نگرانی چین از ماندن بین آمریکا و روسیه/ چینی ها بحران اوکراین را چگونه تحلیل می کنند؟

اقتصادآنلاین - موسی حسن‌وند؛ واقعیت اینجاست که منافع حاصل از روابط روسیه و چین بیشتر از منافعی است که هر یک از آنها می‌توانند از روابط خود با ایالات متحده دریافت کنند، با این حال، اطمینانی به این موضوع وجود ندارد.

گفتمان روسای جمهور چین و روسیه در نشست چهارم فوریه، که در بحبوحه بن بست سیاسی بین آمریکا و روسیه بر سر اوکراین برگزار شد، با تناقضاتی همراه بوده است. از یک طرف، سر و صدای زیادی در مورد اینکه چین و روسیه زیر فشار ایالات متحده و اروپا، ‌به اتحاد نزدیک می‌شوند، وجود دارد و از طرف دیگر، روایت این بود که آمریکا و اروپا در حال تلاش برای افزایش شکاف بین مسکو و پکن هستند. دو روایت متناقض ولی هر دو به یک معنی و آن نگرانی از اتحاد استراتژیک چین و روسیه است.

هر چند به نظر می‌رسد خود چینی‌ها بر این باورند که آمریکا و کل بلوک غرب به‌دنبال مداخله یا خرابکاری در روابطشان با روسیه هستند. معاون وزیر امور خارجه چین، ضمن ارائه توضیحاتی به رسانه‌های چینی، در مورد ماهیت "بدون محدودیت و بدون سقف" دوستی چین و روسیه صحبت کرد و البته در مورد نگرانی چین در مورد تلاش‌های تفرقه افکنانه نیز صحبت کرد. این در حالی است که آمریکا درگیر یکی از بزرگترین بحران‌های امنیتی از زمان جنگ سرد در اروپاست. 

چین، خیزش صلح‌‌آمیز

چین کشوری است که در ۱۸ قرن از ۲۰ قرن پس از میلاد، بیش از هر کشور دیگری تولید ناخالص داخلی داشته، هیچ‌گاه دینی به سبک شرق و غرب در آن ظهور نکرده، دیوانسالاری عظیم، تخصصی و آموزش‌دیده داشته، اما همواره دغدغه‌اش امنیت و مقابله با قدرت‌های خارجی بوده و از طریق اختلاف‌افکنی بین رقبای استراتژیک خود امنیت‌اش را تأمین کرده است.

"دنگ شیائو پینگ" معمار چین امروز معتقد بود: «چین باید فروتن و محتاط باقی بماند، رهبری را به دست نگیرد، پرچم‌ها را در هوا تکان ندهد، توسعه‌طلبی نکند، و از سلطه‌جویی و هژمونی احتراز جوید.» برای همین، امروز هم چین معمولا در دعواهای سیاسی و امنیتی، نظاره‌گر است.

به گفته "هنری کیسینجر" استراتژیست آمریکایی در کتاب "چین": «راهبرد چینی "خیزش صلح‌آمیز" است که اگرچه با تنش درونی و فشار از سوی برخی گروه‌های ملی‌گرا برای قدرت‌نمایی و مقابله با آمریکا مواجه است، اما اقتصاد در آن اولویت اول است و می‌داند هر نوع فشار بر بخش صادرات کشور، بیکاری را افزایش می‌دهد و پیامدهای سیاسی در بر دارد.»

نقش چین در میانه بحران آمریکا و روسیه

در سال‌های اخیر، یک موضوع تکراری در تحقیقات چینی‌ها این بوده که چگونه گفتمان قبلی محور "چین-روسیه"، با تأثیر کم بر منافع آمریکا، جای خود را به درجه‌ای بالاتر از حساسیت در جامعه استراتژیک آمریکا داده است.

همچنین با نگرانی خاطر نشان می‌شود که با این فرض که چین به عنوان بزرگترین تهدید درازمدت برای ایالات متحده است، صدای تعدیل سیاست‌ها و اتحاد با روسیه برای کنترل چین در آمریکا هر روز بلندتر می‌شود.

البته این فقط در آمریکا نیست. بلکه تصور چین بر این است که کل بلوک غرب در این راستا حرکت می‌کند. در ارزیابی چینی‌ها، هدف استراتژیک ایالات متحده از زمان دولت ترامپ، جلب روسیه و منزوی کردن چین بوده است. آمریکایی‌ها می‌گویند "اگر نبردیم، حداقل روسیه را در رقابت چین و آمریکا بی طرف نگه داریم."

حالا دولت بایدن هم که از لحاظ دیپلماتیک با تجربه‌تر است، گفت‌وگوی آمریکا و روسیه را برای روابط با ثبات‌تر و قابل پیش‌بینی، در اولویت قرار داده و این خطری بزرگ برای چین محسوب ‌می‌شود.

چین خطری برای آمریکا یا روسیه؟

شکی نیست که چین در اولویت‌های سیاست خارجی جدید آمریکا به عنوان یک چالش اساسی قلمداد شده و بایدن در مرور خطرات موجود در افق بین المللی، بحث چین را جاسازی کرده است.

وی چین را جدی‌ترین رقیب ایالات متحده و چالشی برای امنیت و ارزش‌های دموکراتیک کشورش قلمداد کرده که مقابله با حمله این کشور به حقوق بشر، مالکیت معنوی و همچنین تخلفات اقتصادی را ضروری می‌کند. البته همکاری‌های دوجانبه با چین با تاکید بر منافع واشنگتن نیز در سیاست خارجی کاخ سفید ذکر شده است.

از سوی دیگر، خوانش استراتژیست های چینی از سیاست روسیه در برابر چین نیز بسیار جالب است. لی جیانفنگ، استاد دانشگاه روابط خارجی چین، در حالی که در مورد "روندهای جدید در استراتژی روسیه برای چین در بحبوحه رقابت فزاینده چین و آمریکا و اساساً معکوس شده توازن قدرت چین و روسیه" هشدار می‌دهد، به تلاش روسیه برای هماهنگ کردن دو رابطه مثلثی (چین، ایالات متحده، روسیه در برابر چین، روسیه، هند) هم اشاره دارد.

رابطه روسیه و هند نه تنها به این کشور کمک می کند تا ابتکار عمل در برابر چین را حفظ کند، بلکه در عین حال فرصت مناسبی برای گرم کردن ارتباط با آمریکا را ایجاد خواهد کرد. در مقابل آمریکا نگاهی پیچیده درقبال روسیه دارد. از یک طرف تلاش نموده تا ازطریق گسترش ناتو به شرق فضای استراتژیک روسیه را کوچک کند و ازطرف دیگر خواهان تقابل کامل با کرملین نیست و همیشه فضا برای همکاری وجود دارد.

روابط‌ آمریکا و روسیه همیشه با ابهامات فراوانی روبه‌رو بوده است. روابط چین و آمریکا را نمی‌توان به سادگی با روابط آمریکا و روسیه مقایسه کرد.

روسیه با چین همدل است؟

ناظران چینی ابراز تاسف می‌کنند که حتی در شرایط جدید و بالا گرفتن بحران اوکراین، روسیه و ایالات متحده در یک بازی مشابه برای قدرت‌گیری هستند. بنابراین روسیه نمی‌خواهد نقش کمکی فراتر از صادرات انرژی ایفا کند.

با این حال تلاش دارد در جدال چین و آمریکا، جایی به عنوان یک قطب مستقل برای خود دست و پا کند. از این رو، ضمن استفاده از روابط خود با چین به عنوان یک وزنه تعادل استراتژیک و اهرم ژئوپولیتیکی در برابر آمریکا، همزمان تلاش می‌کند کانال‌های جدیدی را برای گفت‌وگو و روابط بهتر با ایالات متحده باز کند.

از سوی دیگر روس‌ها برای جبران شکاف قدرت با چین و جبران ریسک‌های احتمالی (مثل امکان تغییر در سیاست چین، وابستگی بیش از حد به چین و...) به شدت به دنبال توسعه روابط با هند است. روابطی که ابزار چانه‌زنی کرملین در برابر پکن خواهد بود. 

روسیه و آمریکا علیه چین

در پس‌زمینه این بازی‌های پیچیده چین، روسیه و ایالات متحده، بن‌بست کنونی در اوکراین به طور گسترده در چین به‌عنوان شیوه‌ای جدید از تعامل بین ایالات متحده و روسیه تلقی می‌شود که با دست‌هایی روی ماشه به دنبال گفت‌وگو با یکدیگر هستند.

در واقع چین استدلال می‌کند که روسیه از فرصت افول نسبی قدرت ایالات متحده، هرج و مرج در اردوگاه غرب و بن‌بست در بازی قدرت‌های بزرگ، استفاده کرده تا در صورت دریافت تضمین‌های امنیتی غرب برای رویارویی با چالش چین آماده شود. 

از سوی دیگر، یک رویارویی کنترل شده با روسیه نیز تا حدی به نفع ایالات متحده است. زیرا هرچه اوضاع در اروپا متشنج‌تر باشد، وجود ناتو مشروعیت بیشتری خواهد داشت و اروپا انسجام بیشتری با ایالات متحده خواهد داشت. چین انتظار دارد که شدت تنش روسیه و ایالات متحده در آینده تا حدودی کاهش یابد. 

در حالی که ایالات متحده و روسیه بر سر اوکراین درگیر هستند، به نظر می رسد بزرگترین نگرانی چین این است روسیه در اولین فرصت توسعه روابط با ایالات متحده کارت چین را مبادله نکند.

استراتژیست‌های چینی اذعان دارند که در حال حاضر منافع همکاری بین چین و روسیه، از مزایای همکاری بین چین-آمریکا و روسیه-آمریکا فراتر نمی‌رود. علاوه بر این فرصت‌های بی‌نظیر سرمایه‌گذاری و فناوری، همکاری با ایالات متحده را برای هر دو طرف جذاب می‌کند.

بر همین اساس فضای زیادی برای دو دوزه بازی کردن روسیه فراهم است. واقعیت این است که شکل رابطه چین و آمریکا با شکل رابطه روسیه و آمریکا، دو پرونده بسیار متفاوت است. کیسینجر معتقد است: «سرخط و عنوان مناسب برای مناسبات چین و ایالات متحده در دهه‌های آتی، بیشتر نوعی "هم‌تکاملی" است تا مشارکت و همکاری.

معنای این رابطه این است که دو کشور، اولویت و ضرورت‌های داخلی خودشان را پی خواهند گرفت، هر جا که فرصت همکاری باشد همکاری خواهند کرد، و هر زمان که این رابطه، به منظور کاهش مناقشات و تعدیل اختلاف‌ها، نیاز به اصلاح و تنظیم، یا تطبیق داشته باشد، جسارت این کار را در خود خواهند یافت.» این به کلی با وضعیت روسیه که جغرافیای امنیتی در آن اهمیت دارد، متفاوت است.

حال، سوالی که در میان محافل استراتژیک چین مطرح می‌شود این است که در چنین شرایطی، چگونه می‌توان خطر ضربه خوردن از پشت یا قرار گرفتن بین دو قدرت را کاهش داد؟ در حال حاضر یک بازی بسیار پیچیده و چند لایه بین چین، آمریکا و روسیه در اروپا در حال انجام است. بازی‌ای که نتیجه آن هنوز مشخص نیست.