استخراج آب های ژرف، نادیده گرفتن تجربه های تلخ است
معضل تنش های آبی سیستان و بلوچستان سالهاست که در پی مدیریت نادرست منابع آب و همچنین کاهش بارش ها به سرخط اخبار مهم کشور تبدیل شده است.
اقتصادآنلاین-پرهام کریمی؛ برای حل معضل تنش‌های آبی، مسئولان با صرف هزینه‌های هنگفت و عمدتا بی‌حاصل تلاش می‌کنند این مشکل را نیز مانند سایر موارد از این دست به صورت مقطعی حل کنند. اما همین دیدگاه روزمره‌نگری و تلاش برای اجرای مانورهای تبلیغاتی، باعث شده تا از طرح‌های مفید اما بلندمدت که حتی ممکن است هزینه کمتری نسبت به طرح‌های اجرا شده داشته باشد، چشم پوشی شود.
حالا مجدد طرحی در دست اجراست که شاید فشار مالی تحمیل شده بر اقتصاد، کمترین فشاری است که بر شانه‌های کشور وارد می‌کند.
طرح استخراج آبهای ژرف
طرحی که در عربستان اجرا و حالا آثار سوء آن گریبان این کشور را گرفته به طوری که از اواخر سال ۲۰۱۶ به علت کاهش شدید آبهای ژرف در شمال عربستان دیگر اجازه برداشت از این منابع داده نشد و تمام مزارع آن به شنزار بدل شده است.
تصور اشتباهی که در بین مسئولان وجود دارد این است که این آبها که قصد استخراجشان را داریم به هم مرتبط نیستند و استخراج بخشی از آبها موجب تاثیر بر روی بخش دیگر نمی‌شود که اسماعیل کهرم از بوم شناسان برجسته در اینباره می گوید: حقیقتی که ما ندیده گرفتیم این است که اگر یک چاه، با مثلا دریاچه هامون، ۱۰۰ یا ۵۰ کیلومتر فاصله داشته باشد، این تصور بود که آب ربطی به دریاچه هامون، یا مازندران ندارد؛ در حالی که در زیر زمین یک رشته‌ای است که این‌ها در زیر زمین، دریاچه‌هایی تشکیل می‌دهند که به هم پیوسته هستند.
اگر شما در ۱۰۰کیلومتری هامون آب برداشت کنید، دارید از هامون آب دریافت می‌کنید. این آبها باهم ارتباط دارند و وقتی از یکی برداشت می‌کنیم، داریم از دریاچه اصلی برداشت می‌کنیم. پریشان و هامون خشک شدند چون چند کیلومتر آنورتر آب برداشتیم و به مصرف رساندیم.
اسماعیل کهرم در مورد مشکلاتی که این طرح برای عربستان و در آینده برای خودمان نیز اتفاق می افتد را اینگونه بیان می کند: آبهای ژرف را تصور کنید مثل ستون‌هایی که خاک بالای خود را نگه داشته‌اند، وقتی از این آب برداشت می‌کنید، از ارتفاع این بازوها کم می‌کنید و تبدیل به فرونشستن دشت‌ها و فروچاله می‌شود. اگر می‌خواهید ببینید به میناب در بندرعباس یا کبودرآهنگ همدان بروید.
اتفاقی که او در بندرعباس به آن اشاره می کند انتقال آب از میناب به بندرعباس است. او در اینباره به اقتصاد آنلاین گفت: در آنجا آب را کشیدند و به بندر عباس بردند تا ساختمان بسازند. برای ساخت هتل‌های ۵ستاره، ۴ستاره و... آب را از میناب بردند و در دشت میناب فرونشست و فروچاله ایجاد شد. این‌ها نتیجه برداشت بی‌رویه از چاه‌هایی است که به آبهای ژرف و پرعمق معروف است. نازک تر شدن این ستون ها و خاک بالادستی و سنگینی آن، بیش از تحمل آبی است که پایین است و در نتیجه زمین فرومی‌نشیند.
به باور این استاد بوم شناسی علت ریزش خانه ها و از بین رفتن کشاورزی در تهران نیز همین اقدامات بوده و حتی قصد این را داشتند که در خوزستان هم این اقدام را اعملی کنند:
اطراف تهران در اثر فرونشست دشت‌ها کانال‌هایی ایجاد شده که تمام کشاورزی را از بین برده و خانه‌ها نیز فرو ریخته. همین کار هم داشتند در خوزستان می‌کردند که ما گفتیم با این ترتیب سازه‌های قدیمی باستانی هخامنشی فروخواهد نشست. من جمله قبر کوروش بزرگ.
در طرح اجرا شده در عربستان این کشور برای تامین آب مزارع گندم، حدود سه دهه به استحصال آبهای ژرف روی آورده بود. تشکیل این آبها به زمانی برمی‌گردد که این سرزمین اقلیمی متفاوت داشت و وضعیت بارندگی در آن مناسب بود. استحصال آبهای ژرف برای استفاده کشاورزی، اشتباهی بود که عربستان چند سال پس از سر دادن شعار خودکفایی در تولید محصولات کشاورزی و رسیدن به صادرات در مورد بعضی محصولات، به آن اعتراف کرد.
اما حالا مدیران کشور بدون در نظر گرفتن تجربیات کشورهای دیگر و حتی تجربه ناموفق در کشور خودمان که در همدان اتفاق افتاد در سیستان و بلوچستان نیز حالا در حال بهره برداری از سومین چاه این استان هستند. اسماعیل کهرم در باره طرح اجرا شده در استان سیستان و بلوچستان می گوید: وزارت نیرو می‌خواهد بگوید آب بردارید و ما برداشتیم چیزی نشد.
دشت‌های ایران در اثر سوءبرداشت از آبهای ژرف، نیمه ژرف و حتی سطحی مرده است. نباید این کار را کرد. می‌خواهند حتی برای برداشت بیشتر مجوز بگیرند. باید گریست به حال سیستان و بلوچستان.
برنامه وزارت نیرو در این استان احداث صد حلقه چاه که احداث هرکدام به طور تقریبی ۱۴۰ میلیارد تومان هزینه دارد که با اضافه کردن هزیثنه تصفیه این آبها میتوان میزان فشاری که این طرح به ظاهر موقت و در بلند مدت دردسرساز را به بودجه و اقتصاد استان و کشور درک کرد.
او در پایان در مورد به کار گرفتن تجربه های ناموفق و ادامه این روند اشتباه توسط مسئولان گفت: ما تافته جدابافته نیستیم و اشتباه دیگران را اگر ماهم انجام دهیم، به چاله تبدیل می‌شود، مساله عربستان باعث زه‌کشی زمین شد. یعنی آب را در دشت می‌دهیم و جوی‌هایی اطراف زمین ۵هزار متری می‌کشند. آب با روان شدن در جوی‌ها، شوری آب را می‌برد و نمک را زه‌کش می‌کند.
عرب‌ها همین کار را کردند. نمک را زه‌کش کردند و راهی نداشتند که آب به دریا برود. نمک در خود خاک رسوب کرد. عربستان این کار را نکرد. شوری روی زمین رسوب کرد و شوره‌زار شد؛ احتمالا ماهم این کار را انجام می‌دهیم.
