چگونه حباب را در بازار بشناسیم؟

طی هفته‌های اخیر رشد عجیب بازار سرمایه که در کمتر از یک ماه به قله 28 هزار واحدی رسیده است، شائبه وجود حباب در بازار را افزایش داده است. این موضوع باید بسیار جدی گرفته شود زیرا در صورت حبابی بودن بازار بسیاری از سرمایه گذاران (خرد و کلان) بعد از ترکیدن حباب بدون هیچ تعارفی ورشکست خواهند شد. پس چگونه می‌توان حباب را شناسایی کرده و از آن اجتناب کرد؟

این امر که بتوان حباب را در بازار شناسایی کرد پیشنهاد خوبی است اما، در عمل بسیار سخت‌تر از گفتار است. بارها و بارها فعالان بازار گروه‌های معاملاتی، بخش‌ها و سهامی را شاهد بوده‌اند که طی مدت زمانی همچنان ارزش آن‌ها رو به افزایش بوده است. این افزایش که چند هفته و حتی چند ماهی ادامه داشته با حالت اغوا گر خود معامله گران و سرمایه گذاران بسیاری را به خود جلب کرده است و حتی هشدارهای بسیار زیاد نیز موجب اغوای سرمایه گذاران نشده.

اما به یکباره ... همه چیز در چشم به هم زدنی می‌ترکد و سرمایه گذار را ورشکسته راهی خانه می‌کند!

برای اجتناب از یک چنین موقعیت نا خوشایندی 2 قاعده مهم وجود دارد که باید به آن توجه کرد:

قاعده اول: نگاه هم‌زمان به وضعیت کلیه بخش‌ها و گروه‌های معاملاتی.

برای درک این قاعده، یک راهنمایی عمومی و ساده به عنوان "نمودار کیسی" وجود دارد. این نمودار بیان کننده وجود تورم در یک گروه معاملاتی به عنوان حباب آن بخش است. اساساً این نمودار به مقایسه اندازه رشد بخش‌ها در یک بازار سهام می‌پردازد و در طول زمان به راحتی مشخص می‌سازد که کدام بخش یا سهم دارای حباب است.این یک نمودار ساده با یک قدرت تحلیلی بسیار بالا است. به عنوان مثال به نمودار زیر توجه کنید:

در نمودار فوق دقیقاً مشخص است که کدام یک از بخش‌ها دارای حباب هستند. بخشی که دارای حباب است سهم سایر بخش‌ها را طی یک دوره به خود اختصاص می‌دهد. این کلید پیدا کردن حباب است. به عبارتی نمودار کیسی مشخص می‌سازد که در یک بازار سهام که از بخش‌ها و گروه‌های معاملاتی متنوعی برخوردار است، چنانچه یک گروه از روند نوسانات سایر گروه‌ها سرپیچی کرده و بیش از 20 درصد معاملات بازار را به خود اختصاص دهد، به احتمال بسیار زیاد دارای حباب است.

به عبارتی فاصله گرفتن سریع یک گروه معاملاتی از میانگین روند بلند مدت خود حبابی است که خیلی زود می‌ترکد و گروه را به مسیر خود باز می‌گرداند.

بازار سهام در تهران امروز در پی چند عامل و مهم‌تر از همه افزایش بهای ارز و دلار توانسته به رقم رکورد دست یابد. این امر ضرورت توجه سرمایه گذاران برای شناسایی گروه‌های معاملاتی که حبابی در حال افزایش سهم هستند را جدی‌تر می‌سازد.

قاعده دوم: جمله "این بار فرق دارد" را نشنیده بگیرید.

معمولاً یک حباب با یک تغییر رویکرد در بازار آغاز می‌شود. این تغییر رویکرد مبنی بر تخریب فرصت‌های سابق و راهنمایی به سمت مسیر جدید است. البته حیات بازار سرمایه همواره مبتنی بر این‌گونه تغییرات در فرصت‌ها و یافتن فرصت‌های جدید است و بارها از این توجیه برای نشان دادن اینکه بازار اساساً حبابی نیست استفاده شده. اما هر تغییر رویکرد و پارادایمی یک سوی تاریک نیز دارد.

نمونه بارزی از یک چنینی تغییر پارادایمی در بازارهای سرمایه که در نهایت حباب از آب درآمد را در اواخر دهه 90 در آمریکا شاهد بودیم. وسعت و گسترش یکباره اینترنت در سطح آمریکا و سایر جهان، منجر به رشد سریع سهام شرکت‌های مرتبط با این پدیده بود و چنان اقبال یکباره‌ای به سهام این شرکت‌ها صورت گرفت که ظرفیت‌های سود دهی آن‌ها بدون انتها به نظر می‌رسید.

داستان اما به همین سادگی نبود و در اواسط 2003 رشد یکباره سهام این شرکت‌ها به شدت متوقف شد و این شرکت‌ها به مسیر عادی باز گشتند. این امر منجر به زیان سرمایه گذاران در این شرکت‌ها در مجموع به مبلغ بیش از 342 میلیون دلار شد. اتفاقی که بازار سهام نزدک هیچ گاه فراموش نکرده.

تحلیلگران در آن زمان معتقد بودند که اکثر سرمایه گذاران متوجه رشد غیر منطقی سهام این شرکت‌ها بودند و حتی به نمودار سهام این شرکت‌ها و تحلیل آن‌ها نیز توجه داشتند. اما همه درگیر چیزی به نام تغییر رویکرد و ایجاد فرصت جدید شدند. اینکه این سهام به این دلیل رشد می‌کند که نماینده یک صنعت جدید و فرصت ساز است. این حباب نیست و قیمت‌ها واقعی است. این بار فرق دارد!

حباب به همین سادگی آغاز سد و به همین سادگی بسیاری از سرمایه گذاران را ورشکست کرد.

این اتفاقی است که بدون شک در بازار تهران نیز در حال رخ دادن است. افزایش بهای ارز و ساید تغییر نگاه دولت به حمایت از برخی صنایع همچون پتروشیمی منجر به افزایش بهای سهام برخی از شرکت‌ها و استقبال از آن‌ها شده است. شاید بسیاری بر این باورند که اکنون یک فرصت جدید در بازار رقم خورده و به عبارتی یک تغییر پارادایم به وجود آمده.

این امر به هیچ وجه به معنی تایید وجود حباب در بازار تهران نیست. احتمال حباب بسیار بالا است و صعود چند هزار واحدی شاخص در کمتر از یک ماه این احتمال را تایید و بسیار تقویت می‌کند. باید توجه داشت بازار سهام یک کلیت است و باید در کلیت به آن نگریست. شاید این دو قاعده بتواند خیلی راحت مشخص سازد که کدام سهم و گروه از روند ذاتی بازار سرپیچی کرده و دلیل آن چیست. این حداقل کاری است که سرمایه گذاران هوشمند در این شرایط انجام می‌دهند.