پدر بمب ها در اوکراین

اقتصادآنلاین-موسی حسن‌وند؛ استفاده از سلاح های اثرگذار همیشه یکی از دغدغه‌های بشر بوده که تلاش میکرده جنگ را هر چه سریعتر به نفع خود خاتمه دهد. برای همین آلمانها در جنگ جهانی اول از سلاح شیمیایی استفاده کردند و در جنگ دوم موشک بالستیک را علیه لندن استفاده کردند. اما بدون شک مهم ترین این سلاح ها بمب‌های اتمی بود که در هیروشیما و ناگازاکی توسط آمریکا علیه ژاپن استفاده شد. بمب‌هایی که اگرچه به جنگ جهانی دوم خاتمه داد، اما تبعات آن دهشتناک بود. حدود ۲۲۰ هزار نفر در اثر این دو بمباران اتمی جان باختند که فقط ۲۰ هزار نفرشان نظامی بودند. بیش از ۱۰۰ هزار نفر بلافاصله هنگام بمباران کشته شدند و بقیه تا پایان سال ۱۹۴۵ بر اثر اثرات مخرب تشعشعات رادیو اکتیو جان خود را از دست دادند. بنابر آمار رسمی تا فروافتادن بمب اتمی بر هیروشیما، ۶۸ شهر دیگر ژاپن هم آماج حملات وسیع و نابودکننده بمب‌های متعارف آمریکا قرار گرفته بودند و ۳۷۰ هزار کشته، ۷۵۰ هزار مجروح و آوارگی یک میلیون و هفتصد هزار نفر هم بیلان جنگ برای ژاپن تا آن زمان بود. این آمار نشان می‌دهد قربانیان بمباران اتمی هیروشیما و ناگاساکی که ابعاد دقیقشان دیرتر و بعد از اعلان تسلیم ژاپن مشخص شد در قیاس با این آمار چندان تفاوت فاحشی ندارند. اما حجم تخریب بمب اتم آنچنان زیاد بود که (به رغم کارآمدی) بشر ترجیح داد آن را در پستوهای دولت بگذارد و فقط از تهدید آن استفاده کند. با آزمایش اتمی شوروی در ۱۹۴۹ جهان در وحشت جنگ هسته‌ای فرو رفت و پس از آن بریتانیا، فرانسه، چین، هند، پاکستان، کره شمالی و اسرائیل به ترتیب سلاح‌های اتمی را آزمایش کردند و موازنه‌ای را به وجود آوردند که امروز به نام "موازنه وحشت" شناخته می‌شود.

بمب خیس، آزمایش سلاح گرما‌هسته‌ای

پس از آزمایش هسته‌ای شوروی، ایالات متحده جهت حفظ برتری تسلیحاتی خود، تحقیق برای ساخت بمب گرماهسته‌ای (هیدروژنی) را آغاز کرد. نخستین آزمایش بمب گرما-هسته‌ای با اسم رمز مایک در نوامبر سال ۱۹۵۲ در جزیره کوچکی به نام الوگالب در جزایر مارشال انجام شد. وزن تجهیزات به کار رفته در این انفجار شامل دستگاه‌های تبرید به بیش از ۶۵ تن می‌رسید. از آنجایی که در این سیستم مستقیماً از ایزوتوپ‌های دوتریوم و تریتیوم مایع استفاده می‌شد، به آن لقب بمب خیس داده بودند. پیش‌بینی می‌شد که قدرت این انفجار معادل یک یا دو مگاتن تی‌ان‌تی باشد. اما برخلاف انتظار شدت انفجار معادل ۱۰٫۴ مگاتن تی‌ان‌تی بود. نتایج انفجار بسیار هراسناک بود. قطر گوی آتشین حاصل از این انفجار به ۵ کیلومتر رسید. جزیره الوگالب تقریباً تبخیر شد و حفره‌ای به عمق ۸۰۰ متر و شعاع دهانه ۳ کیلومتر برجای ماند.

مادر همه بمب‌ها در برابر پدر همه بمب‌ها

پس از این تحولات، سازمان های بین‌المللی و دولت‌ها با عهدنامه‌های مختلف استفاده از سلاح های "غیرمتعارف" مثل سلاح‌های هسته‌ای، شیمیای، میکروبی و... را ممنوع کردند و تحقیقات برای ساخت سلاح های متعارف از سر گرفته شد. اما در قرن اخیر کشورهای پیشرفته در صنایع نظامی به تکنولوژی دست یافته‌اند که سلاح‌های ظاهرا متعارف با قدرت تخریبی بالا را نیز بسازند. این سلاح هنوز هم در قالب بمب و توسط بمب افکن استفاده می‌شود و نتیجه‌اش "کشتار جمعی" انسان‌هاست، اگرچه به دلیل عدم عوارض هسته‌ای و دایره تخریبی کمتر، زیاد مورد توجه قرار نمی‌گیرند.

اولین مورد آن توسط آمریکا در سال 2003 ساخته شد. در زمان ساخت، این بمب به عنوان قوی‌ترین بمب غیر هسته‌ای که تا به آن زمان ساخته شده‌بود، معروف شده‌بود. طرفه آنکه به گفته لئون پانه‌تا، وزیر دفاع سابق ایالت متحده آمریکا، این بمب برای هدف قرار دادن تأسیسات غنی‌سازی در ایران طراحی شده بود. «مادر همه بمب‌ها» طوری طراحی شده که برای وارد کردن بیشترین فشار، قبل از برخورد با زمین منفجر شود تا به گفته طراحانش بیشترین ضربه را به زمین وارد کند. حدود ۸۲۰۰ کیلوگرم ماده منفجره مخصوص داخل این بمب، دایره‌ای به شعاع ۱۵۰ متر را منفجر می‌کند. اثر مهم استفاده از «مادر همه بمب‌ها» ایجاد فشار روانی برای «دشمن» خوانده شده‌است، یعنی ایجاد وحشت با قدرت یک انفجار عظیم. البته این بمب استفاده هم شده، در تاریخ ۱۳ آوریل ۲۰۱۷ ارتش آمریکا، با استفاده از این بمب مواضع داعش در ولسوالی اچین، در ننگرهار افغانستان را مورد هدف قرار دادند. هر چند بریتانیا هم در ژوئن ۲۰۰۸ اذعان کرد که در افغانستان از بمب‌های گرمافشاری استفاده کرده است.

اما روسیه هم که نمی‌خواست از رقیب تسلیحاتی خود عقب بماند در سال 2007 بمب جدیدی به نام " پدر همه بمب‌ها" را آزمایش کرد. این بمب چهار برابر نیرومندتر از مشابه آمریکایی خود است و وزن و اندازه کمتری دارد. بمب روسیه حاوی ۷۱۰۰ کیلوگرم ماده منفجره قوی است، در حالی که بمب آمریکا ۸۲۰۰ کیلوگرم ماده منفجره دارد. بمب آمریکا معادل ۱۱ تن تی.ان. تی است در حالی که بمب روسیه معادل ۴۴ تن از این ماده منفجره می‌باشد. همچنین شعاع انفجار بمب روسیه معادل ۳۰۰ متر و دو برابر شعاع انفجار بمب آمریکا است. البته هر چند پدر همه بمب‌ها با قدرتی معادل انفجار ۴۴ تن تی ان تی با وجود قدرت بالا هرگز قابل قیاس با بمب هسته‌ای که در هیروشیما (با قدرت انفجاری معادل ۱۶۰۰۰ تن تی ان تی) به کار رفت نمی‌باشد.

بمب متفاوت سلاح گرمافشاری یا ترموباریک

اما تفاوت این بمب‌ها با سلاح های متعارف چیست؟ این بمب در واقع در ابتدا توده‌ای از مواد آتش‌زا در شعاع انفجاری خود ایجاد می‌کند که با اکسیژن موجود در جو مخلوط می‌شود. سپس در مرحله بعد، این توده آتش می‌گیرد. بطوریکه تمام منطقه آتش گرفته شده را نابود می‌کند. سلاح گرمافشاری ابتدا به کمک یک خرج کوچک، اَبری از غبار انفجاری ایجاد می‌کند و سپس آن را با خرج دوم محترق می‌سازد.

امیدواری برای عدم شلیک

حالا روسیه متهم است که از این نوع بمب در حمله به اوکراین استفاده کرده است. اتفاقی که هر چند جدید نیست (قبلا آمریکا و بریتانیا هم جزو استفاده کنندگان این سلاح بوده‌اند) اما می‌تواند زنگ‌های خطر را برای سازمان‌های حقوق بشری و ضدجنگ به صدا دربیاورد. این سلاح ها اگرچه در دسته متعارف دسته‌بندی می‌شوند، اما به دلیل قدرت تخریبی بالا و توان خاص انفجاری، می‌تواند جان صدها انسان را در زمان انفجار به خطر بیندازد. شاید بهترین راه قرار دادن این سلاح در دسته غیرمتعارف‌ها باشد، اما تا آن روز باید امیدوار بود که در هیچ جنگی از این نوع اسلحه استفاده نشود و این اسلحه هم همچون جنگ‌افزارهای هسته‌ای و هیدروژنی فقط در زرادخانه‌ها به نمایش درآید.