سهم اندک ۲.۵درصدی از بازار جهانی زعفران به رغم رتبه نخست تولید / چرا زعفران ایرانی به این روز افتاد؟

اقتصاد آنلاین-سپیده قاسمی؛  زعفران یکی از محصولات مزیت دار بخش کشاورزی کشور محسوب می‌شود. مزیت‌دار از آن جهت که ایران با تولید ۹۲ درصد زعفران جهان رتبه نخست تولید این محصول را در اختیار دارد و سال‌هاست در این محصول شهره است.

با این شرایط انتظار می‌رود کشور ما سهم قابل قبولی در تجارت جهانی زعفران داشته و عامل تعیین کننده در بازار این محصول باشد و ارزآروی خوبی را عاید زعفران‌کاران کند، اما بر اساس اعلام وزارت جهادکشاورزی از بازار جهانی ۸ میلیارد دلاری زعفران سهم سالانه ما کمتر از ۲۰۰ میلیون دلار معادل ۲.۵ درصد است.

آخرین  گزارش گمرک نشان می‌دهد؛ در هفت ماهه نخست امسال ۴ میلیون و ۶۴۰ هزار تن انواع محصولات کشاورزی، دامی، شیلاتی و غذایی به سایر کشورها صادر شد که نزدیک به ۱۲۱ تن آن زعفران به ارزش ۶۰ میلیون و ۱۷۴ هزار و ۵۸۷ دلار به ۶۰ کشور دنیا بوده است.

در ۱۲ ماهه سال گذشته نیز، ۴۲۴ هزار و ۴۲۹ کیلوگرم زعفران به ارزش ۱۹۰ میلیون و ۱۲۸ هزار و ۵۵۹ دلار و ۵۵۰ کیلوگرم پودر زعفران به ارزش ۶۷۴ هزار و ۹۶۵ دلار از کشورمان به سایر کشورها صادر شده بود.

به گفته کارشناسان هر محصولی که ۲۵ درصد آن در یک کشور تولید شود باید قیمت و منافع آن محصول در دنیا متعلق به همان کشور باشد، اما در خصوص زعفران برای ما این گونه نیست.

دلایل متعددی برای ناکامی ایران در بازار جهانی زعفران وجود دارد که مهمترین آن‌ها عدم توجه حرفه‌ای به صادرات، بهره‌وری پایین تولید، قوانین دست و پا گیر، ضعف سیستم بانکی، دلالی و واسطه گری بی قاعده، تحریم ها، ضعف بسته بندی، نبود بازارسازی مناسب در کشورهای هدف صارداتی و نبود صنایع فرآوری و حمل و نقل مناسب است.

البته در کشور کوشش‌های برای رفع برخی از مشکلات تولید و بازار زعفران شده است، که از جمله آن‌ها می‌توان به راه‌اندازی صندوق حمایت از زعفران، ورود این محصول به بورس کالا، تعیین قیمت و خرید حمایتی و این اواخر راه‌اندازی سامانه هوشمند مدیریت زنجیره ارزش زعفران (زعفران کارت هوشمند) اشاره کرد. 

سامانه هوشمند مدیریت زنجیره ارزش زعفران یا زعفران کارت هوشمند، شناسنامه هر زعفرانکار است و کشاورز را از لحاظ مقدار زمین و نوع کود و میزان محصول شناسایی می کند.

سامانه هوشمند آنالیز و قیمت‌گذاری زعفران به عنوان آخرین اقدام در حوزه تولید و بازار این محصول در جهت استانداردسازی و یکپارچگی قیمت زعفران در کشور طراحی شده است.  همچنین یکسان‌سازی قیمت زعفران، کاهش خطاهای انسانی، دقت بالا در قیمت‌گذاری و نزدیکی قیمت تعیین‌شده به بهای واقعی، برخی از مزیت‌های بهره‌گیری از هوش مصنوعی در قیمت‌گذاری زعفران است که سبب شده این طرح در دستور کار سازمان OSEC قرارگرفته و عملیاتی شود.

البته توجه به زعفران تنها از لحاظ اقتصادی اهمیت ندارد و این محصول به عنوان محصولی کم آب‌بر می‌تواند در تغییر الگوی کشت برای تطابق با تغییر اقلیم و خشکسالی برای کشور ما مورد توجه قرار گیرد.

زعفران به دلیل ویژگی‌های خاص برای سازگاری با خشکی و کم آبی می‌تواند از بحران آبی حاصل از کشت محصولات پر آب در مناطقی مانند: اطراف دریاچه ارومیه یا زاینده‌رود بکاهد.

البته وزارت جهاد کشاورزی از تغییر الگوی کشت به عنوان اقدامات انجام شده، برای مقابله با بحران کم آبی در اطراف زاینده رود و ارومیه با استفاده از کشت زعفران به عنوان محصولی کم آب و اقتصادی خبر داده است. 

طبق اعلام علی مراد اکبری، معاون آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی، برنامه اصلاح و تغییر الگوی کشت در مناطق بحران طبق برنامه ریزی ها، استفاده از گیاهان مقاوم مثل پسته و زعفران با جایگزین درختان و محصولات پر آب بر است. 

وی با اشاره به شرایط خشکسالی و کمبود آب  بی سابقه در سال زراعی گذشته در ۷۰ سال اخیر عنوان کرده‌است: علاوه بر این ما با انباشت خشکسالی در کشور مواجه هستیم. چرا که حدود دو دهه است این چالش را داریم و زمین‌های ما آنقدر خشک و تشنه است که حتی اگر باران هم ببارد، بسیار زمان می‌برد تا این اراضی اشباع شود. پس تغییر الگوی کشت و حرکت به سوی محصولات کم آب‌بر تنها راهکار کنونی پیش روی کشور است.

اما تا زمانی که مشکلات تولید و بازار این محصول مرتفع نشود، هر اقدام برای توسعه سطح زیر کشت زعفران کم نتیجه و حتی مخرب خواهد بود.

حال سوال این است که چگونه می توان مشکلات بازار زعفران را همراه با توسعه کشت و افزایش تولید مرتفع کرد و شرایط آن را بهبود بخشید؟

علی حسینی، عضو شورای ملی زعفران، در گفت و گو با اقتصاد آنلاین، اولین قدم برای بهبود بازار زعفران کشور را رعایت استانداردهای کمی و کیفی در تولید دانست و اظهار کرد: رعایت استاندارهای کمی و کیفی یکی از مشکلاتی است که بخش مهمی از تولید زعفران کشور از آن بی بهره است.

وی ادامه داد: برداشت سنتی زعفران موجب شده است تا حد زیادی کیفیت محصول از دست برود و لازم است روش های کاشت و برداشت مدرن و استفاده از ماشین‌آلات و تجهیزات مناسب جایگزین روش های سنتی شود.

حسینی معتقد است اگر در داشت و برداشت زعفران استانداردهای بین المللی رعایت شود، کیفیت محصول افزایش یافته و در بازار جهانی از آن استقبال بیشتری می‌شود.

وی تولید مطابق با نیاز و سلیقه مشتری  را عامل موثر دیگر در بهبود بازار صادراتی این محصول عنوان کرد و افزود: در صادرات هر محصولی امید به توسعه بازار بدون توجه به سلیقه و نیاز مشتری ممکن نیست، در زعفران برخی کشورها به دنبال عطر و طعم آن هستند و برخی دیگر رنگ دهی براشان مهم است، پس باید نیاز و خواست مشتری شناسایی و بر اساس آن تولید و عرضه انجام شود تا موفقیت در بازار حاصل شود.

حسینی همچنین آموزش کشاورزان را برای تولید محصول کیفی تر و افزایش بهره‌وری را قابل اهمیت عنوان کرد.

وی در کنار توجه به بخش تولید، سیاستگذاری‌های مناسب صادراتی و اصلاح برخی قوانین این حوزه را نیز بسیار مهم بر شمرد.

وی با تاکید بر اینکه بازاریابی حرفه ای در سطح بین المللی لازمه امروز بازار زعفران کشور ما است، گفت: امروزه بازاریابی علمی مطابق با نیاز هر محصول تعریف می‌شود تا امکان رقابت در بازار جهانی را پیدا کند، ما نیز باید با کمک کارشناسان برای بازاریابی حرفه ای زعفران کشورمان در سطح بین المللی اقدام کنیم و حتی برای آن نیرو‌های حرفه ای آموزش دهیم.

حسینی با انتقاد از قوانین حاکم بر صادرات محصولات کشاورزی، گفت: یکی از قوانینی که به شدت بر تجارت این محصول اثر گذاشته است، مسائل ارزی است که مانع بزرگ بر سر راه توسعه صادرات این محصول است.

این عضو شورای ملی زعفران همچنین اعمال تعرفه غیر منصفانه از سوی کشورهای هدف صادراتی به دلیل عدم تعامل تجاری مناسب، عدم پیوستن ایران به سازمان تجارت جهانی ، نبود وسایل حمل و نقل مناسب، دلالی و واسطه گری بی قاعده، ضعف بسته بندی و نبود صنایع فرآوری را از دیگر مشکلات مهم پیش روی توسعه بازار زعفران کشور برشمرد.

بر اساس این گزارش ایران بزرگ ترین تولیدکننده زعفران در جهان است، اما سهم ما از ارزش تجارت جهانی این محصول بسیار اندک است. در صورت عدم حل مشکلات عنوان شده در تولید و بازار این محصول، توسعه کشت زعفران به رغم تمامی محاسن آن برای کشور از جمله صرفه جویی در آب، می‌تواند تبدیل به عامل مخرب برای بازار داخلی و خارجی این محصول شود.