بازگشت جنگ سرد به اروپا؟

به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از دنیای اقتصاد، وزارت خارجه روسیه دو پیش‌نویس را به کشورهای غربی ارائه کرده که حاوی شرایط این کشور برای کاهش تنش مرزی با اوکراین است. از جمله شرایط مطرح‌شده در این پیش‌نویس محدود شدن فعالیت کشورهای اروپای شرقی در ناتو و رد تقاضای عضویت اوکراین و گرجستان در این پیمان است. روسیه گفته از روز شنبه آماده مذاکره پیرامون این موضوع است. روسیه می‌گوید ناتو باید خواسته اوکراین و متقاضیان اروپایی دیگر را برای پیوستن به این سازمان رد کند. «اندرو.ای.کرامر» و‌«استیون ارلانگر» در گزارش ۱۷ دسامبر برای نیویورک‌تایمز نوشتند، روز جمعه ۲۶ آذرماه روسیه از ایالات متحده و متحدانش خواست تا تمام فعالیت‌های نظامی در اروپای شرقی و آسیای مرکزی متوقف کند. روسیه بر این باور است که فعالیت‌های این کشورها می‌تواند ترتیبات امنیتی «جنگ سردگونه‌ای» ایجاد کند.

در هر حال، غرب بر این باور است که تحرکات نظامی روسیه نشانه‌هایی از تهدید فزاینده اوکراین و شواهدی از آمادگی این کشور برای حمله به اوکراین است. پیشنهاد روسیه - که بلافاصله از سوی مقام‌های ناتو رد شد- در قالب پیش‌نویسی بود که بر اساس آن ناتو باید تضمین‌های مکتوب بدهد که به سوی شرق و به سمت روسیه گسترش نیابد و تمام فعالیت‌های نظامی در جمهوری‌های سابق شوروی را متوقف سازد. «بی‌بی‌سی» در گزارش شنبه ۲۷ آذرماه نوشت، روسیه درپیش‌نویس خود خواسته‌هایی حداکثری را مطرح کرده است که براساس آنها، از کشورهایی که پس از سقوط شوروی سابق به ناتو پیوسته‌اند می‌خواهد از استقرار نیرو یا تسلیحاتی که بتواند «تهدیدی علیه روسیه» تلقی شود، خودداری کنند. همچنین ورود بمب‌افکن‌های سنگین و ناوهای رزمی به مناطق خارج از حریم هوایی یا آبی ملی این کشورها که بتواند از آنجا عملیات تهاجمی صورت گیرد، مجاز نباشد.

 پذیرش این خواسته به این معناست که ناتو نقشی در هیچ‌یک از سه جمهوری بالتیک یا لهستان نداشته باشد و برنامه‌ قبول عضویت اوکراین و گرجستان در این ائتلاف نظامی را بایگانی کند. مسکو عملا خواستار حق وتو درباره سرنوشت اعضای آینده ناتو است؛ موضوعی که سازمان پیمان آتلانتیک شمالی بارها رد کرده است. روسیه در عین حال می‌خواهد زمان را به ماه مه سال ۱۹۹۷ بازگرداند تا هر کشوری که از این تاریخ به ناتو پیوسته است، دیگر حق بهره بردن از نیروها یا تسلیحات ناتو را نداشته باشد. شاید خواسته‌های روسیه تاکتیک مذاکره باشد؛ با این هدف که اگر یک خواسته بزرگ را مطرح کنید بالاخره امتیازات دیگری به‌دست می‌آورید. امکانش نیز هست که تمام ماجرا برای مصرف داخلی طراحی شده باشد، یعنی برای متقاعد کردن افکار عمومی روسیه که دولتشان مسوول تشدید تنش با غرب نیست. به نوشته «کرامر- ارلانگر» پیشنهادهای روسیه در هفته‌های اخیر به شکل‌ها و قالب‌های گوناگون بیان شده است؛ از جمله در تماس ویدئویی اخیر پوتین و بایدن. تحلیلگران بر این باورند که روسیه به‌شدت نگران اوکراینی است که به‌طور فزاینده‌ای در حال نزدیک شدن به غرب و گردیدن در مدار غرب است. به همین دلیل، روس‌ها این مساله را تهدید حیاتی برای امنیت روسیه می‌نگرند. به نوشته گزارشگران نیویورک‌تایمز، درخواست‌های روسیه به معنای تقویت این برداشت است که پوتین در ظاهر مایل به اتخاذ ریسک‌های بیشتر برای واداشتن غرب به جدی‌تر گرفتن نگرانی‌های امنیتی‌اش است. همچنین روس‌ها به دنبال این هستند که غرب را به قبولاندن نگرانی‌های تاریخی خود وادارد که دهه‌ها نادیده گرفته شده است. «سرگئی ریابکوف» معاون وزیر خارجه روسیه جزئیات این پیشنهاد و پیش‌نویس را برای اولین‌بار روز جمعه در یک کنفرانس‌ویدئویی در مسکو اعلام کرد؛ آن هم در زمانی که تجمع نیروهای روسی در کنار مرز اوکراین در حال افزایش است. مقام‌های غربی تحرکات نظامی روسیه در کنار مرز اوکراین را «تهدید به حمله» تفسیر کرده‌اند.

درخواست‌ها فراتر از نزاع اخیر میان نیروهای دولتی اوکراین و جدایی‌طلبان روسی در شرق اوکراین است. اگرچه اکنون همه چیز بر محور اوکراین و تجمع نیروهای روسی در مرز با این کشور می‌چرخد، اما در اصل، هدف اصلی آمریکا و متحدان غربی اوکراین است. روسیه یک درخواست اصلی دارد: تعهد ناتو به اینکه پیشنهادی برای عضویت اوکراین در این پیمان ندهد. مقام‌های ناتو تاکید دارند که کشورهای ناتو عضویت آینده هیچ‌یک از کشورهای اروپای شرقی از جمله اوکراین را رد نخواهند کرد. این پیشنهادهای روسیه دیدگاه‌های بسیار متفاوت در نگاه روسیه و آمریکا به تنش‌های نظامی بر سر اوکراین را برجسته می‌سازد.

روسیه اصرار دارد که غرب با برانگیختن احساسات ضدروسی در اوکراین و تامین سلاح به دنبال بحران‌سازی است. در همین راستا، ریابکوف تقابل در اوکراین را تهدید حیاتی برای امنیت روسیه می‌داند. در مقابل، ایالات متحده و متحدانش می‌گویند روسیه با استقرار ده‌ها هزار نیرو در مرز اوکراین به بحران امنیتی دامن می‌زند. مقام‌های ناتو بر این باورند که پیشنهادهای روسیه مبنی بر داشتن قدرت وتو بر درخواست‌های کشورها یا جمهوری‌های مستقل فعلی غیرقابل پذیرش است.

آنها بر این باورند که روسیه با ذهنیت جنگ سردی هنوز خود را قیم جمهوری‌های سابق می‌داند و نزدیکی ناتو به آن کشورها را تهدید موجودیتی برای خود می‌نگرد. غربی‌ها بر نگرش «باز» خود برای گفت‌وگوی دیپلماتیک بر سر نگرانی‌های امنیتی روسیه تاکید می‌ورزند؛ اما همچنین می‌گویند که هرگونه بحثی در این رابطه شامل نگرانی‌های امنیتی ناتو درباره استقرار موشک‌های روسی، آزمایش‌های فضایی و ماهواره‌ای و غیره هم می‌شود.

اوکراین اکنون نقطه ثقل زورآزمایی روسیه و غرب محسوب می‌شود. مقام‌های ناتو می‌گویند درصورتی‌که روسیه دست به حمله علیه اوکراین بزند، ناتو قویا انتقال نیروهای بیشتر به کشورهای هم‌مرز با اوکراین (مانند لهستان و کشورهای بالتیک) را مد نظر قرار خواهد داد. در همین حال، جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی آمریکا با بیان اینکه ایالات متحده برای گفت‌وگو با روسیه بر سر درخواست‌های امنیتی آن آمادگی دارد، گفت: نگرانی‌های خود واشنگتن هم مطرح خواهد شد. او گفت: «قصد داریم نگرانی‌های خودمان را روی میز بگذاریم.»

سالیوان افزود: «تجریه و تحلیل‌هایی که جامعه اطلاعاتی ارائه داده، مبنی بر اینکه دولت روسیه با جدیت در حال بررسی و برنامه‌ریزی عملیاتی برای چنین اقدامی است، به خوبی تایید شده است.» روز جمعه سرگئی ریابکوف، معاون وزیر خارجه روسیه در نشستی خبری گفته بود: «ما از طرف آمریکایی می‌خواهیم تا ابتکارعمل روسیه را درباره تضمین‌های امنیتی جدی بگیرد؛ چراکه اوضاع بین‌المللی بسیار متشنج است. این پیشنهادها باید به‌عنوان یک بسته و نه به‌صورت جداگانه مورد بررسی قرار گیرند.» این مقام مسوول روس همچنین گفت: روسیه حتی روز شنبه (۱۸ دسامبر) هم آماده آغاز گفت‌وگوها با آمریکا درباره تضمین‌های امنیتی است و ژنو به‌عنوان میزبان گفت‌وگوها پیشنهاد شده است. لازم به ذکر است که جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی آمریکا روز پنج‌شنبه با گروه «بخارست ۹» متشکل از بلغارستان، جمهوری چک، استونی، مجارستان، لتونی، لیتوانی، لهستان، رومانی و اسلواکی به‌صورت تلفنی گفت‌وگو کرد. جن ساکی، سخنگوی کاخ سفید نیز اعلام کرد که آمریکا بدون شرکای اروپایی‌اش درباره امنیت اروپا نشستی برگزار نمی‌کند.

جن ساکی گفت: «بدون شرکا و متحدان اروپایی‌مان، هیچ گفت‌وگویی پیرامون امنیت اروپا وجود نخواهد داشت. ما درباره اصول کلیدی که امنیت اروپا بر مبنای آن ساخته شده است از جمله اینکه تمام کشورها حق دارند درخصوص آینده و سیاست خارجی خودشان بدون مداخله خارجی تصمیم بگیرند، مصالحه نخواهیم کرد.» «کرامر- ارلانگر» در بخش دیگری از گزارش خود نوشتند، سالیوان در شورای روابط خارجی آمریکا گفت: «ما از ۲۰ سال پیش با روس‌ها درباره نگرانی‌های امنیتی اروپا مذاکراتی داشته‌ایم. قبل از آن هم با شوروی این مذاکرات را داشتیم.» او افزود: این فرآیند «گاهی موفقیت‌هایی داشته و گاهی به بن‌بست انجامیده است». سالیوان ادامه داد: ایالات متحده «نگرانی‌های خود را از فعالیت‌های روسیه روی میز گذاشته است؛ فعالیت‌هایی که به گمان خودمان به منافع و ارزش‌های ما آسیب می‌زند.» مشاور امنیت ملی بایدن همچنین در بخش دیگری از سخنانش گفت: «خیلی سخت است ببینیم توافقات به جایی نرسیده است. اگر ببینیم شرایط هنوز میل به وخیم‌تر شدن دارد، شاید توافقات به پایان برسد.» با این حال، سالیوان سخنی از یک مساله مهم به میان نیاورد. این مساله مهم چیزی نیست جز بسته ۴۵۰میلیون دلاری تسلیحاتی- امنیتی که سالیوان به صورت سربسته گفت: «همچنان روی میز است.»

در هر حال، رهبران اتحادیه اروپا در پایان نشست خود در اواخر شب پنج‌شنبه هشدار دادند که هرگونه تجاوز به اوکراین «عواقب گسترده و هزینه سنگین» برای روسیه خواهد داشت و همزمان با تهدید به وارد کردن فشار بر روسیه، خواستار تلاش‌ دیپلماتیک برای کاهش تنش‌ شدند. آنها گفتند دیپلماسی باید در چارچوب مذاکرات چهارجانبه بین پاریس، برلین، کی‌یف و مسکو که به «فرمت نرماندی» معروف است، صورت گیرد.

در مقابل، روسیه آشکارا مذاکرات با مرکزیت آمریکا را ترجیح داده است. ینس استولتنبرگ، دبیرکل ناتو هشدار داده که روسیه «نیروهای آماده رزم، تانک، توپخانه، واحدهای زرهی، پهپادها [و] سیستم‌های جنگ الکترونیکی خود را در مرز [با اوکراین] افزایش و نه کاهش می‌دهد.» ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهوری اوکراین روز چهارشنبه گفت که ترجیح می‌دهد تحریم‌های اتحادیه اروپا علیه روسیه فورا اعمال شود و اروپاییان اعمال تحریم‌های جدید را به بعد از حمله روسیه موکول نکنند.