جزئیاتی دیگر از توافق بین ایران و 1+5

دو استاد دانشگاه که متخصص در حقوق بین الملل بودند، در میزگرد دیشب شبکه 2 حضور داشتند.

در ابتدای برنامه، مجری از یکی از مهمانان پرسید: "در یکی دو روز اخیر آمریکایی ها به صورت جدی تاکید ویژه ای دارند بیانیه لوزان، توافقی حقوقی و الزام آور است و فضای رسانه ای زیادی نیز بر همین اساس به وجود آوردند. به نظر شما این بیانیه، یک توافق حقوقی است؟ حسن سواری، استاد حقوق بین الملل دانشگاه در این باره گفت: در نظام حقوق بین الملل عهدنامه تعریف دارد و در "معاهده معاهدات" که در سال 1969 تصویب شد، در ماده 2 معاهده تعریف شده که یک عهدنامه بین المللی، سند توافقنامه به صورت مکتوب است و تحت حاکمیت حقوق بین الملل قرار می گیرد. این تعریف، جامع و کامل نیست تا مصادیق را به روشنی تعریف کرد. ولی وقتی به معاهده سال 69 به عنوان یک بسته کامل نگاه کنید، علاوه بر شرایط شکلی ماده 2، رکن قصد و اراده طرفین نیز برای وجود یک عهدنامه بین المللی دیده می شود و این باید کشف شود که طرفین منعقد کننده چنین سندی، قصد الزام آور شدن این سند را داشتند؟ بنده تصور می کنم این قصد در بیانیه لوزان نیست. در جای جای بیانیه لوزان، اطراف این سند (ایران و 1+5) خواستند با وسواس، این را القا کنند که قصدشان، الزام آوری و قدرت اجرایی این سند نبوده است. به خصوص اشاره می کنم به عبارتی که بارها تاکید شده هیچ چیزی مورد توافق نیست تا زمانی که همه چیز مورد توافق قرار گرفته شود. به صورت آکادمیک اسناد بین المللی را از دو صورت می توان ارزیابی کرد. یکی نگاه ذهنی و سوبژکتیو است و یکی نگاه عینی یا اوبژکتیو. در دیدگاه ذهنی باید قصد و اراده اطراف این سند را کشف کنید و ببینید آیا بنا بوده این را الزام آور تلقی کنیم؟ از دیدگاه عینی نیز باید عبارت را دید آیا الزام آور است یا نه. در توافق ژنو و بیانیه لوزان، هر دو از یک منظر معاهده بین المللی تلقی نمی شوند. از منظر دیگر، معاهده بین المللی تلقی می شوند و الزام آورند. ولی به نظر می رسد اینها را می توان معاهده تلقی نکرد. طرف ایرانی این وسواس را به خرج داده که بیانیه لوزان، معاهده بین المللی تلقی نشود. نمونه ای نیز در تاریخ داریم که در اختلاف بین یونان و ترکیه بیانیه ای درباره فلات قاره دریای اژه امضا شده بود و بر همین اساس نیر یونان می خواست از ترکیه دعوای بین المللی اقامه کند، ولی دیوان دادرسی بین المللی این بیانیه را الزام آور تلقی نکرد و وارد رسیدگی به دعوا نشد.

بیانیه لوزان تعهدات را به توافق نهایی منتقل می کند

مجری از مهمان دیگر برنامه پرسید: آیا این بیانیه حقوقی و الزام آور است یا خیر؟ دکتر موسوی در پاسخ گفت: ما بارها از مقامات مذاکره کننده شنیدیم این یک بیانیه است و الزام آور نیست. مقامات آمریکایی نیز به این مسئله تاکید کردند که بیانیه است و الزام آور نیست. ولی به محتوا و بندها که نگاه کنیم می بینیم نوعی تعهدات ایجاد کنند. تعهداتی که در آینده مکن است الزام آور از لحاظ سیاسی و حقوقی باشد. نکته ای هم ذکر کنیم که استفساریه از شورای نگهبان در سال 62 به عمل آمد، این شورا تفسیر کرد روی اسامی اسناد بین المللی دقت نمی کنیم و مهم نیست. این مهم است که آیا سند برای ایران تعهدات ایجاد می کند یا نه. وقتی این اسناد را می بینیم در بیانیه لوزان و توافق ژنو، می بینیم تعهداتی را برای ما ایجاد کرده. تعهدات طرف مقابل ابهام آمیز است، ولی تعهدات ما روشن و مشخص است. ولی تعهدات آنها همراه با لایه های مختلف و از "اما و اگر" برخوردار است. آن چیزی که مربوط به ما می شود، تعهدات ایجاد می کند. طرفین در زمان اعلام و پس از آن، گفتند این بیانیه است و الزام آور نیست. وقتی می بینیم در محتوا، تعهد به وجود می آورد. ما باید دقت کنیم این که منتهی به توافق نامه احتمالی دیگر می شود، این تعهدات منتقل به آن می شود. در حال حاضر به واسطه عدم قصدی که طرفین ذکر کردند، این بیانیه الزام آور نیست. بلکه ممکن است در توافق احتمالی آینده این مبنا قرار می گیرد، لذا لازم است بیانیه لوزان مورد بررسی قرار گیرد و ایرادها تکمیل شود و باید تجدید نظری روی آن ایجاد شود. بنابراین، باید برگشت روی آن کار کرد و هیات مذاکره کننده روی آن کار کنند و منافع و مصالح جمهوری اسلامی باید روی آن تاکید شود.

مجری باز پرسید: پس دو استاد حاضر در این برنامه می گویند الان بیانیه لوزان تعهد الزام آوری نیست؟ موسوی گفت: در آینده ممکن است این بیانیه مبنا قرار گیرد، باعث تعهدات شود.

مجری پرسید: یکی از چهارچوبها و خط قرمزهایی که از سوی نظام مشخص شده، این بود که تحریمهای مالی، اقتصادی و بانکی باید در روز امضا لغو شوند. آیا بیانیه لوزان این مسئله را تامین می کند؟ سواری گفت: خیلی مشخص نیست مندرجات بیانیه در سند نهایی که پیش نویس معاهده بین المللی باشد، کپی می شود. دست اطراف سند یعنی 1+5 و نمایندگان جمهوری اسلامی باز است که متن نهایی را بر اساس توافق آینده بنویسند. ما مواجه با یک گفتگو و داد و ستد هستیم که امتیازاتی می دهیم و امتیازاتی می گیریم. ممکن است خط قرمزها خیلی مطلوب نباشد. اعضای محترم هیات ایرانی روی خط قرمزها پافشاری کردند و خواسته اصلی آنها این بوده که تحریمهای ظالمانه با آغاز اجرای تعهدات برچیده شود.

آغاز اجرای تعهدات ایران چه زمانی است؟

مجری پرسید: آغاز اجرا یعنی چی؟ سواری گفت: گفتگوها انجام می شود و باید همین آغاز اجرا را نیز تعریف کمنند. تصور می کنم دو طرف در طی گفتگوها باید به راه حل عملی دست پیدا کنند.

مجری از دکتر موسوی، آیا شما با این سخن همعقیده هستید؟ موسوی گفت: مقام معظم رهبری اشاره کردند که در روز امضا باید تحریمها لغو شود. هیات مذاکره کننده می گویند این موعد "تاریخ اجرا" است و طرفهای توافق می گویند زمانهای نامهفومی که مشروط به اجرای تعهدات ایران است باید در نظر گرفت. از لحاظ تحریمها تفاوتهایی پیش آمده بین توافق ژنو و بیانیه لوزان. در ژنو قرار بود به طور کامل تحریمهای مربوط به هسته ای که توسط اروپا، آمریکا و شورای امنیت وضع شده، لغو شود. در لوزان به شکل دیگری-با وجودی که بیانیه است- این موضوع مشخص شده. اولا آمریکا به جای لغو، بحث توقف تحریمها را آورده که باید این اصلاح شود. در توافق ژنو هم از لحاظ تقنینی و قانونی و هم اجرا قرار بود انجام شود.در بیانیه لوزان فقط بحث اجرا را مطرح کرده اند. یعنی تفاوت می کند و اینها فقط اجرا را متوقف می کنند. در تحریمهای ژنو، توافق شد همه تحریمها مرتبط با هسته ای باید پایان داده شود. در بیانیه لوزان، فقط تحریمهای اقتصادی، مالی و بانکی مطرح می شود که اینها با همدیگر تعارض دارد. آمریکا نیز دقت کرده که تحریمهای ثانویه را می خواهد لغو کند و تحریمهای اولیه که درباره کشور خودشان است، باقی می ماند.

مجری پرسید: درباره شورای امنیت و تحریمهای این شورا آمده که باید به نحوی پیش برود که همه تحریمهای هسته ای لغو شود. آمریکایی ها اخیرا، تحریمهای شورای امنیت را به 99 قسمت تقسیم کردند. می گویند 66 قسمت را برمی داریم و 33 قسمت موثر را تا زمان اقدامات ایران برنمی داریم. این چگونه است؟

سواری گفت: در ژنو و لوزان اشاره شده پس از امضای توافقنامه، شورای امنیت قطعنامه ای را صادر می کند که همه تحریمهای این شورا بر می دارد. باید در گفتگوها، این جزئیات روشن شود که خواسته ما در بیانیه ژنو تامین شود که همه تحریمها و 6 قطعنامه شورای امنیت، باید رفع اثر شود. این سئوال شما مربوط به سئوال قبلی می شود. این الفاظی که به کار رفته، بیشتر درباره نوع تحریمهاست. در درون جامعه آمریکا، برخی از تحریمها بر اساس فرمانهای قوه مجریه و ریاست جمهوری است و برای آنها "لغو" را به کار بردند. ولی برای تحریمهای کنگره که از اختیار رئیس جمهور خارج است، "توقف اجرا" را به کار برده اند.

تعابیر زیبایی که خطرناک است

مجری باز هم پرسید: این حرف را شما (مهمان دیگر برنامه) هم تایید می کنید؟ موسوی گفت: اینها (آمریکایی ها) خیلی حساب شده سند را تنظیم کرده اند. طرف مقابل ما طرف با صداقت و درستی نیست. اینها حساب شده است و مخصوصا چنین عباراتی را به کار بردند تا مشکل ایجاد کنند. در لوزان می آیند تحریمها را نسبت به ژنو، می آورند روی اقتصادی و بانکی. بعد هم فقط تحریمهای ثانویه لغو می شود و بعد منوط به راستی آزمایی آژانس می کنند. همه درها بسته است. قطعنامه های شورای امنیت را نیز با تعبیر زیبایی، به کار برده که "کلیه تحریمهای شورای امنیت لغو می شود" ولی می گویند قطعنامه دیگری می آید که اقدامات محدودیت ساز را تصویب می کند. ممکن است قطعنامه بعدی ذیل فصل 7 بیاید و می تواند محدودیت ساز باشد و می تواند همه محدودیتها را دو مرتبه اعمال کند.

مجری پرسید: عناصر ژنو، 5 بخش دارد، یکی درباره غنی سازی، اقدامات شفاف سازی و موضوع آب سنگین اراک مطرح است. درباره تحقفیق و توسعه چیزی نیامده، ولی در لوزان، برای تحقیق و توسعه مطالبی آمده و حتی محدودیت هایی نیز وضع کرده اند. اینها آیا الزام آور است؟ سواری گفت: در ژنو و لوزان هر دو تحقیق و توسعه به کار رفته. در پلان مشترک سوئیس (ژنو)، مقداری غلیظتر و جدی تر بیان شده، ولی در بیانیه لوزان، اندکی ضعیف تر است. ما باید چانه بزنیم. تنوع الفاظ را باید در نظر گرفت و طرف ایرانی باید چانه بزند. تحقیق و توسعه در معنای متعارف و فنی که آقای دکتر صالحی -که برایشان آرزوی شفا داریم- مسئول فنی این قضایاها هستند و می گویند در مدت برزخ که 7 تا 10 سال است کفایت می کند. ما باید ببینیم در ازای این چه چیزی می گیریم. هر توافقی، یک داد و ستد است. باید لغو تحریمها را دنبال کنیم و در تحقیقات نیز در کشور بسته نمی شود. ما یک طرف قضایا هستیم و آنها نیز طرف دیگر. باید تا جایی که امکان دارد، چانه بزنیم.

مجری گفت: رهبری فرمودند محدودیت 10-15 ساله را قبول نمی کنیم. این به لحاظ حقوقی چه شکلی دارد؟

موسوی گفت: همه انسانها و کشورها، حق توسعه دارند. استفاده صلح آمیز هسته ای حق ما است و چرا باید نیاز کشور را از دیگران بخواهیم در حالی که خودمان می توانیم بسازیم. اگر در آنجا ذکر شده یک مدتی این ها معوق باشد، این کلمه "یک مدت" را می شود بلند مدت در نظر گرفت و به کار برد، این به معنی متعارف بودن بحثها است. بحثهای 10 و 15 و 25 سال و برخی گفته اند به طور نامحدود، قابل قبول نیست. این که بگوییم بلند مدت، 6 ماه یا یک سال یا دو سال باید در نظر گرفت. این که بگویند 20 یا 25 سال، عمر یک انسان است، یعنی همه کار کارشناسان ما باید متوقف شوند. نمی شود در یک عبارت نوشت 15 سال، این یک عمر است. نهایتا باید 1 سال یا 2 یا 3 سال در نظر گرفت. اگر قرار است به توافق احتمالی برسیم، این نکات باید اصلاح شود. اگر لوزان اعلامیه است و وزن حقوقی ندارد، در توافق نهایی، باید مواردی که مقام معظم رهبری گفتند را در نظر بگیریم و طرف نهایی هم نمی تواند معترض شود که این الزام آور است، چون توافق نبوده و تنها بیانیه در لوزان امضا شده.