خیلی عمیق است و به راحتی قابل حل نیست. دومین دلیلی که این اقتصاددان به آن اشاره کرد، این بود که اخیرا علاوه بر طالبان، گروه داعش نیز در افغانستان رخنه کرده و مشکل امنیتی را تشدید کرده است و آخرین دلیل جوکار نیز این است که چالش‌ها و اختلافات دولت پاکستان و طالبانِ پاکستان (جنبش حرکت) به افغانستان هم سرریز خواهد شد. یکی دیگر از مشکلاتی که اعضای کشورهای قرارداد خط لوله تاپی را در دوبی گرد هم خواهد آورد، مساله ظرفیت صادراتی ترکمنستان است. جوکار با استناد به آخرین آماری که از موسسه BMI به دست آورده است، در مورد میزان ظرفیت صادراتی ترکمنستان اظهار داشت: «این کشور چیزی بین 65 تا 70میلیارد مترمکعب در سال ظرفیت صادرات گاز دارد. عمده این افزایش ظرفیت صادرات نیز از طریق ابر میدان (میدان بزرگ) گالکینیش تامین می‌شود که شرکت‌های چینی مسوول توسعه آن هستند.» وی در ادامه گفت: «درحال حاضر ترکمنستان یک قرارداد صادرات گاز نیز با چین دارد؛ براساس این قرارداد ترکمنستان تا 65میلیارد مترمکعب تعهد صادراتی به چین دارد. درعین حال 8 تا 10میلیارد مترمکعب نیز با ما (ایران) قرارداد دارد.» جوکار با حساب این موارد نتیجه می‌گیرد که نوعی عدم تعادل بین تعهدات صادراتی و ظرفیت صادراتی در ترکمنستان وجود دارد و معتقد است این کشور یا باید ایران و روسیه را فراموش کند یا نخواهد توانست به تعهدات صادراتی خود عمل کند. بیایید فرض کنیم که این پروژه راه‌اندازی شود و بانک توسعه آسیایی هزینه بین 8 تا 15میلیارد دلاری که برای آن برآورد شده را بپردازد؛ چه اتفاقی خواهد افتاد؟ (البته لازم به ذکر است که گفته می‌شود هزینه تامین امنیت در این پروژه خیلی بالاست.) جوکار بااشاره به اینکه باتوجه به پیش‌فرض‌ها و مشکلات گفته شده، احتمال راه‌اندازی این پروژه خیلی ضعیف است، گفت: «اگر این پروژه با ظرفیت کامل راه‌اندازی شود یعنی پاکستان 14میلیارد مترمکعب گاز خود را از این طریق تامین خواهد کرد، به علاوه 4 تا 5میلیارد مترمکعب گاز ال‌ان‌جی نیز از قطر وارد می‌شود و در نتیجه باتوجه به چشم‌انداز تقاضای وارداتی پاکستان که حدود 19.2میلیارد مترمکعب است، این کشور دیگر به گاز ما از طریق خط لوله صلح نیازی نخواهد داشت.» یک «اما»ی بزرگ در این بین وجود دارد. جوکار در این‌باره گفت: «هزینه گاز ال‌ان‌جی که از طریق قطر وارد این کشور می‌شود 14دلار در هر میلیون بی‌تی‌یو است که برای کشوری مثل پاکستان بسیار بالا و کمرشکن است. از طرف دیگر پاکستان با ما قراردادی را منعقد کرده و ملزم به خرید گاز از ماست. در این قرارداد «بند بگیر یا بپرداز» وجود دارد که براساس این بند پاکستان یا باید گاز را در موعد مقرر از ما تحویل بگیرد یا هزینه آن را پرداخت کند. یعنی سرپیچی از قرارداد با جریمه همراه خواهد بود. به این ترتیب جوکار ادعا می‌کند که اگر ما قرارداد نداشتیم، تاپی می‌توانست تهدیدی جدی برای ما باشد اما باوجود این قرارداد ما می‌توانیم آنها را جریمه کنیم. بررسی‌ها نشان می‌دهد که پاکستان ملزم بوده از پایان دسامبر2014 از ایران گاز وارد کند و در غیر این‌صورت براساس قرارداد باید جریمه شود اما هنوز خبری از دریافت جریمه از مقامات پاکستانی به دلیل این پیمان‌شکنی دیده نشده است. شنیده‌ها حاکی از این است که پاکستانی‌ها درخواست استمهال کرده‌اند و دلیل اصلی که برای این امر آورده‌اند، تحریم‌ها علیه ایران است. مقامات ازسوی وزارت نفت نیز با این شرط که پاکستان در ائتلاف عربستان علیه یمن خود را کنار بکشد، با درخواست تخفیف و استمهال موافقت کرده‌اند.
