نقش ایمنی سلولی در پیشگیری از کرونا
در پیشگیری از کرونا، ایمنی سلولی مؤثرتر از ایمنی هومورال است و به همین دلیل واکسن های متعلق به سویه های قبلی همچنان مؤثر هستند، این مطلب نقش مهم واکسن یادآور را نیز نشان می دهد.
به گزارش اقتصاد آنلاین به نقل از مهر، زمانی که ورود اومیکرون به ایران اعلام شد بدین معنا نبود که پیش از آن هیچ فرد مبتلایی در کشورمان وجود نداشته است؛ بلکه در این تاریخ برای نخستین بار یک نفر مبتلا به این سویه در ایران شناسایی شد.
بر این اساس با توجه به ارتباط کشور ایران با کشورهای همسایه و اینکه در برخی موارد تست «پی سی آر» افراد مبتلا به اُمیکرون منفی می‌شود، به همین دلیل زمان قطعی این سویه ویروس به کشور را نمی‌توان مشخص کرد.
این سویه که ابتدا در بوتسوانا و سپس آفریقای جنوبی شناسایی شد اکنون در کشورهای مختلف در حال تبدیل شدن به واریانت غالب است و البته به گفته پزشکان با تزریق سه دوز واکسن و رعایت پروتکل‌های بهداشتی نباید در این زمینه نگرانی داشته باشیم چراکه استرس بیش از حد خود در تضعیف سیستم ایمنی بدن مؤثر است.
با دکتر مصطفی نوری زاده، عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد علوم پزشکی تهران در ارتباط با «اومیکرون»، انواع واکسن و تأثیرگذاری واکسن‌های استنشاقی بر سویه جدید به گفت‌وگو نشسته‌ایم.
آقای دکتر! این روزها شیوع سویه اومیکرون در دنیا و کشورمان، روند رو به شتابی گرفته است و البته به دلیل اینکه بیان می‌شود بیماری ناشی از این واریانت خفیف‌تر است، رعایت پروتکل‌های بهداشتی رو به فراموشی است!
اطلاعات و تجارب ما نشان می‌دهد بیماری ناشی از ورود سویه اومیکرون به بدن انسان نسبت به دلتا واقعاً خفیف‌تر است و البته این مطلب بدین معنا نیست که رعایت پروتکل‌ها را نادیده بگیریم چراکه اومیکرون نیز بستری و فوتی دارد اما این میزان نسبت به دلتا پایین‌تر است.
مطالعه‌ای که اخیراً انجام شد نشان داد که ویروس اومیکرون در نای و نایژه‌های انسان حدود ۷۰ برابر دلتا سکنی می‌گزیند اما دلتا به طور معمول ۱۰ برابر اومیکرون در ریه وجود دارد و احتمالاً بالا بودن قدرت سرایت اُمیکرون به همین دلیل است.
طبیعی است زمانی که در ریه مقدار ویروس کمتر باشد، شدت بیماری نیز کمتر است؛ البته باز تاکید می‌کنم که اُمیکرون همچنان خطرناک است و موجب بستری و فوت می‌شود.
باز هم تاکید می‌کنم که شدت انتشار این سویه بسیار بالاست و این امر جدی بودن اومیکرون را نشان می‌دهد.
در چنین شرایطی باید نگران افراد سنین بالا و کودکانی که واکسن نزده‌اند باشیم اما در عین حال نباید نگرانی بیش از اندازه داشته باشیم چراکه تقریباً تمامی واکسن‌ها بر جلوگیری از بیماری شدید و مرگ در اومیکرون مؤثر هستند.
نقش تزریق دز یادآور و دوم واکسن در پیشگیری از بیماری و شدن آن چگونه ارزیابی می‌شود؟
مطالعات انجام شده در این ارتباط در گذشته بر پایه ایمنی هومورال بودند در حالی که در بیماری‌های ویروسی بیشتر ایمنی سلولی مدنظر ماست؛ به همین دلیل این مطالعات کارایی کمتری در ارتباط با واکسن‌ها داشتند اما مطالعات جدید نشان می‌دهد ایمنی سلولی نیز در ارتباط با واکسن‌ها همچنان مؤثر هستند و کارایی لازم را دارند.
تفاوت میان ایمنی سلولی و هومورال چیست؟
ببینید زمانی که یک عامل خارجی وارد بدن ما می‌شود، بدن ما دو نوع ایمنی هومورال و سلولی در برابر آنتی‌ژن ایجاد می‌کند که هر دو دارای حافظه‌ای است که بسته به نوع عامل خارجی که وارد بدن می‌شود پاسخی در خور آن آنتی‌ژن داده می‌شود.
ایمنی هومورال حاصل فعالیت لنوفوسیت‌های نوع «بی» است که موجب تولید آنتی بادی بر علیه آنتی ژنها در خون می‌شود اما در ایمنی سلولی حاصل عملکرد لنفوسیت‌های «تی» است که موجب از میان رفتن آنتی‌ژن می‌شود.
درواقع زمانی که ما واکسنی را تزریق می‌کنیم هر دو نوع ایمنی فعال و حافظه نیز در آنها ایجاد می‌شود اما به‌طور کلی در بیماری‌های ویروسی ما به ایمنی سلولی بیشتر از هومورال نیازمند هستیم و تمام واکسن‌ها ایمنی سلولی بسیار قوی ایجاد می‌کنند.
برخی مواقع مطرح می‌شود که جهش‌های متعدد ژنی در ویروس‌ها می‌تواند، نقش واکسن‌ها را در ارتباط با سویه‌های جدید دچار مشکل کند.
همان طور که مطرح شد در ارتباط با بیماری‌های ویروسی ایمنی سلولی نیز مطرح است یعنی این گونه نیست که فقط تولید آنتی‌بادی نقش داشته باشد بلکه حتی ایمنی سلولی در زمینه مبارزه با ویروس مؤثرتر است به نوعی که تحریک ایمنی سلولی موجب تحریک ایمنی هومورال نیز می‌شود.
در واقع در ایمنی سلولی نوعی سلول به نام «تی» خاطره نیز وجود دارد که این سلول‌ها در حالت آماده‌باش در بدن می‌مانند و طریقه مبارزه با ویروس را به نسل‌های بعدی انتقال می‌دهند.
زمانی که ما یک ویروس را بررسی می‌کنیم دارای نواحی زیاد آنتی‌ژنیک است که تنها برخی از نواحی در سویه‌های جدید دچار تغییر شدند و در نتیجه برای سلول‌های دفاعی یادآور قابل تشخیص است؛ پس واکسنی که برای واریانت های قبلی ساخته شده گرچه با کاهش کارایی همچنان مؤثر هستند.
آقای دکتر از دیدگاه شما برای دز سوم واکسن چه نوع واکسنی مناسب‌تر است، مطابق با پایه دو دوز دیگر یا واکسن با ساختار متفاوت؟
مطالعات در این زمینه نشان داده است که ترکیب انواع واکسن در ایمنی‌زایی در برابر کرونا بسیار مؤثرتر است، یعنی افرادی که دو دز از یک واکسن یکسان دریافت کرده است، برای دز یادآور واکسن دیگری را دریافت کنند.
سازمان بهداشت جهانی نیز پیشنهاد داده است افرادی که واکسن‌هایی سینوواک و یا سینوفارم یا واکسن‌های مشابه غیرفعال را دریافت کرده‌اند می‌تواند واکسن آسترازانکا را به عنوان بوستر دریافت کنند.
همچنین مطالعات ثابت کرده تزریق آسترازانکا بعد از سینوفارم خطری ندارد و ایمنی بدن را بالاتر می‌برد و همین مطالعات در ارتباط با بهارات نیز انجام شده است گرچه در کشور ما متأسفانه این موضوع اجرایی نشد.
این مطلب بدان معناست که افرادی که برای دز سوم واکسن مشابه دو دز قبلی را دریافت کرده‌اند، ایمنی کمتری خواهند داشت؟!
این طور نیست، و اگر برخی افراد برای دوز بوستر همان واکسن قبلی را دریافت کردند باز هم مشکلی ندارد.
اما به طور کلی ما در پاندمی به دنبال بهترین عملکرد هستیم، این گونه نیست که در فردی که دو دز سینوفارم گرفته است و دوز سوم نیز مشابه قبل است تأثیر گذاری شاهد نباشیم اما این را می‌دانیم که تزریق متفاوت واکسن‌ها عملکرد و ایمنی زایی بهتری را بر علیه ویروس موجب می‌شود.
با توجه به اینکه سینوفارم جزو بیشترین واکسن‌های تزریقی در کشور بوده است و اکنون به شکل موقت در برخی استان‌ها در دسترس نیست چه واکسنی برای دز سوم پیشنهاد می‌شود؟
این امکان وجود دارد که اگر آسترازانکا در دسترس نبود برای دز سوم از پاستوکووک استفاده شود، البته برخی در این زمینه انتقاد دارند که سازمان بهداشت جانی این مطلب را بیان نکرده است اما باید دقت کنیم که «دبیلو اچ او» واکسنی را برای دز سوم تأیید می‌کند که پیش از این همان را تأیید کرده باشد، همان گونه که ابتدا نواکس در سبد واکسن‌ها نبود اما پس از تأیید سازمان بهداشت جهانی برای دز سوم تأیید شد.
بنابراین بعد از دو دز واکسن سینوفارم، تمام «وکتوربیس‌ها» و «پاستووکوک» یا واکسنی شبیه آنها بر پایه پروتئین، رازی و اسپایکوژن را می‌توان به عنوان یادآور تزریق کرد و در ایمنی بیشتر بدن نقش دارد.
بیماران قلبی و خانم‌های باردار چه زمانی و چه نوعی واکسنی می‌توانند تزریق کنند؟
خانم‌های باردار اگر دوازده هفته آنها تمام شده در کشور ما می‌توانند سینوفارم یا آسترازانکا را بگیرد و مشکلی برایشان ایجاد نمی‌شود.
بیماران قلبی زیر نظر پزشک همه واکسن‌ها را می‌توانند تزریق کنند یعنی هیچکدام از واکسن‌ها منع مصرف ندارد.
میزان ابتلاء در کشورهای خارجی هر رو بیشتر از پیش گزارش می‌شود و این امر موجب تبلیغات سو برخی ضدواکسن‌ها شده است. در این ارتباط چه نظری دارید؟
باید دقت کنیم که نسبت مرگ و میر نسبت به مبتلایان در همه کشورها بسیار کمتر شده است؛ در انگلستان هر روز بیش از ۱۵۰ هزار مبتلا گزارش می‌شود اما آمار فوتی بسیار کم است چراکه پیش از این ۲۰ هزار تا ۴۰ هزار مبتلا و بیش از هزار فوتی وجود داشت.
در واقع کاهش آمار فوتی نقش واکسن را نشان می‌دهد ضمن اینکه باید دقت کنیم هنوز واکسن نزده‌ها بیشتر مبتلا می‌شوند و بیشتر بستری و بیشتر فوت می‌کنند؛ مطالعات در کشورهای بی طرف ثابت کرده‌اند که واکسن در پیشگیری از بیماری و جلوگیری از مرگ و میر مؤثر است.
در ارتباط با واکسن‌های استنشاقی این سوال وجود دارد که آیا می‌توانند مؤثرتر از واکسن‌های تزریقی در پیشگیری از کرونا عمل کنند؟
بله، واکسن‌های استنشاقی بسیار بهتر از انواع تزریقی عمل می‌کند و ای کاش امکان استفاده از آنها به عنوان دوز یادآور هم اکنون وجود داشت.
در ارتباط با اومیکرون که به دلیل مستقر بودن در نایژه شدت سرایت بالایی دارد پیش‌بینی ما این است که که اگر می‌توانستیم از واکسن‌های استنشاقی استفاده کنیم و در این مسیر ایمنی داشته باشیم بسیار در زمین گیر کردن بیماری مؤثر بود چراکه ایمنی‌زایی توسط واکسن‌های استنشاقی زودتر آغاز می‌شود و انتقال این بیماری نیز بسیار کاهش می‌یافت اما متأسفانه فعلاً در مرحله مطالعاتی قرار دارد گرچه آینده خوبی برای این نوع واکسن‌ها پیشنهاد می‌شود.
