‌گردش مالی سم سفید در سفره‌ها؟

تولیدکننده‌ها از این بازار پررونق راضی نیستند. ظاهرا تولیدکننده‌های متقلب نمک‌های نامرغوب خود را به بازار عرضه کرده و هم بازار تولیدکننده‌های استاندارد را با قیمت‌های بالاتر خود بر هم می‌زنند و هم مصرف سرانه نمک را بالاتر می‌برند. در این میان ظاهرا تیغ سازمان‌های ناظر هم برش لازم را ندارد. رییس انجمن صنفی تولیدکنندگان نمک تصفیه می‌گوید: مصرف سالانه نمک خوراکی در ایران 540هزار تن است؛ اما همه این میزان وارد بدن نمی‌شود. با این حال خوراک بزرگ‌ترین بازار مصرفی در ایران نیست. علی‌اکبر ساداتی بیشترین سهم مصرف نمک را در صنایع پتروشیمی می‌داند؛ «بیشتر از یک میلیون تن از 3میلیون‌و200هزار تن کل تولید سالانه صرف صنایع پتروشیمی می‌شود و بعد از آن صنایع خوراکی است». اگر نمک کیلویی 900 تومان باشد و جمعیت ایران را 77میلیون نفر در نظر بگیریم، هر نفر به‌طور متوسط 4.5کیلوگرم مصرف کند یعنی سالانه دست‌کم 313هزارمیلیارد تومان صرف خرید و فروش این محصول در ایران می‌شود. نظارت، گمشده صنایع غذایی دبیر انجمن نمک ایران پیش‌تر از تقلبی بودن 30درصد محصولات بازار خبر داده بود اما رییس این انجمن وضعیت را وخیم‌تر می‌داند و این میزان را بیشتر می‌داند. نظارت بر سلامت محصولات غذایی را وزارت بهداشت و سازمان استاندارد برعهده دارند که ظاهر نظارت آنها بر صنایع غذایی که از عمدتا از نمک‌های نامرغوب استفاده می‌کنند مانند شرکت‌هایی که پنیر لیقوان تولید می‌کنند و همین طور تولیدکننده‌های نمک غیرتصفیه و حتی توزیع‌کننده‌های این محصولات ضعیف‌تر از آن است که جلوی این تخلفات را بگیرد. با این حال سازمان غذا و دارو قول همکاری و کنترل بیشتر را دست کم بر بازار نمک داده هرچند که به زعم فعالان این صنعت، مساله اساسی‌تر قوانین برخورد با متخلفین صنعت غذا در ایران است که در سال 1346 تدوین شد که امروز توان بازدارندگی لازم را ندارد. فرایند تولید نمک تصفیه اینگونه است که نمک در آب حل و ناخالصی‌های آن جدا می‌شود؛ بعد از این مرحله دوباره حرارت و از سانترفیوژی عبور داده می‌شود و سپس ید به آن اضافه می‌شود. نمک بعد از این مرحله، با دستگاه خشک و بدون دخالت دست بسته می‌شود. اما این فرایند در مورد نمکهای تقلبی با پریدن از مرحله تصفیه تولید می‌شود و جالب اینجاست که برای پوشاندن این عیب بزرگ محصولات تقلبی با قیمت‌های بالاتری به بازار عرضه می‌شود. در حالی که نمک استاندارد به قیمت کیلویی 900 تومان بطور متوسط عرضه می‌شود نمکهای غیراستاندارد به قیمت بالاتر از هزار تومان فروخته می‌شود. این قیمت همراه با حذف فرآیندهای تصفیه، سود تولیدکننده را بسیار بالا می‌برد. این نمک غیراستاندارد، ناخالصی‌هایی دارد که برای سلامت بسیار مضر است و بعد از گذشت چندین سال اثر خود را بر سلامت مردم نشان می‌دهد. از طرفی این ناخالصی‌ها تلخی به طعم نمک اضافه می‌کند و از شوری آن می‌کاهد و مصرف‌کننده را وامی‌دارد تا نمک بیشتری به غذا یا محصول خود بزند. همین عامل هم مصرف نمک را بالا می‌برد و هم میزان ناخالصی‌ها و فلزات سنگین وارده به بدن را افزایش می‌دهد. صادرات نمک برای سفره و نفت از آنجایی که نمک مصرف قابل ملاحظه‌یی در حفاری چاه‌های نفت دارد، صادرات این محصول که در ایران از منابع فراوانی مانند معادن سنگی به‌ویژه در سمنان و دریاچه‌های مرده مانند دریاچه قم و بخش‌هایی از دریاچه ارومیه و دریاچه مهارلو به‌دست می‌آید، ارزآوری خوبی برای کشور می‌تواند داشته باشد. درحال حاضر هم نمک برای مصارف پتروشیمی به کشورهای نفت‌خیز اطراف صادر می‌شود اما در اندازه‌یی که به گفته ساداتی «در حد بازی» است. نمک سنگی که آسیاب می‌شود و در کیسه‌های یک تنی بسته‌بندی می‌شود بدون فرآوری صادر می‌شود به کشورهایی مانند عراق و گرجستان و آذربایجان. این نمک صادراتی به گفته رییس انجمن نمک ایران، به ارزان‌ترین قیمت در بازار نمک به فروش می‌رود؛ حداکثر تنی بیش از 100هزار تومان / 30-35دلار. نمک صادراتی برای مصرف خوراکی نیز به قیمتی بین 60 تا 100 دلار بسته به شکل و نوع بسته‌بندی آن در بازارهای کوچک فعلی به فروش می‌رود. این نمک خوراکی برای اینکه از مرزهای ایران با همین عنوان خارج شود و سر سفره‌های مردم دیگر کشورها بنشیند باید هم استانداردهای کشور مبدأ را دریافت کند و هم استانداردهای کشور مقصد را. اما در عبور از این ایستگاه‌ها راه‌های فراری هم کشف شده؛ برخی برای دور زدن وزارت بهداشت، ‌نمک خوراکی خود را به نام نمک صنعتی صادر می‌کنند و آن سوی مرزها به‌عنوان نمک خوراکی بسته‌بندی می‌کنند و این باعث شده به تولیدات واحدهای شناسنامه‌دار آسیب رساندند. از آن طرف، از آنجایی که عمده کشورهای مقصد صادراتی نمک ایران کشورهایی هستند که شرایط سیاسی و اجتماعی به هم ریخته‌یی دارند به استاندارد این محصولات نیز توجهی نمی‌شود. درنتیجه امکان صادرات محصولات نامرغوب فراهم است اما در نبود نگاه بلندمدت، که به یکی از ضعف‌های بازرگانان ایرانی در عرصه جهانی بدل شده است، این بازار در سال‌های آتی از دست خواهد رفت. همانطور که در سال‌های اخیر در سراشیبی افتاده است. همانطور که نمودار نشان می‌دهد میزان صادرات نمک در ایران از 156هزار تن در سال 1388 به 126هزار تن در سال 1389 کاهش یافته است درحالی که این میزان صادرات، تنها 6.3درصد میزان تولید بوده است. صادرات 100هزار تن نمک، بازی است بازار خارجی نمک ایران در شرایطی که به گفته ساداتی بازار داخلی آن اشباع شده، بهترین گزینه تجارت است. به گفته او، از آنجایی که در کشور ما سوخت و نیروی کار ارزان است می‌توانیم مزیت رقابتی در قیمت‌ها ایجاد کنیم. ضمن اینکه توانمندی تولیدکننده هم به حدی است که حتی چین نمی‌تواند با ما رقابت کند. اما برای داشتن آن‌سوی مرزها، به قول ساداتی، باید مشکلات خود را حل کنیم؛ مشکلات بانکی و حمل‌ونقل مهم‌ترین آنهاست. درحال حاضر مبادلات ما تنها براساس اعتماد است که کلاهبرداری بسیاری صورت می‌گیرد. تجارت نمک، تجارت خردی نیست؛ تجارتی میلیون تنی است. در بازار جهانی کنونی نمک را از استرالیا به روسیه می‌برند. وی درباره فرصت تازه روسیه برای نمک ایران هم می‌گوید: «برای صادرات به روسیه باید از کشتیرانی استفاده کنیم که ظرفیت کنونی ما پر است و هزینه آن از طرف دیگر بالاست. صادرات از راه زمین هم امن و به صرفه نیست. در نتیجه قیمت نمک تا به روسیه برسد بالا می‌رود». رییس انجمن نمک ایران میانگین صادرات نمک ایران در 3 سال گذشته حدود 300هزار تن اعلام می‌کند که از نظر وی رقم قابل قبولی نیست؛ ضمن اینکه همه این میزان هم نمک تصفیه شده نبوده. ساداتی معتقد است ظرفیت صادرات نمک ایران باید بالای میلیون تن باشد: «میزان صادرات فعلی برای صنعت نمک ما حکم بازی را دارد گرچه بخشی از ظرفیت کارخانه ما را می‌پوشاند.»