سفر کوتاه کجا بریم؟ / «قیز کورپوسی» پلی تاریخی در آذربایجان شرقی

به گزارش اقتصادآنلاین، قیز کورپوسی (پل دختر) بر روی رودخانه قزل اوزون ساخته شده و دارای سه دهانه بزرگ و محکم با پاینه‌های استوار آجری است.که بر روی آب برهای سنگی قرار گرفته‌است. در داخل پایه‌ها، اتاقهای کوچکی با زیبایی و ظرافت بنا گردیده‌ است که کنجکاوی هر بیننده را بر می‌انگیزد. بر اساس مشاهدات سیاحان و شخصیتهای سیاسی و فرهنگی، در طی زمانهای مختلف از این اثر دیدن نموده‌اند. نوشته‌هایی به خط نسخ و نستعلیق و کوفی بر قسمت‌هایی از این پل وجود داشته که تاریخ تعمیر و نوسازی آن را نشان می‌داده‌است. اما اثری که تاریخ احداث آ ن را نشان بدهد هنوز شناسایی نشده‌است.

علاوه بر پل دختر میانه (قیز کورپوسی)، در نقاط مختلف ایران پل‌ های متعددی با عنوان پلدختر معروف‌ هستند که گروهی از باستان‌ شناسان این وجه تسمیه را بر گرفته از الهه آناهیتا، فرشته آب در ایران باستان می‌دانند. حتی معتقدند در گذشته تندیسی از این ایزد بانو در طرفی از پل‌ ها قرار داده می‌ شد تا به یمن قداست این الهه، آب رودخانه طغیان نکند و سبب انهدام پل نگردد.

همچنین عده‌ای عقیده بر این دارند که چون سازنده آن دختری از شاهزادگان بوده به آن علت اسم دختر بر آن نهاده شده است که هر کدام بحث و داستان شیرین بخود دارد.

تاریخچه بنا

در بین راه زنجان میانه، جائی که رودخانه قزل اوزن به دامنه شرقی قافلانکوه می رسد. پل محکم و زیبائی احداث شده که به پل دختر (قیز کورپوسی ) معروف است. تاریخ بنای اولیه پل معلوم نیست و بخشی از کتیبه ای که حاکی از تاریخ بنای اولیه و بانی آن بوده، از بین رفته است. عده ای از باستانشناسان پایه های پل را متعلق به عهد ساسانی یا قبل از آن می دانند. باتوجه به معماری پل و ویژگیهای آن می توان تاریخ ساختمان اصلی آن را متعلق به قرن هشتم هجری دانست. طبق مفاد کتیبه مرمری که به سرقت رفته است. این پل در سال ۹۳۳ هجری توسط شاه بیگم بنت محمد بیگ موصللو تعمیر گردیده است.

پل مزبور بوسیله آغامحمدخان قاجارتعمیر شد. لیکن در سال ۱۳۱۳ هجری طاق آن شکسته و تخریب شده و در همان سال توسط اداره کل باستانشناسی با کمک اداره فرهنگ میانه و اداره راه مرمت گردید. در روز ۲۵ آذر ۱۳۲۵ قوای دموکرات هنگام عقب نشینی از برابر نیروهای دولتی برای جلوگیری از پیشرفت ارتش ایران طاق چشمه وسط را با دینامیت منفجر کردند که فعلا به همان صورت باقی است. مرمت پایه های پل که به هنگام انفجار با دینامیت به شدت آسیب دیده و شکافهای طولی و عرضی فراوانی در آن ایجاد شده بود. در سال ۱۳۷۶ آغاز و در آبانماه سال ۱۳۷۷ باتمام رسید. در حال حاضر شرایط فیزیکی پل به ترتیبی است که نگرانی از آسیب جدی آتی آن کاملا از بین رفته است.

معماری قیز کورپوسی

قیز کورپوسی دارای سه چشمه بزرگ و پایه های سنگی عریضی است که دهانه وسطی نسبت به دهانه های طرفین بزرگتر و دارای طاقی بلندتر است. به همین سبب گذرگاه پل از وسط دارای شیب ملایم به دو طرف کناره پل است.

آب برهای طرفین چشمه وسط به شکل مثلث و از سنگ ساخته شده است. در بالای آن طاقنماهای کم عمقی به چشم می خورد که دهلیزها در میان آن جای گرفته اند. بر روی پایه وسطی پل کتیبه ای آجری به شکل مربع به ضلع ۲ متر به خط نسخ موجود است. قسمتی از خطوط آن محو شده و از بین رفته است و در سمت چپ کتیبه ای دیگر از سنگ مرمر حاکی از بازسازی پل بوده است که از بین رفته است.

نظر برخی کارشناسان و سیاحان در مورد قیز کورپوسی میانه

مادام دیولافوآ باستانشناس فرانسوی، که از سال ۱۸۸۱ میلادی نقاط مختلف ایران را مورد بازدید قرار داده است. در سفرنامه خود از معماری قوی این بنا تمجید کرده و نوع معماری آنرا منطبق با معماری اواسط قرن ۱۲ میلادی دانسته است. (قرن ششم هجری قمری).

پروفسور پوپ در مورد پل میانه گفته: شاید زیبا ترین پل موجود در ایران همان باشد که بر روی رودخانه قزل اوزن در جنوب میانه بسته اند. نسبت پل به بستر رودخانه چنان با شکوه است که از نظر زیبایی منظره بدیع آن با معماری سنتی ایران برابری می کند. فضای طاقها از سطح معمول آب کمی بالاتر قرار دارد. اگر چه رفته رفته جمع و جورتر می شوند ولی روزنه های جبرانی برای موارد ضروری پیش بینی شده است. این ها با مساحت آجری در سطح پائین تری از سطح قوس قرار دارند. پایه های پل را با روکاری های زیبائی که شباهت به سبک گوتیک دارد استحکام بخشیده اند گل بندیل ها بارها مرمت شده و شکافهای کهنه حاکی از این است که پل بارها از زلزله صدمه دیده است.

دکتر فوریه طبیب مخصوص ناصرالدین شاه ضمن توضیح مطالبی درباره میانه در کتاب سه سال در دربار ایران، درباره قیز کورپوسی چنین آورده است: پلی که از روی آن گذشتیم عجیب است که بسیار خوب مانده است. این پل خرپشته مانند، از آجرهای محکم ساخته شده و سه دهانه مختلف العرض دارد. دهانه وسطی بلندتر است و کتیبه آن این است در عهد شاه صفی به سال ۱۰۴۲ هجری در دو سال تمام شد.