مجید تفرشی: آمریکا موافق توافق ایران و عربستان است، اما نمی‌خواهد خودش را خیلی خوشحال نشان دهد / کسانی که قبلاً برجام را ننگین یا متعفن می‌دانستند، امروز آنها هم به دنبال توافق هستند

اقتصادآنلاین - پرستو بهرامی راد؛ توافقی ناگهانی با پیامدهای مثبت میان تهران و ریاض در پکن رخ داده است. این توافق می‎تواند خبر خوبی برای منطقه باشد، اما سوالات زیادی در خصوص این توافق میان تحلیلگران شکل گرفته است.

مجید تفرشی، کارشناس مسائل بین الملل در گفتگو با اقتصاد آنلاین به مسائل پیرامونی این توافق پرداخته است.

تفرشی در مورد توافق تهران و ریاض گفت: این یک توافق مهم و تاریخی است و ممکن است راهبردی شود، اما هنوز نمی‌دانیم چقدر جزییات آن قابلیت اجرایی و دوام دارد و این موضوع بسیار مهمی است.

وی در ادامه اشاره کرد: این توافق نتیجه پیروزی سیاست خارجی ایران و سعودی نیست، نتیجه شکست راهکارهای تهران و ریاض است. یعنی به این معنا نبوده که دو طرف بعد از موفقیت به این نتیجه برسند؛ بلکه هر دو طرف در سیاست منطقه‌ای و خارجی خودشان مشکلات جدی داشتند و به اهدافشان نرسیدند. این توافق میان تهران و ریاض یک نوع ازدواج مصلحتی یا توافق ناگزیر است. به این نکته باید توجه داشته باشیم اما لزوماً چیز بدی نیست و من به عنوان اعتراض و انتقاد مطرح نمی‌کنم.

تفرشی بیان کرد: انگلیسی‌ها اصطلاحی دارند که «در زمانه استیصال، شما راهکارهای مستاصلانه را انتخاب می‌کنید که در شرایط عادی شاید به آن تن ندهید». امروز همه کاره دولت سعودی، آقای محمد بن سلمان و پدری است که در نزدیکی مرگ قرار دارد. برهمین اساس این کشور در آستانه جنگ قدرت و منازعه جانشینی قرار دارد که حتماً بر این موضوع تاثیر‌گذار است. شکست سیاست‌های سعودی در یمن، سوریه، لبنان، بحرین و قطر در واقع همه آن ادعاها و آرزوهای کلاسیک و دولت نوظهور محمد بن سلمان را از بین برده است. ایران هم از نظر اقتصادی دچار بحران است و کشور وضعیت اقتصادی خوبی ندارد. همچنین از نظر دیپلماتیک توافقات بین‌المللی نیز برخلاف پارسال به وضعی رسید که طرف‌های مقابل علاقه به توافق با ایران ندارند و ایران در موضع ضعف قرار دارد. در صورتی که پارسال شرایط عکس این شرایط بود. از سوی دیگر مسائل سیاسی داخلی ایران و اعتراضات اخیر هم حتماً بر سیاست‌گذاری تاثیر گذاشته است.

وی در ادامه توضیح داد: واقعیت این است که ایران و سعودی در طول حیاتشان قبل از انقلاب و به خصوص بعد از انقلاب، برای آقایی منطقه علیه هم هر کاری که توانسته‎اند، انجام دادند. با هم جنگ نکردند، ولی به جای جنگ هر کاری علیه هم از جهت امنیتی، نظامی، اقتصادی، فرهنگی و دینی انجام داده‌اند؛ هم سعودی علیه ایران و هم ایران علیه سعودی. این کلامی است که آقای عبدالعزیز که اوایل دولت دوازدهم با حسن روحانی پیمان مهم امنیتی تهران – ریاض را امضاء می‌کردند، گفته بود. هر دو کشور می‎دانند که رقیب اصلی منازعه با هم برای آقایی در منطقه هستند. ولی واقعیت این است که ایران و سعودی مشکلاتشان در منطقه و جامعه بین‌المللی بدون مصالحه قابل حل نیست. درست است که این ۲کشور با هم رقیب و گاهی دشمن بودند، ولی به هر حال بدون یک مصالحه و توافق کارشان پیش نخواهد رفت و هر دو به این درایت رسیده‌اند.

این کارشناس بین‌الملل در خصوص روش اطلاع رسانی ایران و عربستان در مورد توافق جمعه در پکن، بیان کرد: به نظرم در ایران علاقه دارند، این توافق را برجسته و رسانه‌ای کنند و به عنوان یک توفیق دیپلماسی آقای رییسی که تا به امروز هم دستاورد ویژه‌ای در دیپلماسی نداشته نشان دهند. دوره نسبتاً موفق و درخشانی که آقای ظریف و تیمش در ۸ سال داشتند، علیرغم ناکامی‌های فراوانی که مواجه بودند، باعث شده دولت جدید که کامیابی در دیپلماسی نداشته، این توافق برایش مهم شود. اما دولت سعودی علاقه‌ای ندارد این توافق را برجسته کند. زیرا نگران واکنش رقبای عرب خود، ترکیه، اسرائیل، اروپا و آمریکا است. ولی به هر حال می‎داند ناگزیر به این کار بوده است.حالا چقدر توافقات انجام شود یا خیر؟ به روند ماجرا بستگی دارد. اصل موضوع به نظر من این است که از دو طرف یک اقدام مستاصلانه و شجاعانه است و دشمنانی هم در هر دو کشور دارد.

در مورد شکل گیری توافق تهران - ریاض در پکن هم تفرشی اظهار کرد: اینکه توافق در چین انجام شده، نشانگر این است که چین می‌خواهد بازیگر اصلی منطقه خاورمیانه و آفریقا بشود و ضمن توجه بنیادی به مسئله اقتصادی می‌خواهد در منطقه ما و پیرامونی امنیتی ما نقش جدیدی را ایفا کند و حاضر است کمک کند تا به آرزومندی‌ها و جاه‌طلبی‌های اقتصادی خود برای ۲۰۳۰ الی ۲۰۴۰برسد. طبیعتاً آمریکایی که ادعا می‌کند موافق تنش‌زدایی و صلح منطقه‌ای است، قاعدتاً باید از این اقدام خوشحال باشد. ولی به خاطر حضور چین و مسئله ایران، دشمنانی در داخل هیئت حاکمه آمریکا با این توافق وجود دارد، بویژه آنهایی که تحت نفوذ لابی اسرائیل هستند. اسرائیلی ها از این موضوع خوشحال نیستند، ولی در آمریکا کسانی هستند که از این موضوع خوشحال هستند. اما برخی افراد که تحت تاثیر لابی اسرائیل و کمی لابی عربی ‌هستند، از این توافق خوشحال نیستند. آنها از یک طرف به خاطر چین نگران هستند و این نقش دلالی چین را خطرناک می‎دانند و نگران هستند در آینده این نقش پررنگ شود و از سوی دیگر مسئله ایران برای آنها وجود دارد. آنها علاقمند هستند به قول عرب‎ها، ایران زهر کشی شود، اما دوست ندارند که ایران به یک توفیق منطقه‌ای دست پیدا کند. به نظرم آمریکا موافق است، ولی به خاطر مسئله چین و ایران نمی‌خواهد خودش را خیلی خوشحال نشان دهد. به هر حال نزدیک شدن سعودی به ایران هم آن مسابقه تسلیحاتی و ارتباطات گسترده انرژی، اقتصادی، تجاری، صنعتی و سرمایه گذاری آمریکا و سعودی را می‌تواند تحت‌الشعاع قرار دهد، این نگرانی در آمریکا وجود دارد و ممکن است جدی نباشد.

در مورد ترک خاورمیانه توسط آمریکا و شیفت کردن به آسیای شرقی این کارشناس تصریح کرد: هیچ کس در آمریکا دوست ندارد چین آقای سیاسی یا اقتصادی یا دیپلماتیک دنیا بشود. دنیای بعد از کرونا و جنگ سرد امکان ایفای نقش سنتی و کلاسیک آمریکا را گرفت. بنابراین یک راه این است که کاملاً جلوی اقدامات چین را بگیرند که نمی‌توانند. یک راه دیگر این است که با اما و اگر و شرط و شروط برای چین کار را پیش ببرند. به نظر من آمریکای بایدن حداقل دنبال راهکار دوم است، یعنی قبول کردن نقش جدید چین. ضمن اینکه در تلاش برای محدود کردن و تعیین قواعد بازی برای چین باشند تا یکه تازی چین را خنثی کنند. بنابراین این روند چین را قبول خواهند کرد، ولی آمریکایی‌ها دوست ندارند این نقش بلامنازع شود.

در مورد ارتباط توافق تهران و ریاض با توافق احتمالی احیای برجام تفرشی بیان کرد: مشخص است که ما دوست داریم به برجام برگردیم و توافق را احیا کنیم. ولی از زمان خروج آمریکا از برجام، بارها اعلام کردیم که اگر توافق احیا نشود برای ما آخر دنیا نیست. البته این موضع براساس غرور ملی و پرستیژ است، ولی واقع امر این است که ایران الان به توافق نیاز دارد و شکی هم در این وجود ندارد. همه کسانی که قبلاً توافق برجام را ننگین یا متعفن یاد می‌کردند از جمله مذاکره کنندگان فعلی یعنی آقای باقری و دیگران، امروز آنها هم معتقدند که چاره‌ای جز توافق نیست و دیگر این توهمات خیالی و شعارهای انتخاباتی جایی ندارد. غربی‌ها هم به این نتیجه رسیدند و از اول هم رسیده بودند و بخصوص بعد از ترامپ بیشتر به این نتیجه رسیدند که راهی جز توافق با ایران نیست. منتها آنها به خاطر لابی‌های حقوق بشری، ضد تروریست، اسرائیلی و عرب‌ها که مانع این کار شده‌اند، نتوانستند به توافق برسند. در ایران هم به ادعای غربی‌ها یک وحدت رویه و نظر و عزم جدی دیده نمی‎شود.

وی در پایان گفت: الان به نظر می‌رسد پس از توافق با سعودی این موضوع مهم شده است. وقتی برجام در ۲۰۱۵ امضا شد، سعودی‌ها و متحدانشان قاعدتاً باید خوشحال می‌شدند که ایران برخلاف ادعایی که وجود داشت، به دنبال بمب اتم نبود و توافق کرد، ولی بیشتر ناراحت شدند، برای اینکه تصور آن زمان این بود که نشستن ایران با ۶ قدرت بزرگ جهانی یک امتیاز بزرگ برای تثبیت حاکمیت ملی جمهوری اسلامی است. الان به نظر می‌رسد دولت محمد بن سلمان مجبور شده رویکرد جدیدی اتخاذ کند و آن به رسمیت شناختن اهمیت و ارزش ایران و ناتوانی دور زدن و نادیده گرفتن ایران است. ایرانیان هم به این نتیجه رسیدند که با سعودی‌ها نمی‌توانند وارد منازعه و مناقشه ابدی بشوند. این مصلحت مشترک یک ازدواج مصلحتی را ایجاد کرده است. نقش سعودی در مسئله برجام نگرانی‌های منطقه‌ای و به خصوص مسائل پیرامون موشکی را برطرف کرده و همچنین مسائل اقتصادی که سعودی‌ها مانع بودند که از طریق بحرین، قطر، امارات و عمان و جامعه بین‌المللی برای ایران انجام شود، حل می‌شود. همچنین سعودی‎ها دست از تبلیغات ضد ایرانی از طریق رسانه‌ها و افکارسازی جهانی ضد ایرانی دست برمی‌دارند. البته نمی گویم حتماً این یک شبه تمام می‌شود ولی سعودی ها دیگر در خط مقدم ایران ستیزی و ایران هراسی نخواهند بود. این اتفاق برای ایران خبر خیلی خوبی است، برای سعودی هم نشانگر یک بازنگری است که به نقش ایران اذعان می‌کند.