توسعه بورس در گرو توجه به سهامداران خرد
یکی از مزیت‌های بازار سرمایه جهت سرمایه‌گذاری پرداخت سود سهام است، این مزیت به‌واسطه تمکین نکردن شرکت‌های بورسی از دستورالعمل بورس در ایران از بین رفته است. به همین جهت نظارت و پیگیری سازمان بورس در جهت اجرای کامل این دستورالعمل ضروری به نظر می‌رسد.
یکی از انگیزه‌های سرمایه‌گذاری فعالان اقتصادی در بورس بهره‌مند شدن از سود سهام است. انگیزه‌ای که به‌واسطه پرداخت نشدن سود سهام شرکت‌های بورسی از روش‌های قانونی در شرایط کنونی بورس ایران، تا حدود زیادی رنگ باخته است.
این مورد سبب شده سرمایه‌گذاران صرفا به امید افزایش قیمت سهم در بورس سرمایه‌گذاری کنند. نگاه صرف خریدوفروش به این حوزه سبب ایجاد نگرش کوتاه‌مدت سهامداران به بازار شده که نتیجه آن توسعه نیافتگی و بزرگ نشدن بورس ایران بوده است.
در این یادداشت ضمن تشریح مشکل سهامداران در دریافت سود سهام، نتایج پرداخت نشدن سود به سهامداران مورد بررسی قرار می‌گیرد.
ترفند شرکت‌های بورسی در پرداخت سود سهامداران
همانطور که بارها گفته شده؛ طبق دستورالعمل سازمان بورس، شرکت‌های بورسی موظفند سود سهام را از سامانه سجام پرداخت کنند. بیشتر شرکت‌های بورسی با در نظر گرفتن منافع خود اقدام به پرداخت سود سهام از روش‌های دیگر، از جمله مراجعه حضوری سهامدار به بانک یا ارسال مدارک به شرکت بورسی است. (با بررسی اطلاعیه‌های سامانه کدال از 490 شرکت بورسی، تنها 218 شرکت از طریق سامانه سجام سود پرداخت نموده‌اند)
بنابر اعلام مدیر شرکت سرمایه‌گذاری مرکزی در دو روش غیرسجامی 15الی 20درصد سهامداران جهت دریافت سود خود اقدام می‌کنند. به جهت استقبال حداقلی جهت دریافت سود سهام خود، وجه سود سهام در حساب شرکت‌های بورسی باقی می‌ماند.
علت پیگیری نکردن سهامدار جهت دریافت سود سهام خود در روش مراجعه حضوری، به‌صرفه نبودن و طولانی شدن فرآیند پرداخت است. در این روش هزینه رفت‌وآمد و افتتاح حساب به سهامدار تحمیل می‌شود. علاوه بر هزینه تحمیل‌شده زمانی که سهامدار باید صرف رفت‌وآمد به بانک کند و همچنین خطر ابتلا به بیماری کرونا فرآیند دریافت سود را به سازوکاری فاقد توجیه برای سهامدار تبدیل کرده است.
در روش ارسال مدارک نیز به‌واسطه ارسال نشدن تأییدیه، توسط شرکت بورسی مبنی بر دریافت مدارک هویتی افراد، سهامدار نمی‌تواند از زمان واریز وجه آگاه شود. بنابراین می‌توان گفت مکانیسم دریافت سود از طریق ارسال مدارک، فرآیندی غیر شفاف است که منجر به سردرگمی سهامداران می‌شود.
لازم به ذکر است در روش پرداخت از طریق سامانه سجام، 95 درصد از سهامداران به سود خود می‌رسند. در این روش سهامدار بدون انجام کار خاصی سود سهام به شماره‌حساب اعلام شده توسط فعالان بازار واریز می‌شود.
نتایج پرداخت سود در روش‌های غیر سجامی
همانطور که گفته شد 85 درصد از سهامداران از طریق روش‌های پرداخت غیرسجامی به سود سجام خود نمی‌رسند. از طرفی هم با توجه به دریافت نشدن سود توسط سهامداران، تنها انگیزه سرمایه‌گذاران برای ورود به بورس، افزایش قیمت سهام است که انگیزه‌های سوداگرانی که در بازار فعال هستند را تقویت می‌کند.
عملا با این کار، بورس ایران گزینه جذاب دیگری غیر از افزایش سرمایه از ناحیه رشد قیمت سهام به سرمایه‌گذاران ارائه نمی‌کند. با توجه به موارد ذکرشده؛ ادامه روند پرداخت سود سهام از طریق روش‌های غیرسجامی توسط شرکت‌های بورسی به مثابه مانعی جدی برای ورود سایر شهروندان و سهامداران خرد به بورس تلقی می‌شود.
همچنین وارد نشدن سرمایه جدید باعث کوچک ماندن و توسعه نیافتگی بازار خواهد بود. از همین رو به نظر می‌رسد برای جلوگیری از پرداخت سود سهام از روش‌های غیرسجامی، نقش‌آفرینی سازمان بورس الزامی است.
سازمان بورس و اوراق بهادار باید در جهت جذاب شدن بازار سرمایه برای سرمایه‌گذاران و همچنین جلوگیری از تضییع حقوق سهامداران خرد با جدیت بیشتری بر روند واریز سود سهام توسط شرکت‌های بورسی نظارت کند. این سازمان می‌تواند با استناد به تبصره3 ماده5 «دستورالعمل ناظران پذیرفته‌شده در بورس» شرکت‌های بورسی را مکلف به پرداخت سود از سامانه سجام نماید.
*پژوهشگر اقتصادی
