کاهش درآمدهای ارزی دولت

سیف افزود: یعنی بانک ها در وهله اول منابع خود را با بازدهی مناسب تخصیص می دهند، ولی اگر به دلیل خطای تصمیم گیری منابع بانکی به سمت فعالیت‌های با بازدهی پایین سوق داده شوند و یا به دلیل شرایط قابل پیش‌بینی، امکان بازپرداخت‌شدن منبع اعتباری وجود نداشته باشد،‌ مسئولیت عدم بازگشت منابع به بانک‌ اعطاء کننده تسهیلات باز می‌گردد که بدون رعایت توجیهات فنی، اقتصادی و مالی طرح،‌ اقدام به تخصیص منابع کرده است.

وی ادامه داد: اگر قرار است بانک‌ها در مقابل مطالبات غیرجاری و بدهی‌های مشکوک‌الوصول مورد سئوال قرار گیرند و یا نسبت به عملکرد اعتباری‌شان پیاپی ابراز تردید شود، لازم است در ابتدا مشخص شود که درجه آزادی عمل بانک در اعطای تسهیلات موصوف چقدر بوده است و متناسب با آن، چه اقداماتی را انجام داده‌اند.

رئیس کل بانک مرکزی بیان داشت: در یک نظام بانکی رقابتی، انتظار می‌رود بانک‌ها منابع محدود خود را در امور مختلف و حسب شرایط بازارها، توزیع کنند. در اینصورت،‌ معیارهای سلامت بانکی نیز بهتر رعایت می‌شوند. در حقیقت، ‌تجربه چند‌ دهه تعیین تکلیف دولت برای نحوه اعطای بخش عمده‌ای از توان تسهیلات‌دهی بانک‌های دولتی،‌ تجربه شکست‌ خورده و کم‌ارزشی است.

سیف تاکید کرد: ارزیابی‌ها نشان می‌دهد مداخله مستقیم دولت در الگوی توزیع تسهیلات بانکی یکی از عوامل تضییع منابع بانک‌ها و ایجاد ابهام در مورد عملکرد آنهاست. آثار منفی این شیوه سبب شده بانک‌های دولتی متهم شوند که عامدانه از اعطای تسهیلات بانکی، گریز می‌کنند.

به گفته وی، موارد مصرف تسهیلات تبصره‏ای که در قالب تبصره‏ های قوانین بودجه کل کشور ابلاغ می‌شود، تامین مالی پروژه ‏های بزرگ، طولانی مدت و دیربازده (مانند مترو، توسعه نیشکر و صنایع جانبی)، طرح های اشتغال زا و اجتماعی است و ترجیحات سیاسی و یا منطقه‌ای، بیشترین نقش را در تعیین و تصویب آنها دارد. اگرچه حجم تبصره‌های تکلیفی در سال‌های اخیر کاهشی بوده، لیکن این الزامات و تکالیف به اشکال دیگر ادامه یافته است.

رئیس کل بانک مرکزی اظهارداشت: تسهیلات تکلیفی مربوط به گسترش بنگاه های کوچک اقتصادی، زودبازده و کارآفرین، تسهیلات اعطایی به دستگاه های مباشر کالاهای اساسی، اصل و سود تسهیلات تبصره‏ای و مطالبات بانک‌ها از دولت بابت یارانه سود و سایر تسهیلات تکلیفی (نظیر سهمیه تسهیلات بهسازی و نوسازی مسکن روستایی برای سال های 1389 و 1390 جمعا به میزان 60 هزار میلیارد ریال، تسهیلات مسکن مهر تا پایان سال 1390 به میزان 217 هزار میلیارد ریال از محل منابع داخلی بانک مسکن، اعطای تسهیلات به بافت های فرسوده و نامناسب شهری به میزان 21 هزار میلیارد ریال از محل منابع داخلی بانک ها، سهمیه تسهیلات مسکن ایثارگران برای سال های 1389 و 1390 جمعا به میزان 46 هزار میلیارد ریال بوده است.

سیف خاطرنشان کرد: بانک‌های دولتی در غالب سال‌ها ناچار شده‌اند بخشی از سپرده‌های مردم را که طبق قانون عملیات بانکی بدون ربا تنها موکل آنها و حافظ منافع‌شان بوده‌اند در طرح‌هایی سرمایه‌گذاری کنند که فهرست‌ آنها توسط دولت و در قالب قانون بودجه و دیگر اسناد و الزامات دولتی، تعیین می‌شده است. در غالب موارد، این تسهیلات نه تنها فاقد وثیقه لازم و متناسب بوده، بلکه مشمول نرخ‌های سود ترجیحی نیز بوده است.

وی اظهارداشت: در مقابل این حمایت‌ها و تزریق منابع محدود بانک‌ها به بخش‌ها و طرح‌های حائز اولویت، به دلایل گوناگون آثار مثبت مورد انتظار در بهبود شرایط بخش مورد نظر حاصل نشده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد در بسیاری از موارد تسهیلات اعطایی نه تنها وارد فعالیت مورد نظر نشده،‌ بلکه در برخی شرایط حتی تعادل بازارهای مالی و دیگر بازارهای کلیدی را نیز مختل کرده و به تبع آن، تبدیل به بدهی‌ مشکوک‌الوصول و غیرجاری برای بانک دولتی شده است.

رئیس کل بانک مرکزی افزود: با قفل شدن بخشی از منابع بانک‌ها و غیرجاری شدن آنها، وضعیت ترازنامه بانک‌ها مخدوش شده و بانک‌های دولتی از توان رقابتی لازم با بانک‌های خصوصی برخوردار نیستند و در نهایت، شاخص‌های سلامت نظام بانکی نیز تنزل یافته است. ضمن اینکه منابع مذکور از چرخه تامین مالی پروژه‌های بعدی بازمانده‌اند و در نتیجه بنگاه‌ها از بابت کاهش دسترسی به اعتبارات و تسهیلات بانکی، مداوما گلایه‌مندند.

سیف تشدید تورم ناشی از افزایش اضافه برداشت بانک‌ها و نرخ بالاتر رشد نقدینگی، تبعات تخصیص غیربهینه منابع مالی کمیاب بر رشد اقتصادی، محروم شدن بخشی از مشتریان عادی بانک‌ها از دریافت تسهیلات و تقویت بازار غیرمتشکل پول، کاهش سودآوری بانک‌ها به دلیل رویکردهای سرکوب مالی در تعیین نرخ سود تسهیلات تکلیفی، افزایش خطرپذیری و ریسک اعتباری بانک‌ها در نتیجه کمک بلاعوض تلقی‌نمودن این تسهیلات توسط برخی از ذینفعان آن، افزایش بار بودجه‌ای دولت به دلیل حجم قابل توجه تسهیلات تکلیفی،‌ بالابودن احتمال معوق ماندن این تسهیلات همراه با تعهد دولت در مورد پرداخت یارانه سود تسهیلات تکلیفی و خارج شدن حجم زیادی از منابع مالی بانک ها از دسترس آنها در موارد مشارکت در تامین اعتبار سرمایه در گردش شرکت های مباشر تامین کالا نیز در مورد قفل شدن منابع بانک ها تاثیرگذار است.

وی افزود: بانک مرکزی معتقد است حمایت از طرح‌ها یا بخش‌های اقتصادی باید هدفمند، قابل پایش و شفاف باشد تا زمینه برای رانت‌جویی، نامتوازن شدن بهره‌مندی بخش‌های اقتصادی از تسهیلات بانکی و برهم‌خوردن الگوی توزیع ثروت در جامعه فراهم نشود. نظام بانکی کشور و سیاست‌های اعتباری یکی از ابزارهای قدرتمند برای اعمال سیاست‌های اقتصادی دولت است،‌ اما استفاده از این ابزار باید به شیوه مناسب و کم‌هزینه‌ای صورت گیرد و تعیین تسهیلات تکلیفی برای نظام بانکی، شیوه مناسب و پایداری برای پیگیری اهداف بخشی دولت نیست.

رئیس کل بانک مرکزی تصریح کرد: دولت می‌تواند اهداف حمایتی خود را از طریق وجوه اداره شده و یا پرداخت یارانه سود دنبال کند و در مقابل، بانک‌ها را در انتخاب طرح‌های سرمایه‌گذاری مختار کند. بدیهی است این اختیار، پاسخگوئی و شفافیت را نیز به دنبال خود می‌آورد.

سیف تاکید کرد: بانک مرکزی به خوبی نسبت به ویژگی‌های نظام تامین مالی کشور وقوف دارد و معتقد است باید طی زمان، ‌نظام تامین مالی اقتصاد به‌گونه‌ای اصلاح شود که از درجه اتکای تولید و سرمایه‌گذاری به تامین مالی توسط بانک‌ها، کاسته شود. پایدارترین و منطقی‌ترین چارچوب برای نظام تامین مالی آن است که بازار پول تامین‌ کننده نیازهای کوتاه‌مدت و سرمایه در گردش واحدهای تولیدی باشد و تامین منابع مالی لازم برای ایجاد سرمایه ثابت و سرمایه‌گذاری اولیه در مقیاس بالا، توسط بازار سرمایه صورت گیرد.

وی گفت: تا زمانی که چنین شرایطی در اقتصاد فراهم شود و در راستای جهت‌گیری دولت برای خروج غیرتورمی از رکود، بانک مرکزی از بانک‌ها خواسته است تامین سرمایه در گردش بنگاه‌ها را در اولویت خود قرار دهند و در صورت ورود به تامین مالی سرمایه‌گذاری اولیه، باید حداقل 25 درصد از سرمایه اولیه توسط صاحب طرح آورده شود. اولویت دیگر، تامین مالی پروژه‌های نیمه‌تمامی است که حداقل 70 درصد پیشرفت فیزیکی داشته و انتظار می‌رود به سرعت مورد بهره‌برداری قرار گیرند.

رئیس کل بانک مرکزی اظهارداشت: در میان مدت و با رعایت چنین رویکردی،‌ امیدواریم سهم بخش خصوصی از تسهیلات بانکی به‌ تدریج افزایش یابد و با اعطای اختیارات به بانک‌ها در اعطای تسهیلات، صحنه برای رقابت بانک‌ها در تامین مالی طرح‌های سودآور و عملیاتی، فراهم شود.

سیف ادامه داد: اگرچه بانک مرکزی معتقد است بانک‌های کشور در استفاده از منابع خود باید از درجه مناسبی از آزادی عمل برخوردار باشند و در مقابل نتایج آن نیز پاسخگو باشند، لیکن این رویکرد را فعلا و تا زمان بهبود توان اعطای تسهیلات و افزایش منابع قابل وام‌دهی دنبال می‌کنیم. باید توجه داشت که حجم منابع قابل تجهیز در اقتصاد در کوتاه‌مدت محدود است؛ در نتیجه در استفاده از منابع موجود ناچاریم هدفمند و اصولی رفتار کنیم.

به گفته وی، آنچه که در کوتاه‌مدت دنبال می‌شود، تسهیل چرخش اعتبار در اقتصاد، بهبود دسترسی بنگاه‌های اقتصادی به سرمایه در گردش و روان‌شدن امور بانکی تولید است. در چارچوب لوایح دولت نظیر حمایت از تولید و خروج غیرتورمی از رکود تمهیداتی اندیشیده شده تا توان اعطای تسهیلات بانک‌ها افزایش یابد. در صورت عملیاتی شدن این تمهیدات (نظیر افزایش سرمایه بانک‌ها، حل‌ و فصل شدن بخشی از مطالبات غیرجاری و فروش بخشی از اموال مازاد بانک‌ها)‌ می‌توان امیدوار بود قدرت اعطای تسهیلات بانک‌ها در سال جاری تا 2800 هزار میلیارد ریال افزایش یابد.

به گزارش مهر،رئیس کل بانک مرکزی تصریح کرد: اما در درازمدت،‌ این فرصت وجود دارد که حسب شرایط و امکانات موجود،‌ برنامه‌ریزی منعطف‌تری داشت و از ابزارهای متنوع به طور مناسب، استفاده نمود. یادآور می‌شود میزان استفاده از منابع مالی خارجی به واسطه تحریم‌های پیش‌رونده در دهه اخیر، ناچیز بوده و ورود سرمایه ‌خارجی نیز در گلوگاه تحریم‌ها متوقف شده است.

سیف ادامه داد: علاوه براین،‌ تحریم‌ها سبب کاهش درآمدهای ارزی دولت شده و رکود داخلی نیز، توان کسب درآمدهای ریالی و اخذ مالیات را محدود کرده است. پتانسیل‌های تجهیز منابع در بازار سرمایه را می‌توان در میان‌مدت و بلندمدت فعال کرد و همزمان با خروج اقتصاد از رکود،‌ انتظار می‌رود میزان بازدریافت تسهیلات اعطایی بانک‌ها نیز ارتقاء یابد.

وی گفت: علاوه برآن،‌ راهکارهایی برای تقویت بنیه مالی و توان سرمایه‌ای بانک‌های دولتی اندیشیده شده که سبب ورود منابع مالی جدید به ترازنامه بانک‌ها خواهد شد و صرف تجدید ارزیابی دارایی‌ها نخواهد بود. مجموعه این عوامل سبب خواهد شد چشم‌انداز تامین مالی اقتصاد در درازمدت، مناسب باشد؛ لیکن فعال‌سازی این راهکارها زمان‌بر بوده و در کوتاه‌مدت، نمی‌توان نسبت به آثار مثبت آنها برنامه‌ریزی کرد.