آسیب‌شناسی دانش‌جعفری از نظام مالیاتی
ضعف اصلی در عدم وصول مالیات بر مصرف است.
عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام در همایشی با موضوع پژوهش، گفت: زمانی‌که قیمت جهانی نفت کاهش پیدا می‌کند مسوولان ما فقط بلدند که نرخ ارز را افزایش دهند. داوود دانش‌جعفری افزود: در سال‌های گذشته میزان تولید و صادرات نفت ایران از دو‌میلیون بشکه به یک‌میلیون کاهش پیدا کرده است که به‌دنبال آن درآمد نفتی در بودجه پایین آمد، البته تنها کاری که با کاهش قیمت نفت صورت می‌گیرد افزایش نرخ ارز است. وی ادامه داد: اما با چنین وضعیتی این سوال ایجاد می‌شود که به‌دنبال این امر دولت می‌تواند هزینه‌های جاری خود یعنی همان حقوق دادن و پرداخت هزینه‌های خود را کاهش دهد، به‌طور حتم خیر، در حال حاضر تنها کاری که دولت‌ها در این زمان انجام می‌دهند کاستن از اعتبار و سرمایه‌گذاری در بخش عمران یا افزایش نرخ ارز برای جبران کسری درآمدها است. این کارشناس اقتصادی تصریح کرد: بنابراین تا زمانی‌که این بخش‌های مختلف اقتصادی به درآمدهای نفتی مرتبط هستند با کاهش قیمت نفت، این بخش‌ها از کارکرد اصلی خود خارج می‌شوند. وابستگی بودجه به نفت دانش‌جعفری با بیان اینکه با تمام این شرایط هر زمان برای کاهش اتکای اقتصاد به درآمدهای نفتی برنامه‌ریزی را آغاز کنیم برنده هستیم، اضافه کرد: باید اقدامی انجام دهیم که وابستگی بودجه به درآمدهای نفت کاهش پیدا کند و از سوی دیگر درآمدهای نفتی به سمت سرمایه‌گذاری فیزیکی سوق پیدا کند زیرا تنها از این طریق است که می‌توانیم الگویی بهره‌ور داشته باشیم. این کارشناس اقتصادی ادامه داد: بهره‌وری یکی از مسایل جدی اقتصاد ایران است که هر قدر به این نکته مهم توجه شود آثار مطلوبی در آینده اقتصاد ایران ایفا خواهد کرد. وی با اشاره به برنامه‌یی تحت‌عنوان «الگوی استفاده بهره‌ور نفت در اقتصاد ایران»، گفت: در الگوی کلان اقتصادی ایران در یک سمت نهادهایی وجود دارد که در رشد اقتصادی موثر است. البته عوامل مختلفی در رشد اقتصادی تاثیرگذار است که اصلی‌ترین و عمده‌ترین این عوامل ارتقای بهره‌وری است. دانش‌جعفری با اشاره به کاهش جهانی قیمت نفت، گفت: اکنون شاهد تکرار پدیده‌های گذشته هستیم به‌عنوان مثال، در زمان جنگ قیمت نفت و درآمدهای نفتی ایران به‌شدت کاهش پیدا کرد و دولت مجبور به استقراض از بانک مرکزی شد. چنین مواردی در سال 77 نیز رخ داد. دلارهایی که تبدیل به کالای مصرفی شد وی با اشاره به نوسان قیمت نفت و درآمد ایران در سال‌های گذشته، ادامه داد: اما از سوی دیگر برخلاف انتظارها در سال 86 شاهد افزایش قیمت جهانی نفت بودیم که در آن سال‌ها قیمت نفت به بالای 100دلار رسید. زمانی که درآمد دولت بالا می‌رود معمولا مخارج دولت هم افزایش پیدا می‌کند و دلارهای نفتی تبدیل به کالای مصرفی و سپس ارز تبدیل به ریال شد. عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام افزود: یکی دیگر از عوامل موثر در رشد اقتصادی، سرمایه فیزیکی است که در واقع میزان سرمایه‌گذاری در کشورها است. عامل مهم دیگر اشتغال است که در رشد اقتصادی تاثیرگذار است. دانش‌جعفری با اشاره به اینکه سرمایه انسانی و مهارت از دیگر عوامل موثر در رشد اقتصادی کشور است، اضافه کرد: عامل دیگر موثر در رشد اقتصادی منابع طبیعی است، یعنی کشورهایی که دسترسی به منابع طبیعی غنی در یک حوزه خاص مثل نفت را دارند می‌توانند از آن درآمدها در راستای رشد اقتصادی استفاده کنند. وی ادامه داد: نظریات امروز این است که عامل بهره‌وری می‌تواند یک رابطه فزاینده نسبت به رشد داشته باشد درحالی که در مورد عوامل فیزیکی و سرمایه انسانی همه کارشناسان اقتصادی اتفاق‌نظر دارند که نسبت کاهنده و حداقل ثابت به مقیاس دارند یعنی به همان اندازه که نهاده‌ها زیاد شوند تولید نیز زیاد می‌شود. به‌عنوان مثال اگر سرمایه انسانی و فیزیکی را 10درصد افزایش دهیم یعنی 10درصد نیز رشد اقتصادی اضافه می‌شود اما الگوهایی هم عکس این نظریه است یعنی با افزایش سرمایه انسانی و فیزیکی رشد اقتصادی کاهنده خواهد بود. عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام گفت: به‌طور کلی بهره‌وری تنها موردی است که می‌تواند روند فزآینده‌یی را داشته باشد یعنی با 10درصد ارتقای بهره‌وری می‌توان بیشترین رشد اقتصادی با بازدهی بالا را شاهد بود بنابراین در بین تمام موارد مطرح شده، بهره‌وری مهم‌ترین فاکتور است. دانش‌جعفری با بیان اینکه برداشت از ذخایر نفت منجر به توسعه اقتصادی نمی‌شود، اضافه کرد: در یک صورت ممکن است رشد اقتصادی رخ دهد و آن هم این است که کشور نفتی سیاست‌هایی را در راستای ارتقای بهره‌وری اتخاذ کند که به رشد اقتصادی منجر شود که نام آن را «استفاده بهره‌ور از نفت» نامگذاری می‌کنم. وی ادامه داد: میزان برداشت از ذخایر نفتی که به‌نوعی سرمایه و نهاده است، باید به همان میزان برداشت به ذخایر دیگر کشور مانند ذخایر فیزیکی اضافه شود، معنی این کار استفاده بهینه از نفت به‌عنوان یک سرمایه است. عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام تصریح کرد: بنابراین موفقیت زمانی حاصل می‌شود که سرمایه زیر زمین (نفت) با استخراج به سرمایه روی زمین تبدیل شود. پول نفت برای هزینه جاری، ضدتوسعه است وی با بیان اینکه استفاده از پول نفت برای حقوق و هزینه جاری یک فرآیند ضدتوسعه‌یی است، اضافه کرد: نفت می‌تواند موتور محرکه توسعه باشد. به‌عنوان مثال زمانی‌که به میزان یک‌میلیارد دلار از منابع نفتی استخراج کنیم باید به میزان یک‌میلیارد دلار به ذخایر سرمایه فیزیکی اضافه شود که این اعتبار می‌تواند در قالب طرح‌های عمرانی و فراهم کردن زیرساخت‌ها باشد یا می‌تواند در اختیار بخش خصوصی در راستای افزایش سرمایه‌گذاری در بخش‌های مختلف باشد. دانش‌جعفری با اشاره به اینکه یکی از ویژگی منابع و درآمدهای نفتی این است که بی‌ثبات و همواره توام با ریسک بالا است، افزود: البته ریسک از دو ناحیه می‌تواند رخ دهد، نخستین مورد آن نوسانات قیمت نفت در سطح جهانی است. وی گفت: قیمت جهانی نفت در کشورهای نفت‌خیزی مانند ایران، روسیه و عربستان تعیین نمی‌شود بلکه در بازار جهانی تعیین می‌شود و هیچ اقتصاددانی نمی‌تواند قیمت جهانی نفت را دقیق پیش‌بینی کند اما همه کارشناسان و متخصصان این امر اتفاق‌نظر دارند که نفت قیمت نوسانی دارد و این امر درآمدها را هم نوسانی می‌کند. عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام تصریح کرد: نمی‌توان حساب دقیقی بر درآمدهای نفتی باز کرد، سال 77 نفت ایران به حدود 8 دلار و در سال 88 به بیش از 100دلار رسید بنابراین چنین وضعیتی می‌تواند بهترین گواه برای نوسانی بودن قیمت نفت باشد. وی افزود: لذا یک منظر از نااطمینانی نفت مربوط به قیمت و میزان صادرات آن است، یعنی کشور نفت‌خیز به میزان صادرات درآمد خواهد داشت و میزان صادرات ما هم به‌دلیل تحریم‌ها کنترل شده است. الگوی ناصحیح تامین مالی بهینه دولت این کارشناس اقتصادی گفت: چرا نتوانسته‌ایم تاکنون در زمینه عدم وابستگی به درآمدهای مالی موفق عمل کنیم به‌دلیل این است که الگوی تامین مالی بهینه دولت درست نیست و اگر این مشکل برطرف نشود نمی‌توان اقدامی موثر در این عرصه انجام داد. عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام با اشاره به اینکه به‌طور کلی بودجه دولت‌ها از سه طریق به‌دست می‌آید، اضافه کرد: مالیات‌های مستقیم، غیرمستقیم و درآمدهای ناشی از مالکیت دولت از جمله راه‌های تحقق درآمد است. وی با ذکر این پرسش که این رقم چند‌درصد از درآمدهای دولت را شامل می‌شود، اضافه کرد: مالیات مستقیم یعنی مالیات بر شرکت‌ها، زمانی که ممیزی می‌آید میزان هزینه و درآمد آن مشخص می‌شود. به‌عنوان مثال درآمد دولت ایران در بخش مالیات بر شرکت‌ها 24درصد اما این رقم در ترکیه 26درصد و مکزیک نفت‌خیز 31درصد است یعنی ایران در این حوزه خیلی از کشورهای دیگر عقب نیست، باتوجه به اینکه متوسط این رقم در خاورمیانه 31درصد است یعنی مالیات بر شرکت‌ها اگر چه کمی عقب است اما قابل قبول است. عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام با اشاره به اینکه مالیات مستقیم نیز بر دو نوع مالیات بر مصرف و مالیات بر واردات تقسیم می‌شود، گفت: در بخش مالیات بر مصرف ایران فقط 3.7درصد درآمد بودجه را تامین می‌کند اما در ترکیه 55.5درصد از بودجه دولت از محل مالیات بر مصرف و 56.6درصد در مکزیک و در کشورهای خاورمیانه متوسط درآمد دولت 35.6درصد است بنابراین اگر مقایسه صورت گیرد ضعف ایران در این قسمت است. درآمد مالیات بر مصرف در ایران بسیار کم است این کارشناس اقتصادی با بیان اینکه درآمد مالیات بر مصرف در ایران بسیار کم است، تصریح کرد: اکنون این درآمد در ایران در مقایسه با 55درصد ترکیه بسیار پایین است، اما چه بخشی این ضعف را در ایران جبران می‌کند؟ وی ادامه داد: 65درصد از بودجه ایران مربوط به مالکیت‌های دولت یعنی درآمد نفت است اما این رقم در ترکیه 17درصد، در مکزیک 20درصد و به‌طور متوسط در خاورمیانه 26درصد است، بنابراین با چنین ارقامی می‌توان متوجه شد که ایران به درآمدهای نفتی به‌شدت وابسته است. عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام گفت: البته باید این را درنظر داشت که درآمد مالیاتی باید زمانی افزایش پیدا کند که اقتصاد در رونق باشد اگر این‌گونه نباشد مشکلاتی به‌وجود می‌آید اما به‌طور کلی اگر الگوی غیربهینه باشد پیشرفتی حاصل نمی‌شود. دانش‌جعفری تصریح کرد: در مواقعی که قیمت نفت بالا می‌رود، در آن سال‌ها درآمد نفتی برای اقتصاد ایران خوب نیست زیرا پایه پولی توسط بانک مرکزی بالا می‌رود و تورم به جامعه تزریق می‌شود و بحث بیماری هلندی هم همین مواقع هویدا می‌شود، یعنی دولت با درآمد نفتی سهل‌الوصول سعی می‌کند واردات یعنی کالای تمام شده را زیاد کند بنابراین تولید داخل تضعیف و واردات خارجی جایگزین تولید داخل و اشتغال کم می‌شود. وی با اشاره به اینکه از سال 85 تا 88 درآمد نفتی به نفع اقتصاد ایران بود زیرا افزایش درآمدها تبدیل به افزایش مخارج شد اما در زمان کاهش درآمدهای نفتی، دولت قصد کاهش مخارج را دارد اما ناتوان است لذا برای جبران مخارج مجبور به استقراض می‌شود تا بتواند خود را اداره کند یا اینکه قیمت ارز را بالا ببرد بنابراین تمام این موارد اقتصاد ایران را از حالت بهره‌ور خارج می‌کند. عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام تاکید کرد: درآمدهای نفتی باید سمت سرمایه‌گذاری فیزیکی سوق پیدا کند و اگر بتوانیم اینکار را کنیم اقتصاد با ثبات خواهیم داشت و دیگر به دولت با حقوق و هزینه جاری فشار نمی‌آید. نظریه نفرین منابع وی با اشاره به نظریه نفرین منابع، اضافه کرد: خلاصه این نظریه این است که کشورهایی که منابع طبیعی دارند رشد اقتصادی کندتری دارند. بنابراین اینها به لحاظ اینکه منابع طبیعی دارند سعی می‌کنند که تلاش کمتری کنند اما به‌طور کلی می‌توان از منابع طبیعی در جهت رشد اقتصادی استفاده کرد. همچنین معاون برنامه‌ریزی معاونت برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی رییس‌جمهور در ادامه این همایش با بیان اینکه ایران بعد از عربستان و ترکیه در جایگاه سوم از لحاظ درآمدی قرار دارد، گفت: این فاصله اکنون بسیار بیشتر از گذشته شده است. سیدحمید پورمحمدی افزود: ایران با ترکیه فاصله‌یی که داشت در سال 2005 حدود 300میلیارد دلار بود اما اکنون این فاصله درآمد به 400میلیارد رسیده است. وی در مورد بهره‌وری و برنامه ششم، افزود: طبق مدل مفهومی طراحی شده در برنامه ششم، وضع موجود اقتصادی ایران بررسی شده تا ضعف‌ها شناسایی و نقاط قوت تقویت شود. دل بستن به درآمدهای نفتی معاون برنامه‌ریزی معاونت برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی رییس‌جمهور با اشاره به عوامل تعیین‌کننده شاخص‌های بهره‌وری، اضافه کرد: با نگاهی به گذشته اقتصاد نفتی ایران می‌توان دریافت که هر چقدر صادرات نفت ما بیشتر شده بهره‌وری کمتر شده است. پورمحمدی ادامه داد: درحال حاضر شاهد کاهش درآمدهای نفتی هستیم، شاید این امر فرصتی باشد بر جولان بهره‌وری و تقویت این موضوع، بنابراین باتوجه به کاهش قیمت نفت در ایران، شرایط توجه به بهره‌وری باید بیشتر شود و دل بستن به منابع نفتی صحیح نیست. معاون برنامه‌ریزی معاونت برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی رییس‌جمهور تاکید کرد: جذب مشارکت بخش غیردولتی، توجه به صنایع دستی، صادرات خدمات دانش‌بنیان، بخش خصوصی، تجارت‌سازی پژوهش و آموزش نیروی مهار و کارآمد، ارتقای بهره‌وری و مدیریت منابع ازجمله مواردی است که تهیه برنامه ششم مورد توجه قرار گرفته است. پورمحمدی گفت: در سیاست‌های کلی اداری و مدیریتی، چابک‌سازی، حذف موازی‌کاری، عدالت در پرداخت مدنظر قرار گرفته است. وی ادامه داد: در سیاست‌های کلی امور اقتصادی، بهبود محیط کسب و کار، رشد اقتصادی پایدار، کنترل انحصارات، محدود کردن فعالیت دولتی و تقویت بخش خصوصی، ارتقای رقابت‌پذیری، ارتقای فعالیت‌ها و واقعیت‌های فناورانه، پیوند بنگاه‌های کوچک مورد توجه قرار گرفته است. معاون برنامه‌ریزی معاونت برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی رییس‌جمهور تصریح کرد: در حوزه اقتصادی، توسعه پیوند ایران در جهت فعالیت‌های غیرنفتی، استفاده از موقعیت جغرافیایی برای تبدیل ایران به قطب تجاری، ارتقای بهره‌وری کل عوامل تولید، توجه به بهره‌وری در آب و انرژی، ایجاد بستر رقابت با استفاده ظرفیت استان‌ها از دیگر مواردی است که در تمامی سرفصل‌ها برنامه ششم مورد توجه قرار گرفته است. وی در مورد برنامه ششم، گفت: نکته مهم این است که در برنامه تم و مضامینی درنظر گرفته است، رشد تولید رقابتی، رقابتی مبتنی‌بر دانش که باز مقلد بهره‌وری و تعامل سازنده با جهان و سپس در چارچوب اقتصاد مقاومتی و فرهنگ اسلامی ایران باشد. پورمحمدی تصریح کرد: در ساختار تدوین لایحه برنامه ششم درحال حاضر 29 شورا درنظر گرفته شده است که ازجمله آن شورای برنامه‌ریزی و شورای مختص بهره‌وری است که تشکیل شده است. وی همچنین درخصوص قوت و فرصت‌های ایران، گفت: مقیاس و موقعیت جغرافیایی مناسب در مرکز تقریب بزرگ‌ترین خشکی جهان، همجواری با کشورهای متعدد همراه با اشتراکات آیینی و فرهنگی، قرارگیری در مسیرهای ارتباطی هوایی، زمینی، ریلی، دریایی و تبادل اطلاعات بین‌المللی، ثبات سیاسی، منابع انسانی، تحصیلکرده و جوان، همبستگی و برخوردار از سابقه تمدنی دیرپای، تنوع اقلیمی برخورداری 11 اقلیم و 13 اقلیم شناخته شده جهان، ذخایره عظیم نفت و گاز، ذخایر معدنی غنی و متعدد و متنوع، برخوردار از بازارهای بزرگ و قابل تعمیم به منطقه، جاذبه‌های طبیعی و میراث فرهنگی گسترده ازجمله نقاط قوت و فرصت‌های ایران به‌شمار می‌رود. وی ادامه داد: اقلیم خشک محدودیت رو به گسترش منابع آب، فرسایش حوضه‌های آبریز، گسترش بحران‌های زیست محیطی و قرارگیری در قلمروهای پرخطر از نظر حوادث طبیعی، قلمروهای گسترده فاقد عوامل پایه زیست‌پذیری، ضعف زیرساخت‌های ارتباطی، تضعف تشکیلات دولتی، ضعف بخش خصوصی، مداخلات مداوم قدرت‌های استکباری در منطقه و عدم تعادل‌های منطقه‌یی و توسعه‌نیافته روستاها و مناطق محروم نیز ازجمله نقاط ضعف ایران هستند.
