تحریم‌ها زخمی تازه بر جان نفت وارد کردند

همزمان با آغاز تحریم‌های غرب علیه ایران در ژولای 2012 ایران مجبور شد برخی از تاسیسات و چاهای تولید نفت خود را تعطیل کند و به این ترتیب سطح تولید نفت کشور به پایین‌ترین سطح خود در دو دهه گذشته برسد. ماه ژولای 2012 غم‌انگیز‌ترین ماه برای صنعت نفت ایران در چند سال اخیر بوده است. رقابت تنگاتنگ ایران و عراق بر سر تولید نفت در ماه‌های ابتدایی 2012 بالاخره به شکست ایران منجر شد. گزارش ماه آگوست دبیرخانه اوپک که چند روز بعد از اتمام ماه ژوئن و در 9 آگوست آن سال منتشر شد، پرده از خبری منفی برای ایران برداشت. «عراق به‌جای ایران به دومین تولید‌کننده اوپک تبدیل شد» این اتفاق به این ترتیب رقم خورد درحالی که ایران به‌واسطه تحریم‌ها مجبور به کاهش 173هزار بشکه‌یی تولید نفت خود شد، عراق با استفاده از فرصت‌های سرمایه‌گذاری افزایشی بی‌سابقه و 150هزار بشکه‌یی در تولید نفت خود داشت. بدین‌ترتیب ایران از تولید 2میلیون و 990هزار بشکه‌یی به 2میلیون و 817 هزار بشکه تنزل کرد و عراق تولید خود را از 2میلیون و 964هزار بشکه به 3میلیون و 79هزار بشکه رساند. از آن روز تاکنون رویای دستیابی دوباره به مقام دومی در ذهن مسوولان ایرانی جا خوش کرده است و هر از چندگاهی از احتمال دستیابی به این مقام صحبت می‌شود؛ اما اخباری که هر از گاهی در این زمینه منتشر می‌شود، این احتمال را هر روز کمرنگ‌تر از روز قبل می‌کند. روز گذشته یکی از روزهایی بود که به محو شدن این رویا کمک کرد. «هند در راستای متقاعد کردن امریکا برای کاهش خطر تحریم به‌جای ایران از عراق یک‌میلیون بشکه نفت خام خریداری کرد» این سرخط خبری بود که رویترز منتشر کرد. پالایشگاه هندی مانگالور پس از کاهش واردات از ایران به خرید نفت از عراق اقدام کرد تا در اقدامی پیشگیرانه، واشنگتن را برای کوتاه آمدن در قبال دهلی‌نو برای واردات نفت از ایران متقاعد کند. پالایشگاه و صنایع پتروشیمی مانگالور به‌علت کاهش واردات نفت از ایران طی یک خرید لحظه‌ای میزان کمی نفت از بصره عراق خریداری کرد. منابع هندی ماه گذشته گفته بودند، دهلی‌نو برای حفظ سطح واردات نفت خود از ایران به میزان سال گذشته و عدم نقض تحریم‌ها از پالایشگاه‌های خود خواسته تا واردات نفت از این کشور را برای ماه فوریه و مارس کاهش دهند. یک منبع آگاه که نخواست نامش فاش شود، گفت: مانگالور بزرگ‌ترین مشتری نفت ایران یک میلیون بشکه نفت سبک بصره با تخفیف 1.50دلار به ازای هر بشکه به نسبت قیمت پایه دوبی برای تحویل در ماه مارس خریداری کرده است. این پالایشگاه هندی از زمانی‌ که نفت ایران را که نیز سولفور بالایی دارد، وارد می‌کند به‌ندرت به خرید نفت بصره با سولفور بالا می‌پردازد. پالایشگاه مانگالور با ظرفیت روزانه 300هزار بشکه در روز در سواحل غربی جنوب هند واقع شده است. منابع آگاه هندی خبر دادند که این حرکت در راستای اقدامی پیشگیرانه برای متقاعد کردن واشنگتن برای کوتاه آمدن در قبال دهلی‌نو برای واردات نفت از ایران صورت گرفته و پس از سفر رییس‌جمهور امریکا به هند و انجام مذاکرات میان دو کشور قرار است واشنگتن موضع ملایم‌تری در قبال هند برای واردات نفت از ایران اتخاذ کند و حجم این واردات در سطح کنونی حفظ شود. درحالی که از ابتدای شکل‌گیری تحریم‌ها و در زمان شدید شدن آن بسیاری از مسوولان کشور از عدم آسیب دیدن ایران در مقابل تحریم‌ها سخن می‌گفتند؛ حالا دیده می‌شود که تحریم‌ها نه تنها به‌صورت مستقیم بلکه به صورت غیرمستقیم نیز می‌توانند آسیبی جدی به اقتصاد کشوری که وابستگی شدیدی به نفت دارد، وارد کنند. اگر اوضاع و احوال دنیای انرژی را پیگیری کنید، خواهید دید که عراقی‌ها بهصورت مستمر و جدی در عرصه‌های مختلف برای جذب سرمایه در صنعت نفت حاضر می‌شوند، این حضور به حدی است که در پنل‌های تخصصی انرژی در داووس که به‌تازگی برگزار شد نیز روش نوری شاویس، نماینده نخست‌وزیر عراق از مدیرعامل جدید توتال و دیگر فعالان و سرمایه‌گذاران صنعت نفت درخواست کمک به این صنعت در عراق و سرمایه‌گذاری در این کشور کرد. روز گذشته نیز وزیر نفت عراق برای جذب سرمایه‌های خارجی در بخش انرژی این کشور با سفرای کشورهای اروپایی در عراق دیدار کرد. به گزارش ایسنا سفرای آلمان، انگلیس، هلند، اسپانیا، اسلوواکی، یونان، رومانی، فرانسه، ایتالیا و سفیر اتحادیه اروپا در عراق با عادل عبدالمهدی، وزیر نفت عراق دیدار کردند. در این دیدار وزیر نفت عراق درخصوص علاقه این کشور به تقویت مناسبات اقتصادی با اعضای اتحادیه اروپا در بخش نفت و گاز تاکید کرد. عبدالمهدی گفت: ما برای آموزش و کسب تخصص لازم در بخش انرژی مایل به اعزام نیرو به کشورهای اروپایی هستیم. وی افزود: عراق دارای ذخایر عظیم انرژی است. از این رو ما به‌دنبال زمینه‌سازی برای جذب سرمایه‌های خارجی در بخش اکتشاف و استخراج نفت و گاز هستیم. در این دیدار یانا هیپوشکووا، سفیر اتحادیه اروپا در عراق اقدامات این کشور برای توسعه بخش انرژی را تحسین کرد. تمام این فعالیت‌ها و تکاپوی عراق درحالی صورت می‌گیرد که ایران به‌عنوان کشوری که همواره از ثبات و امنیت بیشتری برخوردار بوده، گزینه‌یی مهم‌تر و بهتر برای سرمایه‌گذاران است اما تحریم‌ها مسیر را به شکل دیگری رقم زده است. از سال 2009 و اوج‌گیری تحریم‌ها درحالی که تغییرات نفتی ایران هر سال نسبت به سال گذشته یا منفی یا صفر بود عراق روندی رو به رشد را طی می‌کرد به‌طوری که در سال 2010 که ایران تنها 0.9درصد بر تولید نفت خود افزود، عراق 12.5درصد تولید خود را افزایش داد. این افزایش‌ها بود که زمینه جلو زدن عراق از ایران در ژوئن 2012 را فراهم کرد. مقایسه‌یی میان تولید نفت ایران در دسامبر سال 2011 و دسامبر سال 2014 نشان می‌دهد ایران و عراق به‌طور تمام و کمال طی این سه سال جای خود را عوض کرده‌اند. تولید نفت ایران در دسامبر 2011 معادل 3میلیون و 531 هزار بشکه و تولید نفت عراق در همین مدت 2میلیون و 723هزار بشکه بوده است؛ سه سال بعد تولید نفت ایران به 2میلیون و 765هزار بشکه کاهش یافته و عراق تولید خود را به 3میلیون و 616 هزار بشکه رسانده است. اما عراق چگونه به این مرحله رسید؟ برای یافتن پاسخ این سوال نگاهی به تاریخچه صنعت نفت در این کشور داشته ایم. نفت در عراق برای نخستین‌بار در سال 1927 حدود سه دهه بعد از کشف نفت در ایران حوالی کرکوک کشف شد. شرکت نفت عراقی که به‌طور مشترک در اختیار غولهای نفتی دنیا یعنی ایالات متحده امریکا، بریتانیا، فرانسه و هلند بود، نخستین چاه نفتی را در این کشور حفر کردند. این چاه به‌طور متوسط روزانه 100هزار بشکه نفت به آنها میبخشید. این میزان نفت ارزان، آخرین چیزی بود که شرکتهای بین‌المللی نفتی می‌خواستند. مردم عراق هیچ سودی از قراردادها نمیبردند. به این ترتیب تاریخ نفت عراق با قربانی شدن توسط شرکتهای نفتی خارجی که مهم‌ترین آنها امریکا و انگلیس بود، آغاز شد. این روند تا جنبش ناسیونالیستی شرکت نفت عراقی در سال 1972 ادامه داشت. این درحالی بود که در این سال‌ها ایران حداقل در ظاهر صنعت نفت خود را ملی کرده بود و شرکت‌های بین‌المللی نیز در ایران سرمایه‌گذاری می‌کردند. تا 10سال بعد دولت عراق تلاش می‌کرد کنترل بیشتری بر منابع نفتی خود به‌دست آورد. پس از دوران ناسیونالیسم، دولت عراق برای بودجه و مشارکت بیشتر به شرکتهای فرانسوی و دولتهای روسی (اتحاد جماهیر شوروی) روی آورد. دهه 70میلادی در عراق همزمان با آشوبهای سیاسی داخلی در این کشور نیز بود. صدامحسین در مسند قدرت قرار گرفته بود و فضای وحشت‌آوری در کشور ایجاد کرده بود. وی از این طریق سرنوشت نفت کشور را در دست گرفته و مطابق با میل خود با نفت و درآمدهای حاصل از آن رفتار می‌کرد. جنگ ایران و عراق در دهه 80 میلادی همچنین تحریم‌های امریکا که از سال 1990در عراق آغاز شد، باعث شد تولیدات نفتی این کشور با مشکل مواجه شود. در سال 2009 عراق جزو 12کشور بزرگ تولیدکننده نفت همچنین پنجمین کشور بزرگ تولیدکننده نفت دنیا پس از عربستان سعودی، ایران، ونزوئلا و کانادا بود. 30 ژوئن سال 2010 ایالات متحده امریکا 2.05میلیارد دلار برای مدرنیزه کردن به بخش نفت و گاز عراق اختصاص داد. این دوره دقیقا با شدت‌ گرفتن بیش از پیش تحریم‌ها در ایران و تعطیل شدن برخی از پروژه‌های نفتی در پی خروج شرکت‌های برتر بین‌المللی همزمان شد. براساس گزارش‌های به‌دست آمده از آژانس و موسسات دولتی ایالات متحده امریکا، سازمان‌های بین‌المللی و دیگر موسسات تصمیم دارند در درازمدت بیش از 100میلیارد دلار برای بازسازی عراق در بخش‌های مختلف هزینه کنند. طبق گزارش‌های آژانس بین‌المللی انرژی عراق قصد دارد تولیدات خود را تا سال 2017 دوبرابر میزان فعلی کند.