زیان7میلیارددلاری ازضایعات30درصدی‌کشاورزی
ضایعات محصولات کشاورزی در تمام دنیا جزیی جدا نشدنی از پروسه تولید محصولات کشاورزی هستند، اما آمار مربوط به ضایعات این محصولات در ایران تکان دهنده‌اند.
رییس کمیسیون کشاورزی مجلس شورای اسلامی معتقد است 30درصد از کل محصولات کشاورزی در ایران بر اثر عوامل مختلف ازبین می‌روند و به ضایعات تبدیل می‌شوند. اگر حجم کل محصولات کشاورزی تولید شده در کشور را در سال رو به پایان فعلی در حدود 70میلیون تن درنظر بگیریم، این بدان معنی خواهد بود که چیزی در حدود 25میلیون تن از کل این محصولات در مراحل مختلف از کاشت محصول تا مصرف آن هدر می‌رود. سیدرضا نورانی، رییس اتحادیه ملی محصولات کشاورزی ایران، ارزش این میزان محصول ازدست رفته را چیزی در حدود 7میلیارد دلار تخمین می‌زند که به گفته او برای سیر کردن سالانه 20میلیون نفر کفایت می‌کند. درصد بالای ضایعات کشاورزی در کشور، زخم عمیق دیگری است بر پیکر صنعت کشاورزی ایران. این میزان ضایعات، مانع از رسیدن به نقطـه خودکفـایی و امکـان صـادرات در بـسیاری از محـصولات می‌شود. همه اینها درحالی است که در برنامه پنجم توسعه پیش‌بینی شده بود که میزان این ضایعات باید نصف شده و از حدود 30درصد به 15درصد برسد. ضایعات در تعریف به مقادیری از یک کالای خاص و کالای مشتق شده از آن گفته می‌شود که وارد چرخه مصرف نمی‌شود. از دیگر سو، میزان ضایعات به‌دلیل کاهش تولید قابل استفاده، افزایش نیاز به واردات و هدر دادن نهاده‌های مورد استفاده در تولید، بر اقتصاد لطمه وارد می‌کند. عباس رجایی، رییس کمیسیون کشاورزی مجلس شورای اسلامی روز شنبه گفت: طبق سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی وزارت جهاد کشاورزی در برنامه پنجم توسعه باید میزان ضایعات 50درصد کاهش می‌یافت که تاکنون این امر تحقق نیافته است. به گفته وی، حجم ضایعات بخش کشاورزی از مزرعه، مراکز فرآوری تا سفره مردم را شامل می‌شود که درصورت عملیاتی شدن این طرح در برنامه پنجم توسعه، میزان حجم ضایعات این بخش باید به 15درصد می‌رسید که متاسفانه هنوز در این راستا توفیقی حاصل نشده است. وی یکی از راهکارها و سیاست‌گذاری‌های کاهش ضایعات بخش کشاورزی را توسعه صنایع تبدیلی و تکمیلی دانست به‌طوری که حجم فضای صنایع فرآوری افزایش یابد. به گفته وی، توسعه صنایع تبدیلی و تکمیلی کشاورزی مستلزم سرمایه‌گذاری و ارایه تسهیلات بانکی مناسب است. در همین راستا طبق قانون 10درصد منابع صندوق توسعه ملی باید به‌صورت ریالی دراختیار بخش کشاورزی قرار گیرد که بخشی از آن باید صرف ظرفیت‌سازی صنایع تبدیلی و تکمیلی بخش کشاورزی شود. میوه؛ رکورددار ضایعات رییس اتحادیه ملی محصولات کشاورزی ایران نیز مباحث مطرح شده درمورد الزام کاهش ضایعات محصولات کشاورزی را بحثی قدیمی دانست که همواره مطرح بوده است. به گفته وی درصد اعلام شده میزان این ضایعات هم هیچ‌گاه دقیق نبوده‌اند و همواره براساس حدس و گمان صورت پذیرفته‌اند. با این حال رضا نورانی معتقد است ما دلایل عدیده‌یی داریم که این مساله را جدی بگیریم: «مشکلات مربوط به کاهش منابع آبی در ایران روزبه‌روز بیشتر می‌شوند، ما باید بهره‌وری‌مان را افزایش دهیم. از طرفی سیاست‌های اقتصاد مقاومتی هم ما را ملزم می‌کنند توجه‌مان را به این مساله بیشتر کنیم.» او بیشترین میزان ضایعات را در بخش‌های میوه‌وتربار، سبزی و صیفی می‌داند. «در مرحله بعد، در غلات و محصولات استراتژیک بیشترین میزان ضایعات را داریم.» او در مورد دلایل به‌وجود آمدن این میزان ضایعات هم معتقد است: «فرسودگی ماشین‌آلات کشاورزی، مشکلات بخش فرآوری و بسته‌بندی، نبود انبار در محل برداشت و حمل‌ونقل سنتی، دلایل اصلی به‌وجود آمدن ضایعات در ایران هستند.» از او درباره راه‌حل مشکل می‌پرسم. راه‌حل‌ها از نظر وی متعددند، هر چند اکثر راه‌حل‌هایی که نورانی ارایه می‌دهد تنها با مساعدت و عزم جدی دولت قابل حصولند؛ «شاید مهم‌ترین نکته این باشد که برای تولید محصولات کشاورزی باید برنامه‌ریزی مناسبی داشته باشیم. دولت با اعمال برنامه‌ریزی نباید اجازه دهد در بعضی محصولات دچار کمبود و در بعضی دیگر با مازاد محصول رو‌به‌رو باشیم.» او به راه‌حل‌های دیگری ازجمله اعمال سیاست‌های کاهش زمان برداشت تا زمان مصرف هم معتقد است. به گفته وی افزایش زمان برداشت تا زمان مصرف، هزینه‌های مبادله را افزایش می‌دهد: «هرچه این زمان طولانی‌تر باشد، سر و کله دلال‌های بیشتری پیدا می‌شود. به علاوه به‌دلیل نیاز به جابه‌جایی بیشتر و هزینه نگهداری بیشتر، هزینه نهایی محصول هم افزایش پیدا می‌کند.» او اقدام مثبت دولت را کاهش یارانه‌های محصولات استراتژیک، مثل گندم، می‌داند که با واقعی‌تر کردن قیمت‌ها، موجب افزایش بهره‌وری در تقریبا بیشتر مراحل تولید محصولی مانند نان می‌شود. «دولت باید به اصلاح قیمت‌گذاری تضمینی در بخش محصولات استراتژیک هم توجه جدی نشان دهد. این قیمت باید تا حد امکان به قیمت واقعی در بازار نزدیک باشد. این مساله فواید متعددی دارد، مثلا با افزایش درآمد سرانه کشاورزان می‌توان مانع از تغییر شغل آنها یا کوچ‌شان به شهرها شد.» نورانی به مورد مشابهی در اتحادیه اروپا هم اشاره می‌کند: «اتحادیــه اروپــا در پــیگیــری سیاســت خودکفایی محصولات استراتژیک و صدور آن در سایه حمایت‌های فراوان از کشاورزان، با بحران مواجه شد زیرا علاوه بر اینکه قیمت پرداختی به کـشاورزان از قیمـت جهـانی بالاتر بود، مازاد محصولی نیز حادث شد که حتی با درنظر گرفتن مشوق‌هایی برای افزایش صادرات هم قابل رفع نبود، بنابراین اتحادیه اروپا تصمیم گرفت برای جلوگیری از ایجاد مازاد محـصول و جلوگیری از کاهش ضایعات با کشاورزان وارد گفت‌وگو شود و به آنها پیشنهاد کرد مقداری از سطح زیرکشت محصول یا کل آن را در قبـال پرداخـت جبرانـی نقـدی کنـار بگذارند. با اجرای این سیاست مقدار زیادی از مازاد محـصول کاسـته شـده و درنتیجـه میزان ضایعات نیز کم شد. مضاف بر اینکه هزینـه جبرانـی بـرای دولـت کمتـر از مجمـوع هزینه یارانه صادراتی و سایر اشکال حمایت بود.» سیاست مورد اشاره رییس اتحادیه ملی محصولات کشاورزی ایران که به برنامه کنارگذاری کشت محصول (set aside) موسوم است، نقش اساسی در کاهش میزان ضایعات محصولات کشاورزی در اتحادیه اروپا داشته است؛ قاره‌یی که به قاره سبز معروف است و میزان بالای ضایعات کشاورزی در آن، دست‌کم از جانب منابع آب آن، تهدید‌کننده نیست. ایران درحالی با ضایعات 30درصدی محصولات کشاورزی روبه‌روست که با بحران عمیق کمبود آب نیز دست و پنجه نرم می‌کند. تنها توجه به همین یک مورد می‌تواند کوشش دوچندان و بیش از پیش برای کاهش میزان ضایعات محصولات کشاورزی را موجه کند.
