کارنامه تامین مالی بورس انرژی
بورس انرژی در حوزه معاملات و ابزارهای مالی در سال های اخیر موفقیت های بسیاری داشته است.
به گزارش اقتصاد آنلاین به نقل از دنیای اقتصاد، در این خصوص علی نقوی، مدیرعامل بورس انرژی در نشستی ضمن معرفی توانمندی‌‌ها و کارنامه بورس انرژی به پتانسیل‌ها و شیوه‌‌های تامین مالی این بازار اشاره کرد.
علی نقوی در آغاز صحبت‌‌‌های خود به ارائه شناسنامه مختصری از این بازار پرداخت و گفت: تاسیس بورس‌انرژی به تیرماه سال ۹۱ بازمی‌گردد، معاملات آن نیز در اسفندماه همان سال آغاز شد. هم‌‌‌اکنون ۷۶کارگزار فعال با ۹۸ایستگاه (استیشن) به معامله می‌‌‌پردازند. تعداد کالاهای بازار فیزیکی و اوراق پذیرفته‌شده در این بازار ۴۳۸مورد بوده، همچنین شرکت‌ها و نیروگاه‌‌‌های عرضه‌‌‌کننده در بورس‌انرژی به ترتیب ۶۷ و ۷۹واحد هستند.
مدیرعامل بورس‌انرژی در ادامه عنوان کرد: فرصتهای بسیاری برای رونق معاملات در بورس‌انرژی وجود دارد. برخورداری کشور از منابع عظیم هیدروکربوری و جایگاه ویژه ایران در بین تولیدکنندگان نفت و گاز در جهان، وجود زیرساخت‌ها و پتانسیل‌‌‌های بالای تولید و انتقال برق در کشور و جایگاه ویژه از این حیث در منطقه یکی از فرصتهای مهم است.
موقعیت جغرافیایی منحصربه‌فرد کشور به‌عنوان شاهراه ترانزیت انرژی در جهان در کنار رویکرد مثبت و سازنده نهادهای تصمیم‌‌‌ساز در زمینه اجرای قوانین و مقررات و وجود تقاضای مناسب نفت، گاز، برق و سایر حامل‌‌‌های انرژی در کشورهای همجوار، همچنین نبود رقیب جدی و مطرح در حوزه قیمت‌گذاری (Price Making) انرژی در منطقه از ویژگی‌‌‌های بنیادین مهم در مسیر رونق بورس‌انرژی بوده و هست.
همچنین سیاست‌‌‌های کلی اقتصاد مقاومتی (بندهای ۱۳، ۱۹ و ۲۳)، قانون ابزارهای مالی (ماده۱۸)، قانون خروج از رکود غیرتورمی (تبصره «یک» ماده ۱۳)، قانون برنامه چهارم توسعه (بند «ح» ماده ۴) و قوانین بودجه از زیرساخت‌‌‌های مهم حمایتی از سازوکار معاملاتی بورس‌انرژی به شمار می‌روند.
نقوی در ادامه صحبت‌‌‌های خود در خصوص معرفی این بازار به برخی از مشارکت‌‌‌کنندگان اشاره کرد و گفت: هم‌‌‌اکنون ۴۲نیروگاه بخش خصوصی، ۴۱نیروگاه دولتی و ۱۴ناشر اوراق گواهی ظرفیت نقدی در فاز عرضه برق در بورس‌انرژی فعال هستند.
همچنین در فاز تقاضای برق ۳۹شرکت توزیع نیروی برق و ۲۲شرکت خرده‌‌‌فروشی نیروی برق حضور دارند. این در حالی است که تمامی مصرف‌کنندگان بالای ۵مگاوات امکان خرید دارند. وی در خصوص عرضه‌‌‌کنندگان بازار فرآورده‌‌‌های هیدروکربنی به آمار جالبی اشاره کرد و گفت: هم‌‌‌اکنون آمار کل عرضه‌‌‌کنندگان دولتی و بخش خصوصی به ۶۷شرکت بالغ شده که این رقم باز هم در حال افزایش است.
از سوی دیگر واحدهای معدنی تولیدکننده زغال‌‌‌سنگ نیز در حال ورود به بورس‌انرژی هستند و به‌زودی بازار جدیدی در این حوزه شکل خواهد گرفت. اما جذاب‌‌‌ترین معاملات در بورس‌انرژی را میتوان عرضههای صادراتی فرآورده‌‌‌ها به شمار آورد که در روزهای سخت تحریم، به‌شدت به کمک فروش ایران آمده بود. هم‌‌‌اکنون نزدیک به ۷۰۰کد معاملاتی برای شرکت‌های خریدار خارجی در بورس‌انرژی ایران ثبت شده و امکان خرید دارند.
آمار معاملات تا پایان بهمن‌‌‌ماه ۱۴۰۰
وی در ادامه گفت: در سال‌جاری ارزش معاملات در رینگ داخلی بورس‌انرژی ۲۶هزار میلیارد تومان و حجم داد و ستد ۲میلیون و ۳۰۷هزار تن بود. اما رونق معاملات در بازار صادراتی بیشتر و حجم معاملات آن نزدیک به دوبرابر میزان فروش داخلی بود.
حجم معاملات بازار صادراتی بورس‌انرژی در سال‌جاری تا پایان بهمن‌‌‌ماه ۴میلیون و ۵۵۹هزار تن به ارزش ۶۴هزار میلیارد تومان بوده است. جمعا برای سال‌جاری تا پایان بهمن‌‌‌ماه حجم معاملات حامل‌‌‌های انرژی ۶میلیون و ۸۶۷هزار تن به ارزش ۹۰هزار میلیارد تومان بوده است.
در همین بازار ارزش معاملات اوراق سلف استاندارد موازی با سررسید یک‌سال و بیشتر ۲۷هزار میلیارد تومان بوده و از ابتدای سال تاکنون ۲۰میلیون و ۷۸۵هزار ورقه بهادار سلف موازی استاندارد مورد داد و ستد قرار گرفته است. در نهایت ارزش معاملات بورس‌انرژی برای سال‌جاری رقمی نزدیک به ۱۲۰هزار میلیارد تومان بود.
آمار صادرات از بستر بورس‌انرژی
نقدی در ادامه گفت: آمارهای صادراتی حکایت از آن دارد که ارزش کل صادرات بورس‌انرژی از زمان آغاز معاملات آن در اسفند ۹۱ تاکنون بیش از ۱۰میلیارد دلار بوده است که از این رقم، ۴میلیارد دلار تنها به سال ۱۳۹۹ بازمی‌گردد؛ نکته مهمی که نشان می‌دهد اوج قدرت‌‌‌نمایی بورس‌انرژی در روزهای سخت تحریم‌‌‌ها رقم خورده است، آن هم در شرایطی که بازارهای جهانی هم جذابیت چندانی برای جذب محموله‌‌‌های ایران در کنار تحریم‌‌‌ها نداشتند، ولی توان بازاریابی بورس‌انرژی فراتر از این محدودیت‌ها ظاهر شد.
این در حالی است که حجم و ارزش معاملات در سال‌جاری به‌شدت کاهش داشته (که دلیل اصلی آن را باید رویکرد دولت به کاهش عرضه‌‌‌ها در این بازار رسمی به شمار آورد.) همچنین از ابتدای آغاز معاملات در بورس‌انرژی، تاکنون حجم صادرات فرآورده‌‌‌ها و نفت و سایر حامل‌‌‌های انرژی بیش از ۴/ ۲۶میلیون تن بوده که نزدیک به ۱۴میلیون تن آن به سال ۹۹ بازمی‌گردد.
البته در معاملات بورس‌انرژی نزدیک به ۳۳درصد در بازار داخلی و ۶۶درصد در بازار صادراتی بورس‌انرژی مورد دادوستد قرار گرفته، همچنین میزان رقابت برای خرید چیزی نزدیک به هزار میلیارد تومان بوده؛ یعنی با ورود محموله‌‌‌ها به این بازار رسمی و شفاف، درآمد عرضه‌‌‌کننده که اغلب بخش دولتی یا شبه‌دولتی است، هزار میلیارد تومان بدون هیچ فعالیت جانبی افزایش یافته است.
ابزارهای مالی بورس‌انرژی
نقوی در ادامه صحبت‌‌‌های خود به ابزارهای مالی موجود در بورس‌انرژی اشاره کرد و گفت: در کنار بازار فیزیکی ابزارهایی همچون صندوق پروژه، سلف موازی استاندارد، صکوک، صندوق‌های کالایی و قراردادهای اختیار معامله در کنار گواهی سپرده کالایی و در نهایت گواهی صرفهجویی از جمله ابزارهایی هستند که در بورس‌انرژی اجرایی شده یا در مسیر اجرایی شدن قرار دارند.
یکی از گسترده‌‌‌ترین این ابزارها اوراق سلف استاندارد موازی است که از چهار ویژگی نقدشوندگی، مبتنی بر دارایی بودن، عدم‌پرداخت سود دوره‌‌‌ای و معافیت مالیاتی برخوردار بوده و همچنین(میان) ابزاری برای پوشش ریسک تولیدکنندگان است و تعیین حداقل و حداکثر سود در قرارداد سلف موازی استاندارد را در بر دارد. وی در ادامه افزود: تاکنون ۴۷هزار میلیارد تومان اوراق سلف استاندارد در بورس‌انرژی عرضه شده که ۵/ ۱۹هزار میلیارد تومان آن تنها در سال گذشته منتشر شده است.
از رقم عرضه ۴۷هزار میلیارد تومانی ۵/ ۱۹هزار میلیارد تومان از سوی وزارت امور اقتصادی و دارایی، ۱/ ۲۲هزار میلیارد تومان از سوی شرکت ملی نفت ایران و ۷/ ۳هزار میلیارد تومان دیگر از سوی سایرین منتشر و معامله شده است.
نکته مهم آن است که میتوان از اوراق سلف ارزی نیز برای تامین بخشی از منابع موردنیاز پروژه‌ها استفاده کرد که در طراحی آن میتوان موارد ذیل را نیز به‌منظور بالا بردن جذابیت در مقایسه با سایر فرصتهای سرمایه‌گذاری موجود در مقابل سرمایه‌گذاران بالقوه در نظر گرفت.
تضمین بازپرداخت ارزی و تسویه در سررسید به همین شیوه و تضمین پرداخت سود ارزی، انتشار بر مبنای ارز و به صورت ریالی، مبتنی بر شاخص ارز سنا و تسویه در سررسید به همین شیوه و در نهایت در صورت تسویه فیزیکی اعطای حداقل ۲درصد تخفیف کالایی (اضافه برداشت) از دیگر ویژگی‌‌‌های مهم این شیوه معاملاتی است.
صندوق پروژه
مدیرعامل بورس‌انرژی در ادامه به صندوق پروژه به عنوان یکی از ابزارهای مهم تامین مالی اشاره کرد و گفت: صندوق سرمایه‌گذاری پروژه نهاد مالی است که با اخذ مجوز از سازمان بورس و اوراق بهادار تاسیس شده و به جمع‌آوری سرمایه از عموم و تخصیص آن به سرمایه‌گذاری در ساخت و تکمیل پروژه معین اشاره‌شده در اساسنامه صندوق می‌پردازد.
این نوع صندوق‌ها علاوه بر اینکه امکان جذب منابع مالی برای پروژه‌های توجیه‌پذیر را از طریق بازار سرمایه فراهم می‌کنند، صندوق پروژه به سرمایه‌گذاران خرد امکان می‌دهد که با هر میزان سرمایه در اجرای پروژه‌ها مشارکت کنند و ضمن این مشارکت از منافع حاصل از ساخت و تولید پروژه‌ها برخوردار شوند. وی در ادامه به سایر ویژگی‌‌‌های صندوق پروژه اشاره کرد:
- کنترل ریسک پروژه و جلوگیری از تسری ریسک پروژه به مالکان آن (به دلیل وجود شخصیت حقوقی مستقل)؛
- افزایش نقدشوندگی و امکان تدوین استراتژی خروج از پروژه برای سرمایه‌گذاران؛
- امکان تامین مالی بدون در نظر گرفتن محدودیت‌های ترازنامه‌ای صاحبان پروژه؛
- امکان بهره‌مندی از مزایای مالیاتی قانونی صندوق‌های سرمایه‌گذاری؛
- کاهش مدت پذیره‌نویسی و عدم‌نیاز به ثبت تغییرات سرمایه نزد مرجع ثبت شرکت‌ها.
صندوق پروژه هیبریدی
از ابزارهای جدیدی که میتواند در آینده جذابیت‌‌‌های بیشتری به همراه داشته باشد، صندوق پروژه هیبریدی است. مدیرعامل بورس‌انرژی در این خصوص عنوان کرد: صندوق پروژه هیبریدی به لحاظ ساختاری، مشابه صندوق پروژه استاندارد است که با اضافه کردن برخی جوانب برای بالا بردن جذابیت در مقایسه با سایر فرصتهای سرمایه‌گذاری موجود در مقابل سرمایه‌گذاران بالقوه شکل گرفته است. از این رو، طراحی آن را میتوان به شکل جدیدی تعریف کرد.
به صورت دقیق‌‌‌تر، دارندگان یونیت‌های(واحدهای)سرمایه‌گذاری در صورت ماندگاری تا انتهای دوره پروژه، محق دریافت میزان معینی گواهی سپرده کالایی دارایی پایه حاصل از پروژه سرمایه‌گذاری یا دارایی پایه متناظر آن خواهند شد.
همچنین میتوان گواهی صرفهجویی حاصل از انجام پروژه مدنظر را در صورتی که به آن تعلق پذیرد، به‌عنوان بخشی از آورده متقاضی تشکیل صندوق پروژه لحاظ کرد که در سر جمع NAV (ارزش‌بنیادی)صندوق برای دارندگان یونیت‌ها قابل تخصیص با صندوق دارای متعهد نقدشوندگی به میزان نرخ مشخص باشد.
این در حالی است که بازارگردانی صندوق بر اساس نرخ NAV نباشد و بر اساس قیمت بازار به تشخیص بازارگردان صورت پذیرد.مدیرعامل بورس‌انرژی در ادامه به گواهی سپرده کالایی اشاره کرد و در تعریف آن گفت: اوراق بهاداری است که موید مالکیت دارنده آن بر مقدار معینی کالاست و پشتوانه آن قبض انبار استانداردی است که از سوی انبارهای مورد تایید بورس صادر می‌شود. این اوراق پشتوانه دریافت تسهیلات از نظام بانکی است، تضمین به منظور انجام معامله در بورس به شمار رفته و ابزار تحویل در قراردادهای آتی به شمار می‌رود.
چند پیشنهاد
مدیرعامل بورس‌انرژی در پایان صحبت‌‌‌های خود به چند پیشنهاد در خصوص تامین مالی و حمایت از آن اشاره کرد که به‌اختصار به آنها اشاره می‌شود:
۱) تامین مالی یک فرآیند مستمر است، نه مقطعی، لازمه امکان تامین مالی وجود بازاری قوی و چندجانبه با حضور فعالان مالی و تجاری توامان خواهد بود که این امر لزوم توجه و استمرار عرضههای فیزیکی منظم را دوچندان می‌کند. بازار فیزیکی قوی تضمین‌کننده تمامی ابزارهای مالی مبتنی بر کالا و دارای امکان تسویه فیزیکی خواهد بود که مسیر تامین و تسویه منابع مالی برای صنایع پتروشیمی را فراهم می‌کند.
۲) تسویه فیزیکی انواع تامین مالی‌های صورت‌پذیرفته مستلزم عزم و حمایت و ایجاد انگیزه‌های واقعی برای فعالان بازار فیزیکی با عرضههای منظم خواهد بود.
۳) استفاده از ابزار گواهی سپرده کالایی در اولویت قرار گیرد.
۴) قرارداد آتی ابزاری استراتژیک به‌منظور تولید شاخص قیمتی برای محصولات پتروشیمی و نیز ابزاری به‌منظور پوشش ریسک فعالان خواهد بود که باید حمایت و استفاده شود.
۵) با توجه به حرفه‌ای و تخصصی بودن بورس‌انرژی به پشتوانه حداقل۱۰میلیارد دلار معاملات صادراتی تمرکز معاملات در بورس‌انرژی ایران با تنوع ابزارهای موجود و استاندارد حاکم بر آن میتواند در توسعه صنعت یاری‌رسان باشد.
۶) موضوع تامین مالی پروژه‌های بزرگ از طریق ابزارهای بازار سرمایه و بانک (به صورت کنسرسیومی) در دستور قرار گیرد.
