ایران هاب کشاورزی منطقه؛ از رویا تا واقعیت! / چالش آب و خاک و بلاتکلیفی تجاری

اقتصاد آنلاین - سپیده قاسمی؛ چند روز پیش جواد ساداتی نژاد، وزیر جهاد کشاورزی گفت: با همکاری وزارت امور خارجه در حوزه دیپلماسی اقتصادی می توانیم صادرات محصولات کشاورزی و تعامل با همسایگان را افزایش دهیم و تبدیل به هاب کشاورزی تجاری در منطقه شویم.

وی تصریح کرد: با توجه به ظرفیت های کشورهای همسایه و با همکاری وزارت امور خارجه در حوزه دیپلماسی اقتصادی می توانیم صادرات محصولات کشاورزی و تعامل با همسایگان را افزایش دهیم و تبدیل به هاب کشاورزی تجاری در منطقه شویم.

ساداتی نژاد از معاونین وزارتخانه خواست بسته ظرفیت های صادراتی، وارداتی و نیازهای تکنولوژیک بخش کشاورزی را آماده کنند تا در اختیار معاونت دیپلماسی اقتصادی وزارت امور خارجه قرار گیرد و این وزارت بتواند نیازها و ظرفیت های بخش کشاورزی را به سفارتخانه ها ارجاع دهد.

منظور از تبدیل شدن به هاب صادراتی یک محصول یعنی تبدیل شدن کشور به قطب صادرات آن محصول در منطقه است. به عبارت دیگر توسعه صادرات محصولات مورد بحث به انداز‌ه‌ای باشد که ما را تبدیل به قطب صادرات در منطقه کند.

ایران یک کشور درگیر با اقتصاد تک محصولی است و نفت سال‌هاست مهمترین منبع درآمد ما محسوب می‌شود. با تنگ‌تر شدن حلقه تحریم درآمد حاصل از نفت به شکل کم سابقه‌ای کاهش یافته و اقتصاد کشور را با تهدید مواجه کرده است. در این شرایط ایجاد تنوع در کالاهای صادراتی و تبدیل شدن به هاب صادراتی در برخی از آن‌ها، راهکار مناسب برای نجات اقتصاد  کشور است. 

اما در عمل تا چه اندازه تبدیل شدن ایران به هاب کشاورزی منطقه امکان پذیر است؟ چه موانع و محدودیت‌های داخلی و خارجی پیش روی تحقق این هدف وجود دارد؟

از نگاه کارشناسان در حال حاضر محدودیت‌های داخلی و خارجی بسیاری پیش روی ایران برای تبدیل شدن به هاب محصولات کشاورزی منطقه وجود دارد که امکان آن را برای کشور بسیار سخت می‌کند.

آب و خاک برای توسعه تولید و صادرات نداریم

علی خان‌محمدی‌، عضو هیات مدیره مجمع ملی خبرگان کشاورزی، در گفت و گو با اقتصاد آنلاین درباره محدودیت‌های داخلی برای تبدیل شدن به هاب کشاورزی منطقه اظهار ‌کرد: محدودیت منابع مهم تولید محصولات کشاورزی یعنی آب و خاک یکی از بزرگ ترین موانع پیش روی ما برای تبدیل شدن به هاب صادراتی محصولات کشاورزی منطقه است. 

وی ادامه داد: آمار نشان می‌دهد ایران در صدر لیست فرسایش خاک قرار دارد و بر اساس بررسی‌های صورت گرفته در کشور ما هر سال ۱۷ تن خاک در هر هکتار فرسایش می شود که در مجموع ۲ میلیارد تن فرسایش هر ساله خاک است.

خان‌محمدی‌ با اشاره به سال های پیاپی خشک در کشور، افزود: در سال های اخیر شاهد کم بارشی و خشکی شدید هوا هستیم که در تاریخ کشور کم سابقه است و این به معنی نبود منابع آبی کافی برای تولید محصولات کشاورزی است.

وی تصریح کرد: فرونشست زمین در مناطق مختلف کشور نشان می‌دهد دیگر نمی توان بر منابع آبی زیرزمینی نیز برای تولید بیشتر فشار آورد.

 خان‌محمدی شرایط آب و خاک که مهمترین منابع تولید محصولات کشاورزی هستند را بحرانی توصیف کرد.

وی دیگر موانع پیش روی توسعه صادرات محصولات کشاورزی را عدم رعایت استاندارد مورد قبول کشورهای مقصد صادراتی عنوان کرد.

خان‌محمدی گفت: عمده محصولات تولیدی کشور از استاندار کیفی و کمی مورد تائید و پذیرش کشورهای هدف صادرات برخودار نیست و این امر موجب می‌شود میزان محصولات دارای قابلیت صادرات کم باشد.

وی عدم اجرای الگوی کشت را ضعف دیگر کشور برای رسیدن به هدف تبدیل شدن به هاب کشاورزی منطقه دانست و افزود: بخش کشاورزی ما همچنان از عدم اجرای الگوی کشت رنج می‌برد، در حالی که بدون داشتن الگوی کشت نمی‌توان برای تولید محصولات صادراتی برنامه ریزی کرد.

خان‌محمدی بی توجهی به تشکل‌ها، تعاونی‌ها و سندیکاهای تولید بخش کشاورزی را دیگر مانع تحقق این هدف برشمرد.

وی تصریح کرد: در تمام دنیا در بحث توسعه صادرات، بخش خصوصی است که نقش اصلی را بازی می‌کند، اما در کشور ما برای برنامه ریزی در تولید و تجارت بخش خصوصی نادیده گرفته می‌شود.

خان‌محمدی تاکید کرد: تا زمانی که این موانع بزرگ از پیش پای تولید برداشته نشود تبدیل شدن به هاب منطقه تنها در حد شعار باقی می‌ماند.

ضعف کشور در استراتژی های تجاری

صدرالدین نیاورانی، عضو کمیسیون توسعه صادرات غیرنفتی اتاق ایران، در گفت‌وگو با اقتصاد آنلاین درباره موانع خارجی تبدیل شدن ایران به هاب صادراتی محصولات کشاورزی، اظهار کرد: تشکیل هاب صادراتی برای تسلط بر بازارهای منطقه ای و فرامنطقه ای نیازمند استراتژی تجاری خاص خود است که تا امروز در سیاستگذاری‌های مسئولان دیده نشده است.

وی ادامه داد: علاوه بر استراتژی تجاری خاص، عوامل دیگر مانند محیط سیاسی و قانونی کشور، قابلیت دستیابی به کانال های توزیع، بازاریابی بین‌المللی، رقابت سالم و اقبال مشتری عوامل اثر گذار دیگر در تحقق این هدف هستند که در تمامی آن‌ها دچار ضعف هستیم.

نیاورانی همچنین عدم عضویت در سازمان تجارت جهانی را دیگر مانع تحقق هدف هاب کشاورزی منطقه دانست.

 به گفته وی نبود یا کمبود صنایع تبدیلی موجب شده در حال حاضر کشور ما با محدویت زیادی برای ایجاد تنوع و کیفیت در اقلام صادراتی مواجه باشد و محصولات تولیدی هماهنگ با سلیقه و خواست کنونی بازار مصرف نباشد.

عضو کمیسیون توسعه صادرات غیرنفتی اتاق ایران به مسئولان توصیه کرد؛ اگر به دنبال تحقق تبدیل شدن به هاب کشاورزی منطقه هستند کار را از بخش تولید با رفع مشکلات آن و به کارگیری فناوری های نوین و دانش روز آغاز کنند و همراه با آن به اصلاح استراتژی های تجاری کشور بپردازند.

بر اساس این گزارش؛ توسعه صادرات غیر نفتی و تبدیل شدن به هاب کالاهای غیر نفتی در منطقه راهکار موثر برای نجات اقتصاد کشور است. اما این هدف در بخش کشاورزی تنها زمانی محقق می‌شود که کشور از رتبه یک جهانی فرسایش خاک خارج شود، مصرف آب به صورت بهینه انجام شود و دیگر نگرانی برای فرونشت زمین نباشد و مسئولان کشور استراتژی تجاری مناسب داشته باشند.