روز جهانی زنان روستایی؛ مجالی برای بازنگری
۱۵اکتبر(۲۳مهرماه)، به عنوان روز جهانی زنان روستایی نام‌گذاری شده است. بر اساس آمارهای سال گذشته، ۲۵درصد جمعیت زنان جهان و ۳۰درصد از زنان ایران را زنان روستایی تشکیل می‌دهند. از طرفی زنان در ایران، دارای سهم ۷۵درصدی از نیروی کار کشاورزی هستند. واضح است که این قشر در ابعاد مختلف به ویژه در زمینه‌های اقتصادی، از اهمیت بالایی برخوردار بوده و جایگاه تاثیرگذاری در رشد و توسعه کشور دارند.
اقتصاد آنلاین – سیده زینب رزم گیر؛ طبق آمار، زنان حدود نیمی از جامعه ما را تشکیل می‌دهند و بدون مشارکت و همکاری آنها، توسعه و دستیابی به اهداف مهم اقتصادی تقریبا غیرممکن می‌شود. نرخ مشارکت اقتصادی زنان در سال ۹۹، بیش از ۱۴درصد برآورد شده است. از آنجایی که این نرخ، تابعی از تقاضا شغل بوده، بنابراین بخشی از این زنان صرفا جویای کار بوده و همچنان بیکار هستند. نرخ بیکاری زنان، نزدیک به ۱۴درصد برآورد می‌شود. گفتنی است زنان به علت مسئولیت‌های خود در خانه و توانایی‌هایشان، نقش تعیین‌کننده‌ای در مدیریت اقتصاد خانواده دارند و در میزان و چگونگی مصرف و پس انداز خانوار بسیار تاثیرگذار هستند. بنابراین می‌توان گفت عملکرد زنان تاثیر مستقیمی بر روی GDP می‌گذارد. نکته دیگری که نقش زنان را در سرنوشت اقتصادی کشور پررنگ می‌کند این است که فراتر از فعالیت ایشان، چه در خانه و چه در جامعه، نقش مهم تربیتی برای فرزندان خود دارند که آنها در آینده سرمایه‌های انسانی و نیروی کار جامعه را تشکیل می‌دهند. همچنین حضور آنها در جامعه، سهم بزرگی از تولید، رشد اقتصادی و توسعه را در پی دارد. دسته‌ای از زنان که علاوه بر نقش خود در اقتصاد خانواده، تاثیر قابل توجهی بر تولید و رشد فاکتورهای اقتصادی در کشور دارند، زنان روستایی هستند.
از طرفی در حال حاضر، نقش مطبوعات، به عنوان رکن چهارم دموکراسی، از ابزار خبررسانی، به امکانی مدرن برای نظارت و تاثیرگذاری در تصمیمات حکومت‌ها تغییر یافته، لذا باید از نهادهای حاکمیتی، به جد پیگیر خروجی‌های ناشی از مقالات بود. سال گذشته، در یادداشتی به مناسبت روز جهانی زنان روستایی، به آمار ایشان در ایران و نقش آنها در توسعه روستاها و به تبع آن کشور پرداخته شد. لازم است امروز عملکرد مطبوعات، نهادهای دولتی موثر در توسعه روستایی و همچنین این جوامع هدف را مورد تحلیل و بررسی قرار دهیم تا ببینیم آیا گامی موثر در این زمینه انجام شده است یا خیر؟
در بررسی اجمالی اهداف و وظایف نهادهای مختلف کشور، که تعداد آنها نیز کم نیست، موارد متعددی به چشم می‌خورد که ارتباطی مستقیم یا غیرمستقیم با مسائل مربوط به زنان روستایی دارند. ۱۵ اکتبر بهانه‌ای است که ما از خود و از این نهادهای متعدد بپرسیم چرا هنوز شاهد بی‌توجهی به اهمیت این قشر بوده و در راستا توسعه این جوامع گامی موثر برنداشته‌ایم. همچنین نمی‌توانیم بگوییم امروزه در این حوزه وضعیت ایشان بهتر از سال گذشته شده است. بنابر این بهتر است برای جلوگیری از اتلاف زمان و از دست دادن این امکان بزرگ برای اقتصاد کشور، ابتدا به ارزیابی عملکرد گذشته و سپس به برنامه‌ریزی برای آینده بپردازیم. در ادامه به بررسی بیشتر این نهادها و وظایف اصلی آنها پرداخته و راهکارهایی در راستای بهبود شرایط موجود ارائه خواهد شد.
۱) مطبوعات
در گام اول می‌توان به نقش مهم و تاثیرگذار مطبوعات، به عنوان ذره‌بینی برای یافتن راهکاری سریع‌تر و دقیق‌تر برای مسائل مهم کشور اشاره کرد. در این یک سال، چه اندازه به مطالب و مقالات مربوط به زنان روستایی بها داده شد؟ آیا پیگیری‌های صورت گرفته در این زمینه با اهمیت این جامعه هدف در توسعه اقتصادی برابری می‌کند؟
۲) معاونت توسعه روستایی و مناطق محروم
در گام دوم می‌توان به نقش معاونت توسعه روستایی و مناطق محروم ریاست جمهوری پرداخت که از سال ۱۳۶۸ شکل گرفته است. در اهداف این نهاد، مواردی مانند: سیاست‌گذاری، برنامه ریزی، راهبری و نظارت بر امور توسعه روستایی، برنامه‌ریزی به منظور دستیابی به رشد و توسعه پایدار اقتصاد محلی در مجموعه های روستایی، سیاست‌گذاری، برنامه ریزی و نظارت در جهت توسعه اشتغال، حمایت از فعالیت های متنوع اقتصادی، افزایش فرصت های شغلی و درآمدی در بخش های مختلف به چشم می‌خورد. همان طور که قبل‌تر اشاره شد، زنان روستایی نقش حائز اهمیتی در توسعه اقتصادی روستاها و به دنبال آن توسعه کشور دارند. آیا این نهاد برای رسیدن به اهدافی که ذکر شد، نقش پررنگ زنان روستایی را در نظر گرفته است یا خیر؟ چند طرح با محوریت این موضوع به مجلس ارائه شده و همچنین چه اقدامات موثری صورت گرفته است؟
۳) مرکز پژوهش‌های مجلس
گام سوم بررسی فعالیت‌های مرکز پژوهش‌های مجلس است. یکی از وظایف این مرکز، گردآوری، نقد و تنظیم نظرهای محققان و پژوهشگران مراکز دانشگاهی و تحقیقاتی، دستگاه‌های اجرایی، نهادها، گروه‌ها و احزاب سیاسی و افکار عمومی در مورد نیازهای جامعه عنوان شده است. با توجه به اینکه عموما میزان ظرفیت و تاثیرگذاری این قشر در ابعاد مختلف، نادیده گرفته می‌شود، می‌توان شناخت صحیح و بیش از پیش مسائل مربوط به زنان روستایی و بررسی نقش آنها در اقتصاد و توسعه کشور را، از نیازهای امروز جامعه دانست. با توجه به ظرفیت‌های علمی این مرکز، به نظر می‌آید هنوز جای کار زیادی برای بررسی اهمیت و نقش زنان روستایی در رشد و توسعه کشور، تامین امنیت غذایی، نقش آنها در اقتصاد کشور و ... وجود داشته باشد.
۴) وزارت جهاد کشاورزی
در گام بعدی، وزارت جهاد کشاورزی، به عنوان نهادی که بازوی اجرایی تمام تصمیمات نهادها در تحقق اهداف توسعه‌ای به ویژه توسعه اقتصادی است، می‌تواند نقش پررنگی در این زمینه ایفا کند. از اهداف عنوان شده برای این وزارتخانه که می‌تواند به مسائل زنان روستایی نیز مربوط باشد، موارد زیر است:
۱. توسعه مکانیزاسیون کشاورزی با توجه به ویژگی‌های اقلیمی و فرهنگی مناطق مختلف و ارائه خدمات حمایتی و فنی مورد نیاز
۲. مطالعه و تحقیق به منظور توسعه اقتصادی کشاورزی و ارتقای جایگاه آن در اقتصاد ملی و توسعه روستایی و عشایری
۳. برنامه‌ریزی و اجرای آموزش‌های علمی، کاربردی و فنی و حرفه‌ای شاغلان بخش کشاورزی و صنایع روستایی در چارچوب سیاست‌های مصوب و همچنین آموزش روش‌ها و فنون نوین کشاورزی و دامداری به تولید کنندگان مربوطه
۴. برنامه‌ریزی و ارائه نتایج پژوهش‌های انجام شده به کارکنان، تولید کنندگان و بهره‌برداری بخش کشاورزی و نیز شناخت مسائل و مشکلات آنها و اقدام در جهت رفع آن از طریق اجرای برنامه‌های ترویجی
حال آیا اقدامات صورت گرفته با توجه به اهداف ذکر شده کافی بوده است؟ چه طرح‌هایی در زمینه توسعه مکانیزیسیون کشاورزی اجرا شده و به نقش زنان کشاورز نیز توجه داشته است؟ چه مطالعاتی در زمینه جایگاه زنان روستایی در اقتصاد ملی و توسعه اقتصادی روستایی انجام شده؟ چه میزان آموزش‌های مورد نیاز و به روز در اختیار زنان روستایی در جهت توانمندسازی آنها صورت گرفته است؟
۵) وزارت کشور
گام دیگر، بررسی اقدامات وزارت کشور است. دو وظیفه اصلی این وزارتخانه به شرح زیر است:
۱. اجرای سیاست های عمومی دولت به منظور پیشبرد برنامه های اجتماعی ، اقتصادی و عمرانی
۲. هماهنگی در جهت توسعه امور عمرانی شهرها و روستاها و هدایت و پشتیبانی فنی – اجرایی شهرداری‌ها و دهیاری‌ها
همچنین این وزارتخانه دفتری با نام امور زنان و خانواده دارد که وظایف مختلفی در راستای رسیدگی به مسائل زنان در ابعاد مختلف فردی، اجتماعی، اقتصادی و ... بر عهده دارد که برای اختصار به متن دقیق آن اشاره نمی‌شود. حال باید دید این وزارتخانه توانسته است سیاست‌های دولت را در جهت بهبود شرایط اقتصادی، عمرانی و اجتماعی، با در نظر گرفتن نقش مهم زنان روستایی به اجرا دربیاورد یا خیر؟ تا چه اندازه ظرفیت زنان روستایی، در زمینه توسعه امور روستاها جدی گرفته شد و از آنها پشتیبانی صورت گرفت؟
همچنین استانداری‌ها، فرمانداری‌ها و دهیاری‌ها که زیرمجموعه این وزارتخانه هستند، می‌توانند در این مهم، نقش پررنگی ایفا کنند. بخشی از وظایف اصلی آنها ایجاد زمینه مناسب جهت رشد و ارتقاء فرهنگی، سیاسی، اقتصادی و اجتماعی بانوان و فراهم کردن زمینه‌های آموزشی و رشد و همچنین استفاده بهینه از استعدادهای هر منطقه است.
واضح است در تمام وظایف ذکر شده، می‌توان سهمی برای زنان روستایی در نظر گرفت. آیا استانداری‌های کشور در سالی که گذشت در طرح‌هایی که به منظور انجام این وظایف اجرا و مطرح کردند، به نقش زنان روستایی و اهمیت آنها توجه کافی داشته‌اند؟ آیا مسیر را برای آموزش، ارتقا و پیشرفت زنان روستایی هموارتر کرده‌اند؟
شوراهای اسلامی روستایی
آخرین نهادی که در این نوشتار به آن اشاره می‌کنیم، شوراهای اسلامی روستایی هستند. از وظایف اصلی این نهادها بررسی و شناخت کمبودها، نیازها و نارسایی‌های موجود در روستا وتهیه طرح‌ها و پیشنهادهای اصلاحی و عملی و همچنین ایجاد تسهیلات لازم جهت پیشبرد امور آنها است. بررسی نیازها و معضلات زنان روستایی و همچنین حمایت از آنها در پیشبرد فعالیت‌های اقتصادی خرد، می‌تواند از مهم‌ترین اقدامات لازم در این حوزه باشد که با وظایف این نهاد هماهنگی زیادی نیز دارد. آیا طرح‌های کافی و کارآمدی در این زمینه اجرا شده است؟ شوراهای روستایی تا چه اندازه با تکیه بر یکی از مهم‌ترین سرمایه‌های کشور، یعنی زنان روستایی، به روند توسعه و رشد کشور کمک کرده‌اند؟
علاوه بر عملکرد نسبتا ضعیف نهادهای مربوطه و بی‌توجهی به انجام وظایف خود در این زمینه، موانع دیگری برای تحقق شرایط مطلوب زنان در روستاها وجود دارد. گاهی اختلافات قومی و قبیله‌ای و فرهنگی در این جوامع از موانع بسیار بزرگ است. در برخی از روستاها هنوز نگاه خاص و سنتی به زن دیده می‌شود. همچنین عدم دسترسی به منابع مطالعاتی در راستای توسعه در ابعاد مختلف از قبیل کشاورزی، دامداری و گردشگری و تبدیل آن از سنتی (معیشتی) به تجاری و توسعه‌یافته از دیگر موانع در این مسیر است.
راهکارها
در این گزارش سعی شد به بخشی از نیازها و معضلات قشری تاثیرگذار در سرنوشت توسعه اقتصادی کشور پرداخته شود. راهکارهایی که در این زمینه می‌تواند قدمی رو به جلو برای بهبود شرایط باشد به شرح زیر است:
• مطالعه در معاونت مربوطه در نهاد ریاست جمهوری، برای شناسایی راهکارها در سطح کلان و در صورت لزوم پیش بینی بودجه و همچنین تهیه لوایح ضروری و ارائه به مجلس و پیگیری اقدام در نهادهای زیرمجموعه
• مطالعه موضوع و شناسایی موانع و راهکارها در وزارت کشور، وزارت جهاد کشاورزی، وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی و کلیه زیرمجموعه‌ها چون استانداری‌ها، فرمانداری‌ها و دهیاری‌ها و به دنبال آن اقدام موثر در قالب نتایج دریافتی
• بررسی موضوع در مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، کمیسیون‌های مربوطه و درصورت نیاز تهیه لوایح ضروری برای مجلس
