حق آبه ایران به خودش فروخته می شود / هر مترمکعب ۷۰هزار تومان

اقتصادآنلاین_ نیلوفرمحبی؛ هفته گذشته وزیر نیرو اعلام کرد که برای واردات آب به کشور، جلسات متعددی با مسئولان کشورهای ترکمنستان، افغانستان، ترکیه، عراق، ارمنستان و آذربایجان برگزار کرده‌اند. 

چند روز بعد نیز مشاور بین‌المللی وزیر نیرو به مهر گفت که قبلا طرحی مبنی بر واردات آب از افغانستان داشته‌ایم اما به دلیل شرایط خاص سیاسی این کشور، طرح تغییر کرده تا واردات آب از سمت ترکمنستان و ازبکستان انجام گیرد.

همان زمان مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی در گفت‌وگو با فارس جزییات بیشتری از این تصمیم اعلام کرد. او گفت: «مذاکرات ما در قالب قراردادهای واردات آب از کشورهای شمال شرق کشور، در بازه ۱۰۰ میلیون متر مکعب تا یک میلیارد متر مکعب برای ورود به کشور است».

او همچنین عنوان کرد که مطالعاتی در زمینه واردات آب از کشورهای شمال شرق کشور انجام شده و فاصله ما تا نزدیک‌ترین نقطه بهینه هم تعیین شده است اما پیگیری این موضوع به هماهنگی کامل بین ۵ کشور در بالاترین سطح نیاز دارد.

به گفته این مسئول، منابع آبی مطالعه شده، مرتبط با حوضه آبریز آمودریا است و باید در گام اول یک موافقت کلی میان پنج کشور برقرار شود.

حق‌آبه‌ کشور درمحاق 

پیشنهاد واردات آب از سوی مسئولان کشور در شرایطی مطرح شده که هنوز تکلیف برخی مناقشات آبی ایران با همسایگانش روشن نشده است. پر بحث‌ترین این مناقشات در سال‌های اخیر حق‌آبه هیرمند و ارس بوده است.

هیچ‌یک از رودخانه‌های مرزی کشور غیر از اروندرود و رودهای مشترک با افغانستان قرارداد، پروتکل یا توافق‌نامه‌ای ندارند. با وجود این، مسئولان افغانستان رودخانه‌های هریرود و هیرمند را رودخانه درون‌سرزمینی می‌دانند و برای دادن حق‌آبه ایران، مسئله تهاتر انرژی و معاوضه آب به‌ جای نفت یا برق را مطرح می‌کنند. 

نادیده گرفتن حقابه ایران فقط به شرق کشور محدود نمی‌شود و در غرب و جنوب نیز کشورهای ترکیه و بعضا عراق، نسبت به حق‌ابه ایران بی‌توجه بوده‌اند و در سکوت مسئولان و دستگاه دیپلماسی کشور دست به سدسازی‌های پی‌در‌پی زده‌اند. 

پروژه‌های گاپ (سدسازی روی سرچشمه‌های دجله و فرات) و داپ (سدسازی روی سرچشمه ارس) بیش از سایر سدسازی‌های ترکیه تاثیر مستقیمی روی امنیت غذایی و محیط زیست ایران می‌گذارد. به نحوی که پیش‌بینی می‌شود اگر سدسازی‌های ترکیه روی رودخانه ارس به اتمام برسد، کشاورزی در شمال غرب ایران و البته امنیت غذایی کشور با محدودیت‌های جدی مواجه شود. 

هرمتر مکعب ۷۰ هزارتومان!

در چنین شرایطی، مسئولان کشور سالهاست منفعل عمل کردند و هنوز هم که هنوزه هیچ خبری از تکاپو برای زنده کردن حق‌آبه‌ کشور از طریق دیپلماسی آب نیست. 

حالا هم به گمان برخی، به جای تلاش برای احقاق حقوق طبیعی کشور به واردات آب و پرداخت هزینه گزاف برای آب روی آورده شده است.

فقط همین نیست. خبر واردات آب برای ایران با سوالات و انتقادات دیگری هم از سوی جامعه کارشناسی مواجه شده‌است. برای مثال علیرضا شریعت، دبیر کل فدراسیون صنعت آب در گفت و گو با ایلنا، درباره مسئله واردات آب به ایران، منتقدانه عنوان کرده‌است:

« آیا با وجود تعرفه تقریبا و یا بهتر بگوییم تحقیقا مجانی آب، انتقال آن با صرف هزینه‌های بسیار بالا مقرون به‌صرفه است؟ آیا می‌دانیم که برای انتقال آب از کشوری مثل تاجیکستان حداقل به ۵۰۰ کیلومتر تونل و خط انتقال نیاز است که علاوه بر نیاز به سرمایه‌گذاری بسیار زیاد، قیمت هر متر مکعب آب را به حدود ۶۰ تا ۷۰ هزار تومان‌ می‌رساند؟ آیا قرار است از کشوری مثل افعانستان که در حال حاضر هیچ چشم‌انداز روشنی در ثبات سیاسی آن مشاهده نمی‌شود وارد معاهده واردات آب شویم؟ قرار است آب وارداتی برای کدام بخش مصرف شود؟ اگر بگوییم صرفا برای کشاورزی که وامصیبتاست و اگر بگوییم‌ صرفا برای صنعت که واویلاست و اگر بگوییم فقط برای شرب است حرفی برای گفتن باقی نمی‌ماند».

دبیرکل فدراسیون آب همچنین با اشاره به صادرات محصولات آب‌بر از ایران به سایر کشورها، گفته: جای شگفتی بسیار است که علیرغم اینکه همه ما می‌دانیم در حال حاضر کشورمان با صادرات محصولات پرآب عملا در حال صادرات آب است، چگونه و با چه توجیهی می‌خواهد به واردات آب روی آورد؟

واردات از تاجیکستان به صرفه است

در مقابل اما واردات آب طرفدارانی هم دارد. حمیدرضا صالحی، نائب رییس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی و دبیرکل فدراسیون صادرات انرژی، در گفت‌وگو با اقتصادآنلاین می‌گوید: واردات آب صرفه اقتصادی دارد. اکنون ما آب را از خلیج فارس انتقال می دهیم و شیرین می‌کنیم که بسیار هزینه‌بر است. این هزینه به راحتی با هزینه های واردات آب قابل مقایسه است. براوردها نشانگر آن است که هزینه های شیرین سازی آب به ازای هر متر مکعب حدود یک دلار، هزینه واردات نیز بیش از این نخواهد بود. ضمن اینکه اکنون صنایع و سایر بخش‌ها هم نیازمند آب هستند. فراتر از آن بخش شرب کشور نباید به هیچ عنوان دچار مشکل شود.

او ادامه می‌دهد: این موضوع می‌تواند به منظور رفع مشکلات خشکسالی مورد توجه جدی تصمیم گیران قرار گیرد، به ویژه آنکه در شمال ایران کشوری مانند تاجیکستان است که ۸۰ درصد آن را رودخانه و کوه تشکیل داده و وضعیت آب خوبی دارد. این کشور می‌تواند به عنوان پتانسیل این برنامه مد نظر قرار گیرد.

صالحی می‌افزاید: عجیب است که در میان کشورهای مورد نظر برای واردات آب نامی از تاجیکستان نیست درحالی که بین کشورهای ‌اطراف وضع آب تاجیکستان از همه بهتر است! ضمن اینکه به نظر ارزان‌تر هم هست. البته ما با تاجیکستان مرز مشترک نداریم اما از طریق افغانستان می‌توانیم واردات آب از این کشور را دنبال کنیم. این نیاز به گفت‌وگو با افغانستان دارد.

قیمت آب واقعی نیست

نائب رییس اتاق بازرگانی کشور حتی عنوان می‌کند که باید بسیار پیشتر از پتانسیل برخی کشورهای اطراف برای واردات آب استفاده می کردیم و می‌گوید: باید با کشورهایی از این دست تفاهم نامه درازمدت منعقد و از این پتانسیل برای رفع نیاز آبی کشور استفاده می‌کردیم. در حالی که در گذشته هیچ کاری نکردیم و فقط پرمصرفی را پیش گرفتیم، نه مدیریت منابع داشتیم نه صیانت از منابع آبی.

او از گزارشی که درسال ۲۰۰۲ به مدیران وزارت نیرو ارائه داده  یاد می‌کند و ادامه می‌دهد: در آن سال به مشاوران آب و مسئولان آبی کشور گزارشی را ارائه دادم و گفتم به دلیل شرایط کشور، آب را از افغانستان یا تاجیکستان وارد کنیم اما متاسفانه مدیران وقت وزارت نیرو این گزارش‌ها و صحبت ها را به شوخی گرفتند.

صالحی می‌افزاید: این کار به دلیل نیاز آبی کشور باید در دستور کار هیات‌ها و گروه‌های کارشناسی قرار گیرد. حتی به نظرم باید در چند دولت قبل این موضوع پیگیری می‌شد. البته نه فقط همین. اگر به سمت واردات یا شیرین‌سازی آب حرکت کنیم، اما در خصوص مدیریت مصرف و عدم تراز تولید و ومصرف آب کاری نشود، به مشکل جدی برخواهیم خورد. 

نائب رییس کمیسیون انرژی اتاق ایران عنوان می‌کند: اکنون آب مصرفی در منازل هر متر مکعب ۵۰۰ تومان محاسبه می شود که با رایگان فاصله ای ندارد درحالی که وقتی این مقدار با قیمت خرید هر بطری آب معدنی مقایسه شود. فاصله آن کاملا محسوس است. این نشان می‌دهد آب با قیمتی تا چه مقدار غیر واقعی به دست مردم می‌رسد.

از نگاه صالحی عرضه آب با این قیمت یعنی از بین بردن منابع آبی. او اضافه می‌کند: همان اندازه که به دلار ۴۲۰۰ تومانی حساسیت وجود دارد باید روی عرضه ارزان آب هم وجود داشته باشد. وقتی حرف از واقعی شدن قیمت آب می‌زنیم به دلیل حفظ منابع آب است. هر چند با واقعی‌سازی آب باید قدرت خرید مردم هم بالا برود.

در کدام دیپلماسی قوی بوده‌ایم که در آب باشیم؟

نکته دیگری که دبیرکل فدراسیون صادرات انرژی به آن اشاره می‌کند، لزوم تقویت دیپلماسی آب و احقاق حق‌آبه‌های کشور، در کنار تلاش برای واردات است.

او منتقدانه می‌گوید: ضعف دیپلماسی آب ما برای رفتن حقوق کشور تعجبی ندارد. ما در کدام دیپلماسی قوی بوده‌ایم که در آب باشیم؟ مگر مثلا در دیپلماسی انرژی قوی بوده‌ایم؟ همین حالا پول برق و گاز صادراتی‌مان را حتی نمی‌توانیم بگیریم. 

صالحی ادامه می‌دهد: موافقت من با واردات آب به این معنی نیست که با تلاش برای زنده کردن حق‌آبه کشور مخالفم. وقتی می‌توان از تاجیکستان آب ارزان قیمت وارد کرد، باید انجام شود ولی باید گفت‌وگو و تلاش برای احقاق حق‌آبه کشور چه از شرق، چه از غرب و چه از شمال کشور هم ادامه پیدا کند.