صکوک چیست؟

 ازآنجایی‌که ساختار سنتی مربوط به بهره‌ی اوراق قرضه‌ی غربی در دین اسلام مجاز نیست، صادرکننده‌ی صکوک اساساً به یک گروه سرمایه‌گذار یک گواهی می‌فروشد و سپس از عواید آن برای خرید دارایی استفاده می‌کند که گروه سرمایه‌گذار به‌طور مستقیم دارای سهم مالکیت جزئی در آن است. ناشر همچنین باید یک تعهد قراردادی مبتنی بر بازخرید اوراق قرضه در یک تاریخ آتی به ارزش اسمی آن امضا کند.

نکات کلیدی
صکوک ابزاری مشابه با اوراق قرضه و منطبق با شریعت است که در امور مالی اسلامی استفاده می‌شود.
صکوک شامل سود مالکیت مستقیم دارایی می‌شود، درحالی‌که اوراق قرضه به شکل تعهدات بدهی غیرمستقیم همراه با بهره هستند.
هم صکوک و هم اوراق قرضه جریان‌های پرداختی را برای سرمایه‌گذاران فراهم می‌کنند، اما درآمد حاصل از صکوک نمی‌تواند سوداگرانه باشد، زیرا دیگر حلال نخواهد بود.

آشنایی با صکوک

با ظهور اقتصاد اسلامی، صکوک از سال 2000، یعنی زمانی که اولین محصولات این‌چنینی در مالزی منتشر شدند، بسیار محبوب شد. بحرین نیز در سال 2001 از این روند پیروی کرد. و اکنون شرکت‌های اسلامی و سازمان‌های دولتی به‌طور یکسان در سراسر جهان از صکوک استفاده می‌کنند، به‌طوری که صکوک سهم فزاینده‌ای از بازار جهانی با درآمد ثابت را به خود اختصاص می‌دهد.
قوانین اسلامی آنچه را که با عنوان «ربا» شناخته می‌شود، یا آنچه که ما در غرب آن را با عنوان «بهره» می‌شناسیم، ممنوع کرده است. بر اساس این قوانین، ابزارهای بدهی سنتی غربی را نمی‌توان به‌عنوان ابزار سرمایه‌گذاری مناسب یا راه‌هایی برای افزایش سرمایه برای یک کسب‌وکار استفاده کرد. درنتیجه صکوک برای دور زدن این موضوع ایجاد شد تا بازده و جریان‌های نقدی تأمین مالی بدهی را به دارایی خاصی که خریداری می‌شود، پیوند دهد، و منافع آن دارایی را به‌طور مؤثری توزیع کند. این موضوع به سرمایه‌گذاران اجازه می‌دهد تا ممنوعیت ذکر شده در شریعت را دور بزنند و همچنان از مزایای تأمین مالی بدهی بهرمند شوند. بااین‌حال، به دلیل ساختار صکوک، تأمین مالی تنها می‌تواند برای دارایی‌های قابل شناسایی انجام شود.
بنابراین، صکوک به‌منزله‌ی سهام مجموع و تقسیم نشده‌ی مالکیت در یک دارایی مشهود است که به یک پروژه خاص یا یک فعالیت سرمایه‌گذاری خاص مربوط می‌شود. بنابراین، سرمایه‌گذار در صکوک، دارای تعهدات بدهی ناشر اوراق قرضه نیست، بلکه مالک بخشی از دارایی است که به سرمایه‌گذاری مرتبط شده است. این بدان معناست که دارندگان صکوک، برخلاف دارندگان اوراق قرضه، بخشی از درآمد حاصل از دارایی مرتبط را دریافت می‌کنند.

مقایسه‌ی صکوک با اوراق قرضه‌ی سنتی

صکوک و اوراق قرضه‌ی سنتی دارای ویژگی‌های مشابهی هستند، اما تفاوت‌های کلیدی مهمی نیز با یکدیگر دارند:
شباهت‌ها
هر دو جریان‌هایی از پرداخت را برای سرمایه‌گذاران فراهم می‌کنند.
اوراق قرضه و صکوک برای سرمایه‌گذاران صادر می‌شوند و ممکن است از آن جهت افزایش سرمایه برای یک شرکت استفاده شود.
هر دو یک سرمایه‌گذاری امن‌تر نسبت به سهام در نظر گرفته می‌شوند.
سرمایه‌گذاران صکوک سود حاصل از دارایی پایه را به صورت دوره‌ای دریافت می‌کنند، درحالی‌که سرمایه‌گذاران اوراق قرضه سود دوره‌ای دریافت می‌کنند.

تفاوت‌های کلیدی
صکوک شامل مالکیت دارایی می‌شود، درحالی‌که اوراق قرضه تعهدات بدهی هستند.
اگر دارایی پشتوانه‌ی صکوک افزایش یابد، درنتیجه صکوک نیز می‌تواند افزایش یابد، درحالی‌که بازده اوراق قرضه صرفاً ناشی از نرخ بهره‌ی آن است.
دارایی‌های پشتوانه‌ی صکوک حلال هستند، درحالی‌که اوراق قرضه اغلب ربا تلقی می‌شوند و می‌توان از آن‌ها برای تأمین مالی کسب‌وکارهای غیرشرعی یا به‌عنوان ابزاری برای سفته‌بازی استفاده کرد.
ارزش‌گذاری صکوک براساس ارزش دارایی‌های پشتوانه‌ی آن‌ها است، درحالی‌که قیمت اوراق قرضه تا حد زیادی از طریق رتبه‌ی اعتباری آن تعیین می‌شود.

مثالی از صکوک: گواهی‌های اعتمادی

رایج‌ترین نوع صکوک به‌صورت گواهی اعتماد ارائه می‌شود. این گواهینامه‌ها همچنین تحت قوانین غربی قرار دارند، اما ساختار این نوع از صکوک ظریف‌تر است. سازمانی که سرمایه جمع‌آوری می‌کند، ابتدا یک دستگاه با اهداف ویژه (SPV) در خارج از مرز ایجاد می‌کند. سپس این دستگاه گواهی‌های از اعتماد را برای سرمایه‌گذاران واجد شرایط صادر می‌کند و عواید حاصل از سرمایه‌گذاری‌ها را در یک توافق‌نامه‌ی تأمین مالی با سازمان صادرکننده قرار می‌دهد. درمقابل، سرمایه‌گذاران بخشی از سود مرتبط با دارایی را به دست می‌آورند.
صکوکی که به شکل گواهی اعتماد ساختاربندی شده‌اند تنها در صورتی قابل اجرا هستند که بتوان SPV را در حوزه‌ی قضایی برون‌مرزی که به چنین گواهی‌های اعتمادی اجازه‌ی صدور می‌دهند، ایجاد کرد. این عمل گاهی اوقات ممکن نیست. اگر نتوان یک SPV و گواهی‌هایی از اعتماد ایجاد کرد، یک صکوک را می‌توان به شکل یک ساختار قانون مدنی جایگزین ساختاربندی کرد. در این حالت، شرکتی که مجوز دارایی را صادر می‌کند در کشور مبدأ ایجاد می‌شود و به‌طور مؤثری دارایی را خریداری کرده و آن را به سازمانی که نیاز به تأمین مالی دارد اجاره می‌دهد.