سال سقوط نفت به پایان رسید؟

بازار طلای سیاه در ماه های اخیر شرایط ویژه ای را پشت سر گذاشته است. سقوط کم سابقه قیمت در مدت 7 ماه کار را به جایی رساند تا هر بشکه نفت برنت دریای شمال که تیر ماه سال جاری به 115 دلار رسیده بود، اواخر دی ماه تا 46 دلار پایین آمد. این میزان سقوط قیمت در فاصله 6 ماه، نگرانی ها را در کشورهای صادرکننده نفت افزایش داد و برآوردهای جدیدی از درآمدهای نفتی این کشورها صورت گرفت. برخی از تحلیلگران سیاسی و اقتصادی این وضعیت را حاصل توافق پنهانی آمریکا و عربستان برای فشار به ایران و روسیه می دانند. از سوی دیگر بسیاری از بخش های تولید نفت در جهان از جمله آمریکا با کاهش قیمت نفت زیان های قابل توجهی را متحمل شدند. نفت شیل آمریکا که با ورود به بازار موجب افزایش عرضه و کاهش قیمت نفت شد با هزینه بالایی به تولید می رسد و کاهش قیمت نفت فعالیت بسیاری از دکل های نفتی را صرفه اقتصادی می اندازد. برخی معتقدند که کاهش قیمت نفت به زیر 60 دلار به معنی توقف تولید نفت شیل خواهد بود و این موضوع عنی کاهش عره و بار دیگر افزایش قیمت. در بهمن ماه سال جاری نشانه هایی از این وضعیت در بازار نمایان شد. اخبار مختلفی از آمریکا و دیگر کشورهای تولیدکننده نفت منتشر شد که نشان از کاهش سرمایه گذاری بر روی نفت داشت. قیمت پایین نفت موجب شد تا بسیاری از دکل های نفتی آمریکا از کار بیفتد و برخی شرکت های بزرگ فعالیت های اکتشافی خود را در کشورهای مختلف متوقف سازند. همین موضوع تاثیر مثبتی در بازار گذاشت تا روند بازگشت قیمت ها آغاز شود. در اوایل بهمن ماه قیمت نفت طی یک دوره 10 روزه حدود 20 درصد افزایش یافت و سطح 48 دلار به 58 دلار رسید. به گزارش اقتصاد آنلاین به نقل از خبرآنلاین، این موضوع موجب شد تا نفت اوپک نیز پس از 33 روز در 14 بهمن ماه به کانال 50 دلار وارد شود. نفت اوپک تنها روز دوم ژانویه در نخستین ماه سال جدید میلادی در کانال 50 دلاری فروخته شده بود و به ازای هر بشکه 51.78 دلار معامله شد. این موضوع موجب شد تا برخی پیش بینی ها برای میانه های سال 2015 به نفت 60 دلاری متمایل شود. کمترین قیمت نفت اوپک طی یک سال گذشته در 13 ژانویه رقم خورد و در هر بشکه به 41.50 دلار رسید. این در حالی است که کمترین قیمت نفت اوپک در سال 2014 برابر با 52 دلار بوده است. قیمت نفت از ژوئن سال 2014 تاکنون نزدیک به 60 درصد ارزش خود را از دست داده است. تصمیم اوپک در 27 نوامبر 2014 با حمایت عربستان از عوامل تشدید این کاهش قیمت بوده است. اما کاهش قیمت نفت در حال تاثیرگذاری بر سرمایه‌گذاری غول‌های بزرگ نفتی است، به طوری‌که این شرکت‌ها در حال کاهش هزینه‌ها و سرمایه‌گذاری‌های خود هستند. شرکت بریتیش پترولیوم بعد از اینکه در سه ماه آخر سال گذشته میلادی یک میلیارد دلار به دلیل افت قیمت نفت ضرر کرد، در نظر دارد فعالیت‌های اکتشافی خود را به نصف و سرمایه‌گذاری‌ نفتی را تا 20 درصد کاهش دهد. کشورهای نفتی حاشیه خلیج فارس و عربستان هم از این کاهش قیمت‌ها بی‌نصیب نمانده‌اند. عربستان سعودی اجرای پروژه‌های نفتی خود را به تعویق انداخته است. پیش از این کویت کاهش قیمت نفت ابراز نگرانی کرده بود. از طرفی تاثیرات کاهش قیمت نفت یکی پس از دیگری بر کشورهای تولیدکننده آشکار می‌شود، دولت مکزیک نیز اعلام کرد که بودجه خود را به علت کاهش قیمت نفت 3 درصد کاهش داده و مناقصه پروژه قطار سریع السیر خود را به بعد موکول کرده است. اثرات کاهش قیمت بر صنعت نفت شیل آمریکا که در راستای کاهش قیمت نفت دروازه‌های صادرات نفت خود را پس از 40 سال گشود، نیز در حال آشکار شدن است. تعداد دکل‌های حفاری فعال در بخش نفت آمریکا به شدت کاهش یافته و 94 دکل این کشور غیرفعال شدند. این عوامل باعث شد تا قیمت نفت رشد نزدیک به 20 درصدی را طی چند روز از بهمن ماه تجربه کند. تولید نفت شیل (نفت صخره‌های شنی یا غیر متعارف) بسیار هزینه بر است و اکنون که قیمت نفت به شدت کاهش یافته است، سبب شده تا تولید این نوع نفت با مشکلاتی روبرو شود. از این رو احتمال می‌رود که روند کاهشی قیمت نفت بر روند تولید نفت شیل تاثیر کاهشی داشته باشد. بانک ژاپنی نومورا اعلام کرد، با توجه به اینکه تولیدکنندگان ضعیف‌تر و آنهایی که هزینه‌ها تولید بالاتری داشتند، فعالیت‌های خود را متوقف کرده‌اند، تولید نفت در میادین شیل به ناچار کاهش خواهد یافت. این امر دیدگاه ما در مورد قیمت نفت را پیش‌بینی کرده بودیم امسال ترمیم خواهد شد و به متوسط قیمت نفت برنت به 60 دلار باز خواهد گشت، حمایت می‌کند. درآمد نفتی ایران بانک جهانی گزارشی اعلام کرد که انتظار می‌رود درآمد صادرات نفتی ایران در سال 2015 میلادی بدون در نظر گرفتن حصول توافق هسته‌ای به 23 میلیارد دلار برسد. بانک جهانی پیش بینی کرد، اگر توافق هسته ای با گروه 1+5 حاصل شود و تحریمهای نفتی لغو شوند انتظار می‌رود صادرات نفت ایران تا سال 2017 میلادی به سطح قبل از تحریمها بازگردد. صادرات نفت ایران در سال 2011 میلادی حدود دو میلیون و 200 هزار بشکه در روز بود این درحالی است که اخیرا صندوق بین‌المللی پول طی برآوردی اعلام کرد متوسط صادرات نفت ایران در سال 2014 روزانه یک میلیون و 240 هزار بشکه در روز بوده است. این در حالی است که صادرات نفت ایران در سال گذشته نسبت به 2013 روزانه 90 هزار بشکه در روز افزایش یافته است. ایران و 1+5 در نوامبر 2013 میلادی توافق موقتی را حاصل کردند که راه را برای حل و فصل نهایی بن بست یک دهه ای درباره برنامه هسته ای ایران همواره کنند. طرفین پس از دو دوره تمدید گفتگوها هنوز نتوانسته اند به توافق نهایی دست پیدا کنند و مذاکرات تا 30 ژوئن 2015 تمدید شده است. بانک جهانی می‌گوید از آنجا که نفت حدود 80 درصد درآمد صادرات ایران و 50 الی 60 درصد درآمدهای دولت ایران را تشکیل می‌دهد، تحت این سناریو اقتصاد ایران رشد خواهد کرد. اما در صورت عدم توافق، کاهش بهای نفت به معنی کاهش 60 درصدی درآمد سالانه ایران و رسیدن آن از 120 میلیارد دلار در سال 2011 به 23 میلیارد و 700 میلیون دلار در سال 2015 است. زیان کشورهای عرب از کاهش بهای نفت روزنامه الشرق چاپ قطر نوشت که کشورهای عربی حوزه خلیج فارس در صورت پاین بودن قیمت نفت برای مدتی طولانی، حدود 215 میلیارد دلار زیان خواهند دید. بر این اساس کشورهای عربستان سعودی، کویت، بحرین، عمان، قطر و امارات با این میزان خسارت بیش از 14 درصد از حجم کل درآمدهای خود را از دست می دهند. کشورهای عربی خلیج فارس بیش از 75 درصد از درآمدهای خود را از طریق فروش نفت بدست می آورند. بر اساس این گزارش، چنانچه قیمت نفت به 65 دلار در هر بشکه برسد، کشورهای عربستان 1.9، بحرین 5.3، عمان 11.6، قطر 7.4، امارات 3.7 و کویت 3.1 درصد کسری بودجه خواهند داشت. به رغم اینکه کشورهای عرب خلیج فارس ادعا می کنند، کاهش قیمت نفت در اقتصاد این کشورها تاثیری نداشته، اما شواهد نشان می دهد که این دولت ها در پی تجدید نظر در میزان سرمایه گذاری خود در این بخش برآمده اند، امری که بطور مستقیم بر بازار کار و اقتصاد این کشورها تاثیر خواهد گذاشت. افت قیمت نفت باعث کاهش چشمگیر کمک های کشورهای شورای همکاری خلیج فارس به دیگر کشورها نیز شده است و تاکنون بخش عمده ای از ذخایر ارزی خود را از دست داده و با مشکلات اقتصادی بیشتری مواجه خواهند شد. به عقیده کارشناسان، عربستان سعودی نمی تواند قیمت نفت را برای طولانی مدت پایین نگه دارد، زیرا برای ایجاد تعادل در بودجه خود، دست کم به قیمت 100 دلار در هر بشکه نفت نیاز دارد و با توجه به پتانسیل آشوب و ناآرامی در این کشور، قادر نیست به مدت طولانی با کسری بودجه مواجه باشد. کاهش قیمت نفت و رشد اقتصادی صندوق بین المللی پول اعلام کرده است که ضرر کشورهای صادرکننده نفت در خاورمیانه و آسیای مرکزی از افت بهای نفت خام در سال جاری میلادی به 425 میلیارد دلار می رسد. این نهاد مالی بین المللی در گزارش چشم انداز اقتصادی خاورمیانه و آسیای مرکزی آورده است که اقتصادهای به شدت وابسته به صادرات نفت و گاز از جمله قطر، عراق، لیبی و عربستان سعودی بیش از سایر کشور ها از کاهش 50 درصدی بهای نفت خام آسیب خواهند دید. پس از پیش بینی ها در مورد مازاد عرضه به خاطر افزایش غیر مترقبه تولید نفت شیل آمریکا، نفت خام به نازل ترین بهای خود در شش سال گذشته سقوط کرد. صندوق بین المللی پول بیش بینی رشد اقتصاد جهانی در سال 2015 را از 3.8 به 3.5 درصد کاهش داد و همچنین چشم انداز رشد اقتصادی سه کشور مهم صادر کننده نفت، روسیه، عربستان سعودی و نیجریه را تا حد قابل توجهی پایین آورد. این صندوق پیش بینی کرده که با در نظر گرفتن کاهش ناگهانی و بی سابقه بهای نفت، تقریبا همه کشورهای صادر کننده نفت در خاورمیانه و آسیای مرکزی در سال جاری میلادی با کسری بودجه مواجه می شوند. همین پیش بینی باعث شد که چشم انداز رشد اقتصادی سال 2015 این بخش از جهان با یک درصد کاهش نسبت به پیش بینی اکتبر سال گذشته، به 3.4 درصد درصد تنزل پیدا کند. زیان ناشی از کاهش بهای نفت احتمالا 21 درصد تولید ناخالص داخلی کشورهای شورای همکاری خلیج فارس و معادل 300 میلیارد دلار خواهد بود. به پیش بینی صندوق بین المللی پول این ضرر در کشورهای غیر عضو شورای همکاری خلیج فارس حدود 90 میلیارد و در آسیای مرکزی 35 میلیارد دلار خواهد بود. این نهاد مالی بین المللی می گوید، از آن جایی که اقتصاد کشورهای وارد کننده نفت به بهای فراورده های نفتی و نفت کمتر وابسته است، سود این کشور ها در مقایسه با ضرر کشورهای صادر کننده کمتر خواهد بود. بنا به این پیش بینی، مراکش، لبنان و موریتانی از کاهش بهای نفت سود بیشتری خواهند برد؛ در همین حال موازنه کسری بودجه در لبنان و مصر بهبود پیدا می کند. صندوق بین المللی پول پیش بینی می کند که بیشترین بهره ناشی از این تغییر موازنه اقتصادی نصیب کشورهای وارد کننده نفت در خاورمیانه می شود. این نهاد، چشم انداز اقتصادی این کشور ها را که در اکتبر سال گذشته منتشر کرده بود تغییر داد و اکنون پیش بینی می کند که رشد ناخالص داخلی این دسته کشور ها یک درصد افزایش یابد. به دلیل کاهش تقاضا در چین و روسیه، کشورهای صادرکننده نفت در آسیای مرکزی در مقایسه با پیش بینی اکتبر سال گذشته بد ترین وضعیت را تجربه خواهند کرد. نفت 200 دلاری دبیر کل اوپک با پیش بینی نفت 200 دلاری برای آینده، موج جدیدی را در بازار نفت ایجاد کرد تا جایی که برخی رسانه های آمریکایی توقف سقوط قیمت نفت و افزایش نسبی قیمت را بخشی از نقشه اوپک دانسته اند. پایگاه خبری موتلی فول آمریکا، کمبود عرضه نفت در آینده را ناشی از تصمیم اوپک برای حفظ سطح تولید و فراهم آوردن زمینه کاهش قیمت نفت دانست. این پایگاه خبری در تحلیلی نوشت؛ هم اکنون بازار نفت به طور کامل روی مساله یافتن یک نقطه حداقلی برای قیمت نفت متمرکز است، نقطه ای که قیمت از آن پایین تر نرود. اگرچه به گفته عبدالله البدری دبیرکل اوپک، قیمت قبلا به این سطح رسیده است. وی نه تنها می گوید قیمت به کمترین سطح خود رسیده، بلکه پیش بینی می کند، قیمت هر بشکه نفت می تواند در آینده 200 دلار افزایش یابد. بنابه گفته دبیرکل اوپک، لازم نیست بازار نفت در پی یافتن حداقل قیمت نفت باشد، زیرا بازار پیش تر به کمترین قیمت رسیده است و افزایش قیمت پیش بینی می شود. وی گفت که نمی گوید اوپک وارد عمل شده و با کاهش سطح تولید و تثبیت عرضه، بازار را نجات خواهد داد. در عوض البدری پیش بینی می کند، بازار خودبه خود در حال رسیدن به تعادل است، زیرا شرکت های نفتی مخارج سرمایه گذاری خود را بشدت کاهش داده اند که این امر در نهایت منجر به کاهش رشد تولید خواهد شد. به علاوه، شمار دکل های نفتی در آمریکا در حال کاهش است که یک شاخص مهم دال بر به کف رسیدن قیمت است. هر چند از آنجا که صنعت نفت در شرایط مازاد عرضه کار می کند، دبیرکل اوپک هشدار می دهد در شرایط کاهش رشد تولید، به دلیل اینکه امروز کمتر از حد نیاز سرمایه گذاری می شود، در آینده خطر کمبود عرضه نفت بازار را تهدید خواهد کرد. دبیرکل اوپک گفت: اگر در زمینه نفت و گاز سرمایه گذاری نشود در آینده شاهد افزایش قیمت هر بشکه نفت به بیش از 200 دلار خواهیم بود. وی بدون ارایه جدول زمانی، به رابطه میان سرمایه گذاری و تولید آینده اشاره کرد. تولید نفت به طور طبیعی کاهش می یابد و شرکت های نفتی باید سرمایه گذاری کنند تا نه تنها کاهش ناشی از افت ذخایر میدان های نفتی را جبران کنند، بلکه برای پاسخ دادن به افزایش تقاضا، تولید جدید نیز داشته باشند. هرچند اکنون شرکت های نفتی به دلیل کاهش نقدینگی، مایل به سرمایه گذاری برای تولید جدید نیستند. در طول زمان، این مساله می تواند به یک مشکل تبدیل شود، زیرا میدان های نفتی در سراسر جهان به طور طبیعی ذخایرشان سالانه در حدود 5 درصد کاهش می یابد. برای فایق آمدن به این مشکل، لازم است شرکت های نفتی حدودا تولید نفت خود در 10 سال و نیم آینده را به میزان 200 میلیارد بشکه افزایش دهند تا بتوانند پاسخگوی تقاضا باشند. چنین تولیدی به 7 تا 10 هزار میلیارد دلار سرمایه گذاری در صنعت نفت نیاز دارد. اگرچه با کاهش زیاد سرمایه شرکت های نفتی، این شرکت ها اعلام کردند در سال جاری، پاسخگویی به نیاز آینده برای آنها سخت تر شده است. در حقیقت، صنعت نفت ممکن است امسال پروژه های نفتی با نیاز سرمایه گذاری بیش از 150 میلیارد دلار را به دلیل سقوط قیمت نفت به تاخیر بیاندازد. بسیاری از این سرمایه گذاری ها چندین سال طول می کشد تا به بازده برسند. این نشریه آمریکایی می نویسد: این می تواند تماما بخشی از نقشه اوپک باشد، زیرا عامدانه موجب کاهش قیمت ها شد و بنابراین اکنون وقتی قیمت نفت افزایش پیدا کرد، می تواند سهم بازار خود را کنترل کند. اوپک می خواهد برای بدست آوردن یک سود بالقوه بزرگ و بلندمدت، یک سختی کوتاه مدت را تحمل کند. در همین رابطه مدیرعامل شرکت انگلیسی-هلندی شل از بازگشت قیمت نفت در بلند مدت به سطوح ٩٠ دلار برای هر بشکه خبر داد. بن ون بیوردن با بیان اینکه پیش بینی اینکه چه زمانی قیمتهای جهانی نفت خام به سطوح ٩٠ دلار برای هر بشکه بازمی گردد، غیرممکن است، گفت: قیمت های جهانی نفت خام در میان مدت همچنان بی ثبات خواهد بود. شرکت شل همچنین اعلام کرد که در نظر دارد هزینه های خود را که پیش تر برنامه ریزی کرده است، ظرف سه سال آینده حدود ١٥ میلیارد دلار کاهش دهد و این کار از طریق مسدود کردن سود سهام در سطوح کنونی و کاهش سرمایه گذاری ها در پروژه های شیل اویل با هدف مقابله با افت قیمت نفت انجام می شود.